Mahsus Qırım.Aqiqat içün
İlhaq etilgen Qırımnıñ Rusiye akimiyeti Ukraina siyasetçileriniñ qırımtatar muhtariyetinen bağlı munaqaşasına kene açuvlandı. Bunıñ sebebi Ukraina prezidentiniñ siyasiy mesleatçısı Nikita Poturayevniñ memleketniñ yañı reberligi yarımadada milliy muhtariyetni ilân etmek ihtimaline qoltutqanına dair lafları oldı.
Bu künleri Nikita Poturayev jurnalistlerge prezidentniñ «Sluğa narodu» firqasında İşğal etilgen topraqlar komiteti ilk işini başladı, dep bildirdi. İleride o, belki, Ukraina Yuqarı Radasında ilhaq etilgen yarımada ve Donbasnıñ işğal etilgen rayonları boyunca komitetlerden biri ola bile. «Bu komitet seviyesinde qırımtatar milliy muhtariyetini quruv istiqbaline qoltutalar, şahsen men de buña qoltutam», – dedi Nikita Poturayev. Onıñ qayd etkenine köre, «qırımtatar halqı buña lâyıq».
Nikita Poturayev milliy muhtariyetni ilân etüv kerekligini añlatıp, bu qarar Kyivniñ diplomatik fikirlerini quvetleştirir, Rusiyege basqı imkânlarını kenişletir ve tamır halqnıñ aqlarını semereli qorçalamağa imkân berir, dep bildirdi.
Milliy muhtariyet meselesi – prezident Volodımır Zelenskıynıñ memuriyeti ve tamır halqnıñ menfaatlarını temsil etken Ukraina siyasetçileri arasında mania taşlardan biridir. Qırımtatar halqınıñ lideri, Ukraina halq deputatı Mustafa Cemilev memleketniñ yañı reberligi bu meseleniñ ne qadar müim olğanını soñunace añlamay, dep israr ete. Milliy muhtariyet olmasa, tamır halqnıñ inkişafı da olmaz, dep ayta siyasetçi.
«Zelenskıynıñ taqımı ihmal etmey, olar tam olaraq añlamay, yeterli qadar haberleri yoq. Zelenskıynıñ özü, onıñ taqımı ile onıñ (milliy muhtariyetniñ – QA) Ukraina içün müsbet taraflarını, Qırımnıñ tamır halqınıñ qanuniy aqları ne qadar qanaatlendirilecek, Ukrainanıñ prestiji ne qadar köterilecek kibi mevzularnı laf etmek pek müim», – dedi Mustafa Cemilev.
Mustafa Cemilev memleketniñ yañı reberligi bu meseleniñ ne qadar müim olğanını soñunace añlamay, dep israr ete
Ukrainada Qırım statusını belgilegen Ukraina Anayasasınıñ X bölügine kirsetilecek deñişmeler etrafında siyasiy munaqaşa devam ete. Prezident Zelenskıy ve Yuqarı Rada saylavlarında mandatlarnıñ ekseriyetini alğan siyasiy küçü Anayasağa deñişmeler kirsetmege azırmı-yoqmı daa belli degil. Saylav kampaniyası vaqtında Mustafa Cemilev o vaqıt prezident namzeti olğan Volodımır Zelenskıyge bunıñnen bağlı sual bergen edi, amma tam bir cevap alamadı.
Kyivdeki munaqaşağa ilhaq etilgen yarımadada gür cevap bergenler. Rusiye Devlet dumasınıñ Qırım deputatı Ruslan Balbek Kreml, tamır halqnıñ bütün problemlerini endi al etti, dep bildirdi.
«Bugünki Qırımda – bu (milliy muhtariyetni ilân etüv istiqbali – QA) anahronizmdir. Eminim, bu Volodımır Zelenskıy ilân etken Qırım ve Donbasqa qarşı informatsion cenkniñ bir parçası ola, amma olar yarımadanıñ zemaneviy vaziyetini bilmeyip yañlış esaplağanlar. Qırımtatarlar daa beş yıl evelsi Rusiyeden istegen er şeyni aldı – til statusı, dinge ürmet ve reabilitatsiya», – dep ayta parlament azası.
Rusiye tarafdarı «Qırım birligi» cemaat teşkilâtınıñ reberi Seytumer Nimetullayev qırımtatarlarğa Ukraina akimiyetiniñ yarımadada milliy muhtariyet aqqında teklifleri meraqlı degil, dep ayttı. O, Zelenskıynıñ taqımını aldatuvda ve «Rusiye iç işlerine qarışqanında» qabaatladı.
Balbek ve Nimetullayev bey-efendiler Ukraina siyasetçileriniñ laflarını eki esas sebepten izaatlamağa aşıqtı. Birinciden, olarnıñ esas vazifesi, Kreml reberliginiñ fikirince, Kreml bütün milletlerniñ menfaatlarını «qorçaladı» ve qırımtatar halqınıñ aqlarını ğayrıdan tikledi dep, Rusiye ve oña qoltutqan çetel kütleviy haber vastalarına izaat bermekten ibaret. Kreml tarafdarı siyasetçilerniñ fikir-tüşünceleri Rusiye prezidenti Vladimir Putin fermanını çıqarıp, tamır halqnı «reabilitatsiya etti», qırımtatar tili ise Qırımnıñ Rusiye anayasasında formal sürette devlet tili ola dep sıñırlana. Qırımtatarlarğa daa ziyadesi kerekmey eken.
Asılında ise ukrain ve qırımtatar tilleri tasil esnasından tamamen çıqarıldı. O vaqıt Qırımnıñ Rusiye ükümetiniñ spiker muavini olğan Remzi İlyasovnıñ milliy tillerni tasil esnasına qaytarmaq ıntıluvı, pek sıñırlanğan olsa da, faydasız oldı.
Ruslan Balbek ve sahte «qırımtatar milliy-medeniy muhtariyetiniñ» reisi olğan ortağı Eyvaz Umerov milliy til, medeniyetni saqlap qaluv ve semetdeşleriniñ siyasiy aqlarını qorçalav meselesine bir kere bile diqqat ayırmadılar. Balbekniñ qanun çıqarıcı faaliyeti pek zayıf ve tamır halqnıñ aqları ve menfaatlarınen bağlı degil.
Ekinciden, Ukraina siyasetçileriniñ aytqanları tamır halqqa Rusiye ilhaqı aqları ve serbestligini bayağı keskenini hatırlatıp, yarımadada «milletlerara ittifaqlıq» resmini boza.
Balbek ve Nimetullayev bunıñ kibi aktsiyalarnı informatsion cenk ve aldatuv dep adlandıralar, lâkin bunıñnen olarnıñ reberleri oğraşa, çünki Ukrainağa ait yarımadanı çeşit «Potemkin köylerinen» toldura.
Kyiv, milliy qanunlar çerçivesinde tamır halqqa Moskvadan qat-qat ziyadesini teklif ete bile
Rusiye propagandacılarınıñ (akimiyet kontrolindeki «Millet» telekanalı) media faaliyeti talil etilse, olar qırımtatarlarnı er daim yırlağan ve oynağan «aborigenler» olaraq köstere. Olarnıñ ayatlarını tek turmuş problemleri raatsızlay, dep ayta: yol, gaz, suv, qurucılıqnı bitirmek içün maddiy yardım ve ilâhre. Siyasiy levhalar «ekstremist» gruppalarınıñ tutulmasına ve Ukraina ve Ğarp memleketleri akimiyetleriniñ areketlerini muzakerege bağışlana. Qırımda ise açıq siyaset iç yoq. Çünki qırımlılar «arzu etken er şeyni» daa 2014 senesi aldı.
Ukraina prezidentiniñ mesleatçısı milliy muhtariyet aqqında aytsa, o, yarın peyda olacaq kibi bir şey yoq, amma bu müim mesele: Kyiv, milliy qanunlar çerçivesinde tamır halqqa Moskvadan qat-qat ziyadesini teklif ete bile. Rusiye ilhaqı qanunsız olğanını ve Kremlniñ 2014 senesi keçirilgen «referendum» neticelerini qanunlaştırmaq ıntıluvları alâ daa muvafaqiyetli olmağanını endi aytmayıq.
Sergey Stelmah, Qırımnıñ siyasiy közeticisi (müellifniñ adı ve soaydı telükesizlik maqsadınen deñiştirildi)
«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün