«Menfiy çeküv». Ukrayina-Rusiye barışıq muzakereleri olacaqmı ve Qırım nasıl bir yer alacaq?

Rusiye ve Ukrayina arasında muzakerelerniñ başlanğanı aqqında resmiy malümat olmasa da, matbuat ve ekspertler böyle muzakereler ola bile dep hulâsa çıqara – hususan, Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıynıñ soñki beyanatlarınıñ taliline esaslanıp.

Ukrayina prezidenti ne dedi? Böyle muzakerelerde ilhaq etilgen Qırım nasıl yer almaq kerek ve bugünki vaziyette onı nasıl etip işğalden qurtarmaq mümkün? Bugünki künde Ukrayina ve Rusiye arasında barışıq añlaşması tizile bilemi? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Andriy Ğevko «Ukrayinska prızma» tış siyaset şurasınıñ eksperti Oleksandr Krayev, Ukrayina halq deputatı ve «Aydar» 24-nci mahsus areketler brigadasınıñ askeri Svâtoslav Yuraş ve Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnen laf etti.

İyülniñ 31-nde Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy «dünyadaki memleketlerniñ çoqusı ekinci barışıq sammitinde Rusiye vekilleri olmaq kerek, yoqsa küçlü neticelerge irişemeycekmiz, dep tüşüne», dep ayttı. Aynı vaqıtta o, ruslar barışıq planını azırlav esnasını qapatqanlarını istemey ve ekinci sammitniñ başlanğanına qadar azır olacaq.

«Bütün dünya ruslarnıñ masa başında bulunmasını istese, buña qarşı degilmiz, çünki olarnı toqtatmaq bizim içün müimdir. Bu da 1991 senesiniñ sıñırlarında olacaqmız demek degil», — dedi Volodımır Zelenskıy.

Prezident ofisiniñ yolbaşçı mesleatçısı Mıhaylo Podolâk muzakerelerge azır olğanlarını Radio NV yayınında ayttı. Ve angi şartlarda olacağını qayd etti.

«Ukrayina açıq-açıq ayta: «Keliñiz halqara uquqnı bir qavrayış olaraq körgen şartlarda muzakere keçireyik». Bu kontseptsiyanıñ eñ esası da – topraq bütünligi ve subyektlik, devletniñ suvereniteti», – dep ayttı Podolâk.

Ukrayina muzakerelerni ne vaqıt ve nasıl şartlarnen başlatmağa azır olğanını özü qararlaştırmaq kerek – bu ğarpnıñ pozitsiyasıdır, dey «Ukrayinska prızma» Tış siyaset şurasınıñ eksperti Oleksandr Krayev. Ğarbiy ittifaqdaşlarınıñ fikirince, bu esnasnı Rusiye degil, Ukrayina başlatmaq kerek.

«Ğarbiy ittifaqdaşlarımıznıñ fikirince, Rusiye iç bir şekilde muzakerelerniñ teşebbüsçisi olamaz, çünki istilâcı ola. İstilâcınıñ talapları ise, bilgenimiz kibi, er vaqıt ultimatum talaplarıdır. Ve istilâcınıñ şartlarını imzalamaq er vaqıt teslimiyettir», — dey ekspert.

Aynı vaqıtta Ukrayina topraqlarını yavaş-yavaş coymağa devam ete ve böyle şaraitte ruslar daa ziyade uzlaşuv talap ete bile, dep bazı ğarbiy ekspertlerniñ pozitsiyasını yetkize Krayev.

«Kerçekten Ukrayina bu muzakerelerge küç pozitsiyasından kire desek, şübhesiz ki, ğarbiy ortaqlar bu muzakerelerniñ başında böyle olmasını istemey. Amma, kene de, tekrarlayım, olar bizni vazgeçtirmeycekler, çünki Ukrayina bu muzakereler nasıl alda, ne vaqıt başlanmaq kerek olğanını özü qararlaştırmalı, dep aytalar», — dep qayd etti Oleksandr Krayev.

Büyük ihtimalnen muzakereler ABD prezidentiniñ saylavlarından evel başlana bile, dep tüşüne Krayev. Rey berüv noyabrniñ 5-ne belgilendi. Ukrayina ekinci barışıq sammiti bu künden evel keçirilsin dep israr etken edi. Amma bir ilerilev beklemege kerekmey, dey Krayev, çünki taraflarnıñ fikirleri pek zıt. Rusiye kontrol etmegen topraqlarnıñ teslimiyetini de istey. Ukrayina ise topraq uzlaşuvları olmaycaq, dep bildire.

«Ne de olsa, «Minsk» stsenariyi olacaqtır, vaziyet olğanı kibi qalacaq, amma kimse onıñ qanuniyetini tanımay. Bir körüşüv, bir sammit yetmeycek kibi körüne. Şunıñ içün menim fikrim bu: muzakereler ABD prezident saylavlarından evel başlana bile... Amma bir kereden bitecek dep şübhelenem», – dedi Oleksandr Krayev.

Ekspertniñ aytqanına köre, saylavlar 2025 senesi yanvarniñ 20-ne qadar bitecekmi bu da bir dubara. O künge qadar ABDniñ yañı prezidenti daa vazifesine başlamaycaq, ketecek prezident ise qararlı ve atta provokatsion qararlar ala bile, dep añlata Krayev.

«Belki de, ğaye bu muzakerelerni başlatıp, Amerika prezidenti daa qarar qabul ete bilgende olarnıñ neticesi aqqında bir de bir añlayışqa kelmekten ibarettir. Ve bu qararlar neticesinde artıq mesuliyetli olmaycaq, çünki tezden öz vazifesinden ayırılacaq», – dep tahmin ete ekspert.

Amma saylavlardan soñ ilk zamanlar Ukrayinanıñ esas itifaqdaşı olğan ABD tarafından yardım beklemek daa zor olacaq, dey Oleksandr Krayev. Birinci aylarda, rey berüvniñ neticesine baqmadan, ABD bütün diqqatını iç siyasetine ayıracaq, dep emin ekspert.

«Amerikalılar bile buña azırlana. Biz Bidenniñ prezident vekâletleriniñ bir qısmını Kongresske ya da diger icra akimiyet bölüklerine taşığanını köremiz. Yani mında (Avropada – QA) amerikalılar olmaycaq dep azırlanalar. Ve NATOnıñ eski iş printsipi: bir mesele çıqsa, amerikalılarğa telefon eteyik, bu printsip artıq çalışmaycaq», – dedi Oleksandr Krayev.

Qıtay ve Türkiye barışıq muzakerelerinde aracı olmağa teklif eteler. Amma olarnıñ planları asılında zıddiyetni buzlatmağa teklif ete. Bu Makiavelli taktikası: er angi barışıq – yañı cenkke azırlıqtır, dey Krayev. O, Moskva arbiy sanayısı ve seferberligini açıqtan-açıq yavaşlatmaycağına, bu cenkni devam etmek içün cenk azırlığı vaziyetinde olacağından emin.

«Rusiyeliler toqtamaycaq. Ukrayina NATO azası olmasa, yañı cenk olmaycağını kefil etmek imkânsız. «Özek şemsiyesi», ğarbiy ortaqlarımıznen tam işbirligi olmasa, Rusiye arbiy ve siyasiy imkânlarınen bizni bastırmaycağını kefil etip olamaymız. Er şey böyle bir teneffüs, yañı bir Minsk formatı nasıl olacağına bağlı, çünki şartlar pek oşay», – dep tüşüne Oleksandr Krayev.

Muzakereniñ başlanması ve barışıq olması Kremlge bağlı, dey Ukraina halq deputatı Svâtoslav Yuraş. Amma Vladimir Putinniñ seslendirgen talapları – Rusiyege Zaporojjâ, Herson vilâyetlerini ve Donbasnı bermek – qabul etilemez, demek, böyle şartlarnen muzakere keçirmek imkânı da az, dey siyasetçi.

«Rusiyenen 8 yıl muzakere keçirildi, 2013 senesinden başlap ve büyük cenkke qadar, ve bu muzakereler neticesinde büyük istilâ başlandı. Şunıñ içün Rusiye tarafınen muzakerelerge inanmadım, inanmaycam», – dedi Stanislav Yuraş Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında.

Yuraş emin ki, barışıq dialogınıñ planlaştırıluvı açıq olmaycaq, amma Ukrayina keçmeycek qırmızı sızıqlar bar.

«Topraq berilüvi, suverenitet uzlaşuvı – Ukrayina 1991 senesi alğan devletçiligini bermeycekmiz – ukrayinalılar bunıñ içün canını feda etmedi, etmey ve etmeycek», – dep ayta Svâtoslav Yuraş.

Qırımnıñ işğalden azat etilüvi – Ukrayina vazgeçmeycek esas printsiplerden biridir, dep ayta siyasetçi.

«Er şey Qırımdan başlandı, er şey Qırımnen bitecek. Qırım aqqında laf yürsetilse, men ve Anayasa üzerinde ant etken bütün Rada deputatları içün Ukrayinanıñ topraq bütünligi ve Qırım Ukrayinanıñ terkibinde olmalı – mında iç bir muzakere olamaz», — dedi Svâtoslav Yuraş.

Bir taraftan er kes muzakere olmasını istey, çünki cenk tek zıddiyet taraflarına problem çıqarmay, diger taraftan, muzakere masası başına oturmaq içün kerçek şartlar yoq, dey Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov. Bundan ğayrı, başqa memleketlerniñ baraşıq teşebbüsleri esas meseleni – Ukrayinanıñ topraq bütünligini saqlap qalmaqnı çezmey.

«Mence, bugünki künde Ukrayina devletine kelişken bir variant yoq. 2022 fevral vaziyetinde qalmaqmı? Şarq, yani Donetsk, Lugansk vilâyetleri, şimdi aytqan Qırımıñız ne olacaq? NATO azalığı, Ukrayina devletine bir de bir telükesizlik kefaletleri yoq. Seslendirilgen variantlar qabul etilemez. Böyle barışıq şartlarınen Ukrayina siyasetçilerinden bazıları muzakere masası başına oturğanını tüşünsek de, Ukrayina halqınıñ büyük qısmı, içtimaiy malümatım yoq, amma eñ az üçte biri, dep tüşünem, muzakerelerniñ böyle şartlarına qarşı çıqar», – dedi Refat Çubarov.

Bu yıl Kyivde «Qırım platforması» dördünci sammitiniñ keçirilüvi planlaştırıla. «Qırım platforması» parlament ölçevi ise Rigada planlaştırıla.

2021 senesi birinci sammitte iştirakçiler Qırımnıñ Ukrayinağa diplomatik yollarnen qaytuv imkânları aqqında aytqan edi, dep hatırlattı Refat Çubarov. 2022 senesinden soñ vaziyet deñişti.

«2022 senesi avgust ayında ekinci körüşüvden başlap Rusiye ordusınıñ Ukrayinanıñ esas qısmına qarşı büyük istilâ neticesinde olğan zarar ve elâk olğan biñlernen ukrayinalıdan soñ ortaqlarımıznıñ tam ve sert fikirleri oldı. Mence, bu fikirler birden deñişemez ve Qırımnen bağlı devamlı muzakereler ya da Qırımnı azat etecek cenk areketleriniñ olmamasını teklif etemez», – dey Refat Çubarov.

Ola bilecek muzakereler halqara siyasetniñ izçenligini sınamaqtır, dep ayta Refat Çubarov. Meclis reisi emin ki, esas uquq temellerinden çekilüv ve topraq uzlaşuvı halqara nizamnı bozacaq ve aqibetleri Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük ücüminden daa ciddiy olacaq.

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.