Link açıqlığı

Saatnıñ esas haberi

«Bir masa başında oturmağa istemeymiz». Tataristan mediası vekilleriniñ Qırım ziyareti nasıl yekünlendi


Lâbib Leron, Rustem Gatauliin, Radik Sabirov, Seyran İbraimov, Bekir Mamutov, Vahit İmamov «Qırım» gazetasınıñ muarririyetinde körüşken soñ, 2021 senesi sentâbr ayı
Lâbib Leron, Rustem Gatauliin, Radik Sabirov, Seyran İbraimov, Bekir Mamutov, Vahit İmamov «Qırım» gazetasınıñ muarririyetinde körüşken soñ, 2021 senesi sentâbr ayı

Sentâbrniñ 29-nda «Tatmedia» aktsiyalı şirketiniñ Tataristandan Qırımğa ziyareti yekünlendi. Ziyaret vaqtında taraflar işğal altındaki Qırım ükümetiniñ İç siyaset, malümat ve bağ nazirliginen memorandum imzaladı. Qazanlılar içün yapılğan programmada zor alda qalğan mustaqil qırımtatar kütleviy haber vastalarınen körüşüv olmadı, dep yaza Azatlıq Radiosınıñ «İdel.Realii» leyhası Radio Azatlıkqa atıf etip.

«Tatmedia» aktsiyalı şirketiniñ reberi Şamil Sadıkovnıñ yolbaşçılığı altında gruppada «Kazan utları» («Qazan ışıqları») edebiyat mecmuası, «Kazanskiye vedomosti» («Qazan qaydları») gazetası, «Megarif» («Maarif»), «Medeni Jomga» («Medeniy Cuma»), «Şehri Kazan» («Qazan şeeri») gazetaları, «Salavat Kupere» («Kök quşağı») bala mecmuası, «Beznen miras» («Mirasımız») kibi tatar neşirleriniñ baş muarrirleri bar edi, olar içün Qırımdaki akimiyet mahsus resmiy körüşüvler azırladı.

Qırım nazirliginde olıp keçken körüşüvde «Tataristan rayonlarında tatar tilinde gazetalar çıqa, Qırım rayonlarında qırımtatarca gazetalar çıqamı?» dep sorulğanda tam ve añlaşılğan bir cevap olmadı. Çünki zemaneviy Qırımda «devlet» qırımtatar tilinde çıqqan bir dane bile rayon gazetası yoq. Sürgünlikten evel Qırımnıñ bütün rayonlarında qırımtatarca gazetalar çıqa, rayon radioları çalışqan edi.

«Millet» devlet qırımtatar telekanalı, «Vatan Sedası» radiosı, «Yañı Dünya» ve «Yıldız» qırımtatar gazetalarınen resmiy körüşüv keçirgen «Tatmedia» vekilleri mustaqil olğan «Avdet», «Qırım», «Golos Krıma» («Qırımnıñ sesi») qırımtatar gazetalarınıñ muarrirlerinen körüşmedi.

Ne de olsa, «Tatmediağa» bağlı bir sıra neşirniñ baş muarrirleri Vahit İmamov, Rustam Galiullin, Radik Sabirov, Lâbib Leron «Qırım» gazetasınıñ muarririyetini ziyaret etip, baş muarriri Bekir Mamutovnen resmiy olmağan körüşüv keçirip, Qırım ve Tataristanda neşirlerniñ vaziyetini muzakere ettiler.

Bekir Mamutov, «Qırım» gazetasınıñ baş muarriri
Bekir Mamutov, «Qırım» gazetasınıñ baş muarriri

Bekir Mamutov Qırımdaki informatsion vaziyetke qıymet kesip, «mında muhalifet matbuatı yoq», dep qayd etti.

Qırım – rus tilli oquyıcılarnıñ keniş kütlesi içün mustaqil matbuat irişimi sıñırlanğan hususiy bir region
Bekir Mamutov

– Qırımğa Özbekistandan kelgen dostlarım Rusiyede neşir etilgen mustaqil «Novaya gazeta», «Nezavisimaya gazeta» bizde barmı dep soradı. Olarnı soñra kiosklarda qıdırdım, tapıp olamadım, Qırımda bu gazetalar yoq. Qırım – rus tilli oquyıcılarnıñ keniş kütlesi içün mustaqil matbuat irişimi sıñırlanğan hususiy bir region. «Qırım» gazetamızda tenqidiy maqaleler ara-sıra çıqa. Halqımız içün bu bir nefes kibi ola. Akimiyet buña, ğaliba, tek bir sebepten dayana: gazetanıñ tek 3,5 biñ abunecisi bar, kim oquy onı dep. Ne de olsa, Roskomnadzor bizni farqlı sebeplerden çağıra, tenbiley. Rusiyede yasaqlanğan Qırımtatar Milliy Meclisi qayd etilgen BM baş kâtibi António Guterresniñ esabatı gazetada derc etilgeni içün mahkeme muarririyetke 4 biñ ruble para cezasını berdi», – dedi Mamutov.

«Qırımnıñ» doğğan künü: qırımtatar gazeti Qırımda nasıl çalışa (video)
Bekleñiz, lütfen

No media source currently available

0:00 0:07:36 0:00

O, bazı mustaqil qırımtatar neşirleri Tataristan temsilcilerinen ne içün körüşmege istemey, dep añlattı:

Olar tsenzurağa boysunıp, devlet propagandasını yapa, kötergen mevzularımıznı kötermey, olar aqqında yazmay
Bekir Mamutov

– «Qırım» gazetasını körüşüvge kimse davet etmedi. Ekinciden, bir masa başında oturmağa istemeymiz, çünki devlet parasına çıqqan eki gazetalardan biri milliy menfaatlarımızğa zıt kelgen maqaleler basqan edi. Olar tsenzurağa boysunıp, devlet propagandasını yapa, kötergen mevzularımıznı kötermey, olar aqqında yazmay. Qazanda çıqqan neşirlerni bilmeymiz. Olar da bücet parasına çıqa. Olar milliy meselelerge, ana tiline diqqat ayırıp, serbest informatsion siyaset yapmağa tırışadır, dep ümüt etem. Ne de olsa, subetleşmek ve fikirlerimizni biri-birimizge aytmaq faydalıdır», – dep ayttı «Qırım» gazetasınıñ baş muarriri.

Körüşüvge davet etilmegen («Golos Krıma») «Qırımnıñ sesi» mustaqil qırımtatar gazetasınıñ muarriri Eldar Seitbekirov «2014 senesi Qırım akimiyetinen körüşken edik, amma bergen vadelerinden iç birisi yerine ketirilmedi. Akimiyet keçirgen körüşüvlerge barmamağa qarar berdim. Ne faydası bar?», dep bildirdi», – dedi o.

Eskiden «Qırımnıñ sesi» Kyivden para ve Qırım bücetinden yardım ala edi. 2014 senesi Qırım Rusiye tarafından işğal etilgen soñ gazetağa devlet para bermey, amma eskiden Qırım bücetiniñ parasına çıqqan diger Qırım neşirleri, muarrirniñ aytqanına köre, para almağa devam etti. Para yetmegeni içün «Qırımnıñ sesi» binasız qaldı, bir çoq hadimi ise işten ayırıldı. Soñki yedi yıl içinde 25 hadimden 5 kişi ve 2 biñ abuneci qaldı. Muarririyet gazeta qapatılmasın dep, siyasiy mevzularda yazmay.

«Avdet» gazetası – rus ve qırımtatar tillerinde çıqqan daa bir mustaqil qırımtatar gazetasıdır. 30 yıllıq tarihı olğan bu neşir 2014 senesiniñ adiselerinden soñ Roskomnadzor tarafından qayd etilmedi. Bundan soñ, Rusiye qanunlarına köre, gazeta 2020 senesi noyabr ayına qadar qayd olmayıp çalıştı, umumen 999 kâğıt nushası bar edi, 2021 senesinden itibaren gazeta tek saytında malümat derc etmege mecbur.

«Gazetanıñ qolay vaqtı olmay». Şevket Qaybullayev – «Avdet» qırımtatar gazetası aqqında (video)
Bekleñiz, lütfen

No media source currently available

0:00 0:06:18 0:00

İsmail Gasprinskiy mediamerkezinde olıp keçken körüşüvde qırımtatar tilinde çıqqan «Yıldız» mecmuası, «Yañı dünya» gazetası «Ana tili ocalarına» mecmuası (yılda eki kere çıqa), bücet parasına ermeni, bulğar, yunan, alman, ukrain tillerinde çıqqan gazetalar özüni qısqadan tanıttı.

Tedbirde iştirak etken ve çıqış yapmağa azırlanğan «Kazan utları», «Şehri Kazan», «Beznen miras», «Medeni Jomga» muarrirlerine programma tolu olğanı içün sözge çıqmağa imkân berilmedi, bir muzakere olmadı.

Laf etecek bir şey de olmadı. Meselâ, Qırımdan sürgün etilgen ermeni, bulğar, yunan, nemselerniñ milliy-medeniy muhtariyetleri 25 yıldan berli Qırımda gazetalarını bücet parasına neşir ete, 1944 senesi Qırımdan qırımtatarlarnen beraber sürgün etilgen tahminen 6 biñ qazan tatarı 2014 senesiniñ adiselerinden soñ ne içündir böyle imkân alamadı. Bu mesele «Tatmedia» aktsiyalı şirketi ve Qırımnıñ informatsiya, iç siyaset ve bağ nazirligi arasında imzalanğan memorandumğa kirsetildimi belli degil.

Qırım müendislik-pedagogika universitetiniñ ocaları ve studentlerinen körüşken «Tatmedia» yolbaşçısı Şamil Sadıkov qırımtatarlarnı medeniyetleri ve kelecekleri içün çalışmalarına çağırıp, tecribenen paylaşmağa, yardım etmege azırlar, dep işandırdı. Şimdiki gençler internette, içtimaiy ağlarda, smartfonlarda otursa, olarnı celp etmek içün matbuatımız da mında olmalı, dedi Sadıkov.

– 300 biñ qırımtatarı bir özü dayanamaz. 5-6 million tatar, 700 biñ başqırt (2010 senesi başqırtlarnıñ cedvelge alınması neticesinde 1,5 mln – muar.) ve qırımtatarlar birleşse, tahminen 10 million olacaq, farqlı meselelerni çezmege qolayca olur, – dedi Sadıkov.

Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi

2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.

2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.

Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.

XS
SM
MD
LG