Martnıñ 27-nde ve 28-nde Rusiye uquq qoruyıcıları Qırımda ve Rusiyeniñ Rostov-na-Donu şeerinde qırımtatar faalleriniñ evlerini tintti ve tutıp aldı. Eñ azından 25 tintüv keçirildi, 23 insan tutuldı. Rusiye akimiyetiniñ vekilleri tutulğanlarnı Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtınıñ «adiy azaları ve reberleri» dep adlandıra.
«Hizb ut-Tahrir» nedir? Rusiyede ne içün yasaq altında, Ukrainada ise yoq? Teşkilât «ekstremist» olamı? Tutulğanlarnıñ «Hizb ut-Tahrir» ile alâqası barmı? Bu aqta Donbass.Aqiqat Radiosınıñ yayınında dinşınas, felsefe ilimleri namzeti Ruslan Halikov, islâmşınas Roman Nazarenko ve qırımtatar faali, aq qorçalayıcı Sinaver Kadırovnen laf ettiler.
– Ruslan, «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtı aqqında tarif etiñiz.
Halikov: Rusiye Federatsiyasında «Hizb ut-Tahrir» yasaqlandı. O, siyasiy firqa ve diniy teşkilât arasında orta bir şey. O, tek «ekstremist» tanılmadı, Rusiyedeki «terrorist» teşkilâtınıñ cedveline kire. Asılında olar terakt yapmadı ve, ğaliba, istemediler. Bu firqa eskiden, XX ortalarında peyda oldı. Maqsadlarından biri – yeudiy devlet olaraq peyda olğan İsrailge cevap bermektir. Başında «Hizb ut-Tahrirge» kirgen filistinliler bu zıddiyette Filistin tarafına qoltutqan edi. Ve alâ daa «Hizb ut-Tahrir» İsrailge qarşı çıqa.
2003 senesi Rusiyede ondan ziyade islâm teşkilâtı yasaqlandı. «Hizb ut-Tahrir» olardan biri edi. Bu teşkilât islâmlaşuv ve halifelikniñ – islâm devletlerinde islâm idaresi – ğayrıdan tiklevi ğayelerine qoltuta. Nasıl olsa da, rusiyeliler onı terrorist dep saya.
Amma bu regionlarnen bağlı. Rusiyeliler Rusiye içün dost memleketlerde yasaqlanğan ya da taqip etilgen teşkilâtlarnı yasaqlay. Rusiyede «Al-Kaida» ile bağlı islâmğa qarşı kampaniya bar edi, Afğanistanda cenk başladı, ABDde olğan teraktlardan çoq vaqıt keçmedi, Rusiyede Çeçen cenkinden daa çoq keçmedi. Yani bütün faal musulman teşkilâtlar birden yasaqlandı. Bu yasaq könteksti oldı. Çünki «Hizb ut-Tahrir» Rusiyede ya da Ukrainada akimiyetni devirmege çağırmadı ya da terakt yapmadı.
Nazarenko: Ruslannen razım. Qırımdaki vaziyetni aytsaq, men diniy ve siyasiy baqışlarnı ayırır edim. «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtınıñ yasağı «akimiyetke» Qırımda serbest fikir seslerini bastırmağa imkân bere.
«Hizb ut-Tahrir» yasağı – insanlarnı qorquzmaq, susturmaq içün güzel bir alet, diktator usulı ve digerlerni qorquzuv aletidirRoman Nazarenko
«Hizb ut-Tahrir» yasağı – insanlarnı qorquzmaq, susturmaq içün güzel bir alet, diktator usulı ve digerlerni qorquzuv aletidir. Şunıñ içün bir çoq tintüvler, çeşit basqılar altında olğan qırımtatarlarğa birdemlik köstermege ister edim. Olarğa qoltutamız.
İlâhiyat tarafından baqılsa, «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtına bazı sualler bar, belki, amma Qırımnı aytsaq, siyasiy basqı aleti olğanından eminim.
Qırım soqaqlarında yüzlernen uquq qoruyıcı. Qırımtatarlarnıñ evlerinde kütleviy tintüvler (fotoresimler)
– Ruslan bu teşkilâtnıñ maqsadlarından biri halifelikniñ ğayrıdan tiklevi ola, dep ayttı. Bu teşkilât onı nasıl ğayrıdan tikleycek ola?
Nazarenko: «Temiz» islâmnı ğayrıdan tiklemek ğayesi bar. Mence, bu teşkilâtnıñ diger musulman cemiyetleri ve diger diniy idarelernen ayrı munasebetleri bar.
Digerlernen munasebetlerge daa açıq olğan idareler bar. «Hizb ut-Tahrir» – devlet qurumında esas element olaraq halifelikniñ ğayrıdan tiklevini islâm qaideleriniñ tiklemesinde körgen bir teşkilât. Diger musulman cemiyetleri, şu cümleden Ukrainada kütken qıymet ve prioritetlerge pek uyğun degil.
«Hizb ut-Tahrir» – terrorizm, ölümni cayratqan bir teşkilât degil, amma o, adaletli islâm yaşayış tarzını, aytqanları kibi, musulman memleketlerinde ğayrıdan tiklenmesini istey.
– Ruslan, bu usullar ne? «Hizb ut-Tahrirniñ» diger islâm birleşmelerden, meselâ, «İslâm devletinden» farqı ne?
Halikov: «Hizb ut-Tahrir» – adından añlaşıla ki, bu daa çoq siyasiy areket. Özüni firqa dep tanıtalar, amma parlament yaşayışında iştirak etmeyler. Olar musulman cemiyetiniñ siyasiy yaşayışında iştirak etip, musulman olmağan cemiyetniñ siyasiy yaşayışında iştirak etmeyler. Yani olarnıñ mefküresi musulman memleketleri ve maarif işine yönelgendir.
Romannen razım, «Hizb ut-Tahrirni» muzakere etemiz, amma bu Qırımda tutulğan insanlarnıñ bu teşkilâtqa alâqası bar olğanını ifadelemey. Tintüv vaqtında edebiyatnı gizliden qoymaq – belli bir usul.
– Roman, Qırım işğali başlağanınen qırımtatarlarnıñ diniy, siyasiy radikalleşmesini köresiñizmi? «Hizb ut-Tahrir» kibi teşkilâtlarnıñ populârlığı artamı?
Nazarenko: Qırımda 16 yıl yaşadım, bu vaziyet maña yaqın. Mence, al-azırda Qırımda musulman diniy haritasını tizmek qıyın. Eskiden bu teşkilâtlar Ukraina erkânında bar edi. İşğalden soñ bir din Rusiyege qoltutqanını köstere, yañı «akimiyetnen» yaşamaq kerek olğanını añlay.
İslâmda din ve siyaset, medeniyet sıqı bağlı olğanını añlamaq müimdirRoman Nazarenko
Amma muhalifette olmağa tırışqan musulmanlar da bar. İslâmda din ve siyaset, medeniyet sıqı bağlı olğanını añlamaq müimdir. Qırımtatarlar ya da musulmanlar anda radikal ola, dep aytmaz edim. Olar basqı altında birleşeler. Şimdiki akimiyetke qoltutqan musulmanlarğa ise başqa munasebet bar.
– Sinaver, Qırımda ve Rostov-na-Donuda tutulğan insanlarnıñ «Hizb ut-Tahrir» ile alâqaları barmı?
Kadırov: İşğalci akimiyet olarnıñ «Hizb ut-Tahrir» azaları olamı-yoqmı köstermege vazife qoymay. Ekseriyette tek Rusiye Federatsiyasında yasaqlanğan teşkilât olğanı içün «Hizb ut-Tahrir» olğanına dair laflar eşitemiz.
Meclis bu teşkilâttan çetleşip, anda iştirak etmemege çağıra bilemi? Bunıñ içün «Hizb ut-Tahrir» özüni açıq sürette tanıtmalı. Bundan soñ munaqaşa ola bile. Amma aq ceetinden – bu vicdan azatlığıdır.
– Qırımtatar Milliy Meclisi «Hizb ut-Tahrir» areketine nasıl baqa?
İşğalci akimiyet ilk ve esas vazife qoydı – terror vastasınen tamır halqnı Qırımdan çıqarmaq ya da qorquzmaqtırSinaver Kadırov
Kadırov: Pek istemey, çünki olar qırımtatar halqını aqları oğrundaki siyasiy küreşte siyasiy yaşayıştan çetleştirmege tırışa edi.
– Bu tintüv, tutuvlarnı siyasiy ya da diniy sebeplernen bağlaysıñız?
Kadırov: Mında diniy sebepler daa az, işğalci akimiyet ilk ve esas vazife qoydı – terror vastasınen tamır halqnı Qırımdan çıqarmaq ya da qorquzmaqtır.
«Hizb ut-Tahrir davası» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokat Emil Kurbedinovnıñ qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.
«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.
