Mayısnıñ 3-nde Bütün dünya matbuat azatlığı künü qayd etile. 1993 senesi dekabrniñ 2-nde BMT Baş Assambleyasınıñ mahsus bir qararı ile ilân etilgen ve dünyanıñ bütün köşelerinde yüz bergen adiselerniñ mustaqil ve obyektiv mediada aydınlatılması meselesine diqqat çekmek maqsadını taşıy.
Halqara teşkilâtlarnıñ esabatlarına köre, 2014-nci yıldan başlap, Kremlniñ nezaretinde olğan Qırım akimiyeti, mustaqil jurnalistlerniñ yarımadağa kirüvini er türlü sıñırlay: çoq yıllıq yasaqlardan, cinayet taqiplerge qadar. Böylece, uquq qoruyıcılarına köre, Qırımda jurnalist faaliyeti içün Qırım.Aqiqat frilanserı Vladislav Yesipenko, «Qırım birdemliginiñ» vatandaş jurnalistleri Nariman Memedeminov, Ayder Kadırov ve digerleri tutulğan edi. Rusiye quvetçileri olarnı ekstremizm ya da terrorizm ile qabaatlay. Yarımadada vatandaş jurnalstikası fenomeni Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yaynında muzakere etildi.
Qırımlı uquq qoruyıcı, Qırım birdemligi cemaat birleşmesiniñ koordinatorı Lutfiye Zudiyevanıñ aytıp bergenine köre, yarımadada vatandaş jurnalistikası 2016 senesiniñ soñunda peyda olğan.
Qırımda vatandaş jurnalistleri ihtisasiy jurnalistler, mürririyetler ile beraber çalışmağa ögrendilerLutfiye Zudiyeva
– O zaman tintüvler muntazam tarzda keçirilip başlandı ve elbette olarnıñ aydınlatılması içün talap peyda oldı. İnsanlar, Rusiye haber vastaları susqanı ya da er şeyni propagandacılıq sıfatında köstergenini añlay edi. Yani, vatandaş jurnalistikası, 2014-nci yıldan başlap Rusiye akimiyet organları tarafından ihtisasiy jurnalistika ile açıq ve maqsatlı küreş neticesinde malümat vakuumına tabiiy cevap olaraq peyda oldı. Bu fenomen şimdi de inkişaf etmege devam ete. Vatandaş faalleri ve jurnalistleriniñ 2016 senesi ve bugünki iş seviyesi farqlı olğanı körünip tura. Ballarnıñ şimdi vaqialrnıñ aydınlatılmasında standartlarğa nasıl riayet etmeleri köntektinde bile. Qırımda vatandaş jurnalistleri ihtisasiy jurnalistler, mürririyetler ile beraber çalışmağa ögrendiler.
Ukraina kütleviy haber institutınıñ icra müdiri Oksana Romanük, Qırımdaki mustaqil jurnalistikanıñ muntazam taqibatınıñ neden ibaret olğanını añlattı.
Vatandaşlarnıñ malümat almaq aqqı qaba şekilde bozulğanda serbest saylavı aqqında aytmaq mümkün degilOksana Romanük
– Qırımdaki Ukraina haber vastaları litsenziyalarından marum etildi, olarnıñ yerine yayında Rusiye telekanalları ve jurnalistleri peyda oldı. Donbasnıñ işğal etilgen bölgelerinde media bir sınf kibi yoq etildi, anda zaten qanunsızlıq. Qırımda ekstremit faaliyetine qarşı qanunlar pek keñ qullanıla: onıñ maqsadı söz serbestligi ve jurnalistler aqqını sıñırlamaqtır. Vaziyet pek telâşlı ve biz bu suallerni daima köteremiz, misal olaraq, vatandaşlarnıñ malümat almaq aqqı qaba şekilde bozulğanda serbest saylavı aqqında aytmaq mümkün degil. İşğal etilgen Qırımda akimiyet ukrain yayıncılarnıñ signallarını aselet kese, qanunsı sürette olarnıñ dalğalarını qullana, İnternet resurslarğa irişimni blok ete. Ve bu, jurnalistlerniñ tutulması ve olarğa qarşı kösterüv mahkeme davaları aqqında aytmayım.
Lutfiye Zudiyevanıñ fikrince, Qırımda, çatışmalı mıntaqada olğanı kibi, klassik jurnalistikanıñ standartları çalışmay, bu sebepten insanlar bir-de-bir vaziyetni aydınlatmaq içün öz başına usullar uydurmaq kerek olalar.
Pek qattı reatsiya 2019 senesi mart ayında edi, o zaman bir künde Aqmescit rayonında faallerniñ aman-aman episini yaqaladılarLutfiye Zudiyeva
– Rusiye akimiyeti medalniñ ters tarafını köstermege tırışqan er angi ıntıluvlarğa, kim olsa olsun, em ihtisasiy junrnalistler em blogerlerge acı bir şekilde cevap bere. Yazıq ki, amma bazıda cevapları pek tecavuzkâr ola: misal olaraq, «Qırım birdeliginiñ» koordinatorı Server Mustafayev ve birleşmeniñ media yönelişiniñ koordinatorı Nariman Memedeminovnıñ tevqif etilmesi. Elbette bu, olarnıñ faaliyetinen bağlı. Bundan ğayrı pek qattı reatsiya 2019 senesi mart ayında edi, o zaman bir künde Aqmescit rayonında «Qırım birdemliginiñ» negizini teşkil etken faallerniñ aman-aman episini yaqaladılar. Maña köre, şu künü quvetçiler birleşmemizni yoq etmege istedi: bunı olar tevqif etilgen ballarımıznen laf etkende açıqça defalarca ayttı.
Zudiyevanıñ bildirgenine köre, Rusiye akimiyeti tarafından bu kibi qorqutuv usulı muvafaqiyetsizdir.
Vatandaş jurnalistleri Qırımda insan aqları bozuvları olğanını añlap, bunı aydınlatmaq kerek olğanını bilelerLutfiye Zudiyeva
– Vatandaş jurnalistikasınıñ faaliyetini yoq etmege maqsad muvafaqiyetsizdir, dep tüşünem, çünki tefqipler, basqılarğa baqmadan «Qırım birdemligine» daima yañı insanlar kelip qoşula. Aynı zamanda olar bar olğan telükelerni de pek yahşı añlaylar. Biz de, faaliyetimiz pek telükeli olğanını daima aytamız: bu em cinayet davalar, em de diger taqipler, amma insanlar qorqmaylar. Olar öz yarımadasını pek seveler ve onı terk etip ketmege istemeyler, bu topraqta yaşma aqqı içün küreşeler. Bundan ğayrı vatandaş jurnalistleri Qırımda insan aqları bozuvları olğanını añlap, bunı aydınlatmaq kerek olğanını bileler. Bu iş Qırımda telükesiz kirüv imkânı olğan ihtisasiy media tarafından yapılsa edi, o zaman bu faallik böyle parlaq şekilde inkişaf etmez edi.
«Мы – крымская солидарность»: флешмоб в поддержку задержанных крымчан (фотогалерея)
Rusiye quvetçileri «Qırım birdemligi» faallerini Rusiyede yasaq etilgen «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtınıñ faaliyetini teşkil etüv ya da faaliyetinу iştirak etüv ile qabaatlay ve olarnı ekstremistler, dep saya. «Memorial» uquq qoruyıcı merkezi ve Ukraina akimiyeti bunı red ete ve bu davalar boyunca tevqif etilgenlerni siyasiy mabüsler kibi tanıy, vatandaş jurnalistler aqqında söz ketkende ise, olarnıñ tevqif etilmesi ihtisasiy faaliyetleri ile bağlı olğanınında israr ete.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı )
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
Qırımlı jurnalist ve faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.
«Qırım birdemligi»
«Qırım birdemligi» cemaat birleşmesi 2016 senesi aprel ayında Qırımda Rusiye akimiyetiniñ qırımtatar halqına qarşı kerçekleştirgen repressiyalarına cevap olaraq quruldı. Onıñ erkânına advokatlar, vatandaş jurnalistleri, faaller, göñülliler ve siyasiy mabüslerniñ soy-sopları kire. Advokatlar ve cemaat imayecileri uquqiy mesleatlar keçirip, apiske alınğan qırımlılarnıñ imaye ete. Faaller ve vatandaş jurnalistleri Qırımda siyasiy sebeplerden açılğan cinaiy ve memuriy davalarnen bağlı haberlerni tarqata, tintüv, mahkeme, apiske alınğan ve üküm etilgenlerniñ qoranta ikâyelerini, narazılıq aktsiyalarını aydınlata. Göñülliler apiske alınğanlarnıñ ailelerine içtimaiy-turmuş yardım köstere, babasız qalğan balalarğa («Qırım balalığı» leyhası) yardım ete. «Qırım birdemligi», teşebbüsniñ faaliyeti «milliy, diniy ve coğrafik kontekst çerçivelerinden» çıqıp, tamamen zorbalıqsız tirenüv usullarına esaslana, dep qayd ete.
Birleşme faalleriniñ evleri tintildi ve bazıları apiske alındı. Bir çoq faalge qarşı cinaiy ve memuriy davalar açıldı. Bloger, vatandaş jurnalisti Nariman Memedeminov, «Qırım birdemliginiñ» koordinatorı Server Mustafayev, vatandaş jurnalistleri Remzi Bekirov, Osman Arifmemetov ve Rustem Şeyhaliyev apiske alındı. Ukraina jurnalistleri milliy birligi «Qırım birdemligi» cemaat birleşmesi faalleriniñ apiske alınğanını ve evlerinde keçirilgen tintüvlerni «Rusiye akimiyetiniñ Qırım ve jurnalist ve aq qorçalayıcılar arasındaki mustaqil bağ kanalını bastırmaq ıntıluvı» dep saya.
