Mahsus Qırım.Aqiqat içün
Ukraina yarımadasınıñ rusiye akimiyeti, Kreml, qırımtatarlarnıñ ayatiy meselelerinden birisini, 1944 senesi Stalin sürgünliginiñ aqibetlerini "çezgenini" iddia etip, çetel topluluqqa yalan malümat cayratmaq. Böylece, "sürgün etilgenler" sözleri yerli reberler içün aktualligini coydı, ve olarnı memuriy strukturalarnıñ adlarından çiqarıp başladılar.
Cumhuriyetniñ rusiyeli akimiyeti, halqara munasebetler ve yarımadanıñ sürgün etilgen vatandaşlarınıñ işleri boyunca devlet komitetiniñ adını deñiştirdi. Şimdi bu müessiseniñ adında, Ekinci Cian cenk vaqtında yapılğan yarımada halqlarınıñ Stalin sürgünligi añılmay. Bu, Kreml nezaretindeki Qırım başı Sergey Aksönovnıñ fermanında bildirile.
"Halqara munasebetler ve Qırım Cumhuriyetiniñ sürgün etilgen vatandaşlarınıñ işleri boyunca devlet komitetiniñ adını, Qırım Cumhuriyetiniñ halqara munasebetleri işleri boyunca devlet komitetine deñiştirmek", - denile vesiqa metninde.
Bu qararğa zıt kelgen reaktsiyalar oldı. Qırımnıñ rusiyeli parlamentiniñ mebusı, Qırım Müendislik ve Pedagogika Universitetiniñ rektorı Çingiz Yakubov, bu ad deñiştirüv teşebbüsini qırımtatarlarnıñ çoqusı añlamaz, dep ayttı. Bunıñle beraber o, keçeken asırnıñ 40-ıncı yıllarında sürgün etilgen halqlarnıñ "reabilitatsiyası" aqqında Rusiye prezidenti Vladimir Putinniñ qararını hatırlattı.
"Sual oldukça incedir. Ancaq mesele komitetiniñ adından degil, prezidentniñ reabilitatsiya aqqında fermanınıñ tolusınen yerine ketirmesindedir", - yazdı mebus Yakubovnıñ sözlerinden Rusiye jurnalistleri.
Şimdilik Halqara munasebetler ve Qırım Cumhuriyetiniñ sürgün etilgen vatandaşlarınıñ işleri boyunca devlet komitetiniñ reberligini Lenur Abduramanov yapa. Ondan evel bu vazifeni becergen Zaur Smirnovğa oşamayıp, o, siyasiy mevzulardan uzaqlaşa, yarımadağa qarşı Kyiv ve Ğarpnıñ siyasetini tenqit etmey ve çoqusı alda iqtisadiy meselelernen oğraşa.
Rusiye organlarınıñ adlarında Qırım halqlarınıñ sürgünligi aqqınta añmanı alıp taşlamaq bir tendentsiya oldı
Ukraina qanunı ve halqara uquqnıñ baqımından, Kreml yarımadada yaratqan strukturalarnıñ adlarınıñ emiyeti yoq. Zapt etilgen bölgede qanunsız rusiye organları çalışa, olarnıñ adlarında ne yazılsa, yazılsın. Amma "sürgün etilgen" sözlerinden vazgeçüvniñ, yerli başlıqlar içün konkret siyasiy sebebi bar.
Rusiye organlarınıñ adlarında Qırım halqlarınıñ sürgünligi aqqınta añmanı alıp taşlamaq bir tendentsiya oldı. Keçken afta Kreml nezaretindeki cumhuriyet parlamenti, "halqara munasebetler meseleleri boyunca" yañı komitetni qurğanda, adından "sürgün etilgen" sözlerini alıp taşladı. Rusiye mebusı Yuriy Gempel reberlik etken strukturanıñ adı şimdi "halqara munasebetler ve halq diplomatiyası meseleleri boyunca komitet" adını taşıy.
Gempelniñ aytqanına köre, onıñ komiteti, birinciden, Qırımğa çetel "halq diplomatlarını" ketirip, AB memleketlerinde Kremlge elverişli cemaat fikriniñ qurmasınen oğraşacaq.
Bütün bular, Qırımda halqara vaziyet ve tamır halqqa qarşı Kremlniñ siyaseti aqqında Avropa topluluğına yalan haber bernek içün yapıla. Avropalılarnı, Moskova, 40-ıncı yıllarınıñ Stalin sürgünliginiñ aqibetlerini sanki "yeñdi" ve qırımtatarlarnıñ bütün içtimaiy ve siyasiy talaplarını yerine ketirdi, dep qandırmağa isteyler. Tamır halqqa "sürgün etilgen" dep aytmasınıñ toqtaması, olarnı "sade rusiyelilerge" qoşmasına teñ kele.
Bu sebepten Moskova ve Qırımdaki elçileri, el milliy organlarınıñ yaratmasını toqtattı. Tamır halqnıñ vekillleri "sade rusiyeliler" olsa, Kremlge el qurultayını qurmasınen aşıqmağa acet yoq. Bunıñ yerine akimiyet, AB memleketlerinde cemiyet fikrine tesir etmek içün "doğru" qırımtatarlarnı diplomatiya aleti kibi qullana. Qırım ve Donbass boyunca şartlarnıñ yerine ketimesini talap etmeyip, PACEde Rusiye delegatsiyasına qarşı sanktsiyalarnıñ toqtatılması, Kreml reberligini bu yanaşmanıñ semereliligini kösterdi.
Tamır halqqa "sürgün etilgen" dep aytmasınıñ toqtaması, olarnı "sade rusiyelilerge" qoşmasına teñ kele
"Sürgün etilgen" sözleriniñ red etilmesiniñ nevbetteki sebebi - bir çoq yerli şovinistlerniñ meraqlarıdır. Resmiy organlarnıñ ve siyasiy işlerniñ adından sürgünlik añmasını alıp taşlamaq ıntıluvı daa ilhaqtan evel bar edi. Qırım yuqarı Radası reisi Vladimir Konstantinovnıñ etrafında, "sürgün etilgen" sözü endi artıqtır ve bu "tavra"dan vazgeçmek kerek dep çoq muzakere etile edi. Sürgünlikten qaytqan soñ doğğan bütün yaşlar artıq büyüdi, dey ediler.
Mantıq böyle edi: basta "sürgün etilgen" sözlerini alıp taşlamaq, soñ ise er yıl mayıs 18-inde matem künü aktsiyalarıniñ keçirilmesiniñ kereksizligini aydınlatmaq. Yerli akimiyet qırımtatarlarnıñ kütleviy yürüşinden saqına edi, onıñ içün ilhaqtan soñ bunı birinci toqtattılar.
Oşağan fikirlerni rusiye tarafında olğan teşkilâtlar ögge çıqara edi. Olarnı "sürgün etilgen" sözleri qozğalay edi, çünki bozulğan aqlarınıñ qaytarılmasını talap etken qırımtatarlar, "asıl rusiyeli Qırım" aqqında miflerni boza edi. Cumhuriyet başlığı, qırımtatarlarnı "reabilitatsiya etilgen rusiyeliler" kibi kösterip, şovinistlerniñ eski arzusını yerine ketirdi.
Sergey Stelmah, Qırımnıñ siyasiy közeticisi (müellifniñ adı ve soaydı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün
