Rusiye ve onıñ tarafından işğal etilgen topraqlardaki apishanelerde, cezahenelerde ve SİZO-larda biñlernen arbiy olmağan ukrayinler tutula. Akimiyetniñ ve uquq qoryıcılarınıñ bu kişilerniñ nasıl etip azat etmek ve ne yerde tutulğanları aqqında suallerge tam cevabı yoq. Eger Kıyiv ve Moskva arasındaki cenk esirleriniñ deñişüvi aqqında sıq-sıq haber etilse, arbiy olmağan şahıslarnen bağlı vaziyet bayağı qıyındır. "Nastoyaşçeye vremâ" televizion kanalına tafsilâtnı Ukrayina vatandaş azatlıqları merkeziniñ daimiy ekperti Mihail Savva aytıp berdi. 2015 senesine qadar o Rusiyeniñ Krasnodar bölgesinde otura edi. Soñra Rusiye FSB-sınıñ taqipleri içün memleketni terk etmek mecburiyetinde qaldı.
– Rusiyede ya da onıñ işğal etken topraqlarda qaç arbiy olmağan ukrayin tutula?
– Ukrayinalı uquq qoruyıcı teşkilâtlardan olğan "Putin içün tribunal" koalitsiyasınıñ azalarına 4100-den çoq ukrayin vatandaşlarınıñ apis yerlerinde tutulğanı aqqında belli.Elbette bu tam raqam degil. Ukrayinada 23 biñden çoq adam bellisiz ğayıp kibi qayd etilgen. Olarnıñ yarısı elâk olğandır, amma qalğanları bu Rusiyede ve onıñ işğal etken tlopraqlardı tutulğan adamlardır.
– Yarısı ölgendir dediñiz. Ya olarnıñ cesetleri, soy-sopları olarnı öyle de almadılar?
– Bazı cesetlerniñ tanılması imkânsızdır. Mecburiy genetik ekspertizası keçirile, amma soy-sopları başta bu cesetlerni tapmaq kerekler. Bazıları memleket tışında. Olar bunen öghraşıp olamay. Ne yazıq ki, amma ne soy-sopları, ne akimiyet bu adamlarnıñ bulunğan yerlerini bilmey. Şunıñ içün 4100 bu eñ ufaq raqam olğanını deyim. Bundan eminmiz, amma o daa ziyade ola bile.
– Keliñiz adamlarnıñ taqdiri aqqında laf eteyik. Olarnıñ ne şaraitte tutulğanını bilesiñizmi?
– Ebet, azat etilgen em arbiyler, em arbiy olmağan kişilernen laf etemiz. Ve olarnıñ aytıp bergenleri esasında bu şarait halqara gumanitar uquq qaidelerine zıt olğanı aqqında ayta bilemiz. Birincide, adamlarnı apishane rejiminde tutalar. Yani bu bütün vaqıt qapalı olğan kameralar. Eñ çoq adamnı bir saatqa kezmege yibereler. Yigirmi üç saat adamlar qapalı kamerada bulunalar. Jenva şartnamesine köre, bu qabul etilmezdir. Olarnı iskencelerge oğratalar. Men de öz vaqtımda anda oldım. Ve kamerada 23 saat tutulmaq ne olğanını pek yahşı bilem. Bütün bular çeşit hastalıqlarğa sebep ola.
– Eger uquq ceetinden bu insanlar deñişüv fondu olamasa nege Rusiye arbiyleri olarnı hırsızlay?Ya da bu müim degil? Adam olsun yeter?
– Ne yazıq ki, amma bu adamlar deñişüv fondu ola bile. Mesele şunda ki, deñişüvler halqara gumanitar uquqı tarafından iç bir şekilde idare etilmey. Arbiy esirler deñişüvi faal şekilde kete. Amma arbiy olmağanlarnı tek arbiy olmağanlarğa deñiştirmek mümkün. Ukrayinada ise esirlikte olğan Rusiye vatandaşları yoq. Kimge deñiştirecekmiz? Ukrayin kollaborantlarına deñiştirmek kibi bir ğaye bar. Amma mında da korbngeni kibi qolay degil.
Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi 2022 senesi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
