Uquqsızlıq toprağı. Rusiye siyasiy sebeplerden qırımlılarnıñ taqibini quvetleştire

Kreml halqara aq qorçalayıcı teşkilâtlarnıñ Rusiye Federatsiyası vaqtınca işğal etken Ukrayina topraqlarınıñ, şu cümleden Qırım sakinleriniñ aqlarını muntazam sürette bozuluvını toqtatuv talaplarını körmemezlikke urmağa devam ete. Aksine, Rusiye uquq qoruyıcıları qırımlılarnıñ «siyasiy» maddelerge istinaden taqibini arttıra, dep yaza Azatlıq Radiosı.

Rusiye tarafından qanunsız ilhaq etilgen Qırımda, 2023 senesi olğanı kibi, Rusiye regionları ve işğal etilgen Ukrayina topraqları arasında kene de ordunı «itibardan tüşürüvnen» bağlı eñ çoq memuriy dava açıldı. 2024 senesi böyle davalarnıñ sayısı bir çerik arttı.

Qırımlılarnı siyasiy sebepli cinaiy taqip adiseleriniñ sayısı da arttı, siyasiy mabüslerniñ cedveli keçken sene Qırımnen bir şekilde bağlı olğan 16 şahısnıñ adı ile toldurıldı. Bu, Rusiye-Ukrayina büyük cenkiniñ üçünci yılı soñuna yaqınlaşqanda Kreml yarımada sakinlerine qarşı repressiyalarnı quvetleştirmege devam etkenini köstere.

«İtibardan tüşürüv» davalarınıñ sayısına köre liderlik

Qanunsız ilhaq etilgen Qırım ve Aqyar 2024 senesi Rusiye mahkemelerine berilgen Rusiye Federatsiyasınıñ silâlı quvetlerini «itibardan tüşürüv» maddesine istinaden bütün memuriy davalarnıñ tahminen beşte biri ola. «OVD-info» aq qorçalayıcı leyhasınıñ malümatına köre, keçken sene Rusiyede ve zapt etken Ukrayina topraqlarında episi olıp 2047 dava mahkemege berildi. Bulardan 468-i Qırım ve Aqyardan. Yarımada Moskva ve Moskva vilâyetinden eki qat ziyade ögde, olarda beraber 218 dava bar. Moskva ve Moskva vilâyetinde Qırım ve Aqyarğa köre sekiz qat ziyade adam yaşağanını köz ögüne alsaq, aralıq daa da tesirlidir.

Qanunsız ilhaq etilgen yarımada bu köstergiçte ekinci yıldan berli acınıqlı liderlik tuta. 2023 senesi Rusiye uquq qoruyıcıları qırımlı ve aqyarlılarğa qarşı ordunı «itibardan tüşürüv» maddesi boyunca 372 memuriy protokol tizdi. Umumen Rusiyede ve onıñ kontroli altında olğan Ukrayina topraqlarında böyle 2976 dava bar edi. Yani yıl devamında «itibardan tüşürüv» memuriy davalarınıñ umumiy sayısı eksildi, Qırım yarımadasında ise 25 fayız arttı. Bu ise qırımlılarğa qarşı repressiyalarnıñ quvetleşkenini köstere.

Qırım sakinleri yasaqlanğan sözlerni aytqanları ve yasaqlanğan timsallerni numayış etkenleri içün kütleviy sürette mesüliyetke çekilmege devam ete. Sıq-sıq böyle davalar Rusiye uquq qoruyıcılarınen bağlı olğan bloger Aleksandr Talipovnıñ ve onıñ arqadaşlarınıñ çaquvlarına esaslanıp açıla. Talipovnıñ «Krımskiy SMERŞ» adlı Telegram kanalında Ukrayinağa qarşı büyük ücüm başlağanından berli cenkke qarşı çıqqan ve Ukrayina tarafdarı olğan qırımlılar aqqında malümatlar derc etile. Anda «qabaatlı» insanlarnıñ tutuluv videoları peyda ola, soñra olarnı kamera ögünde afu soramağa mecbur ola.

Meselâ, çaquvdan soñ Aqmescit klinik hastahanesiniñ baş ekim muavini Andrey Perelıgin de tutuldı. O, yasaq etilgen timsallerni cemaat ögünde numayış etüv memuriy maddesine istinaden apiske alındı ve para cezasını aldı. Taqipniñ sebebi cep telefonında yanğırağan «Çervona kalına» yırı oldı.

İşğalci akimiyet qırımlılarnı tek qanunsız taqipke oğratmay, siyasiy davalarnıñ mabüslerine fizikiy ve psihologik basqılar yapa. Bazıları aşalana ve işkencege oğratıla, digerlerine ise tibbiy yardım kösterilmey.

Böyleliknen, «Hizb ut-Tahrir» islâm firqasınen (Rusiyede yasaqlanğan, amma Ukrayinada ve dünya memleketleriniñ çoqusında qanunğa köre areket ete – QA) alâqalarında qabaatlanıp, 13 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etilgen qırımtatarı Server Zekiryayev bir qaç ay devamında lagerniñ kanalizatsiya sistemasından çıqqan dumanlardan boğulıp qalğan odada tutuldı. Aynı davanıñ daa bir mabüsi Timur Yalkabovğa (17 yıl ceza koloniyasında qalmasına üküm etildi) hronik astma hastalığı olğanına baqmadan, apishane reberligi ingalâtor bermedi. Cihaz tek mabüsniñ boğuluvı başlağan soñ berildi.

Siyasiy mabüslerniñ sayısı arta

İşğal etilgen Ukrayina topraqları ve Rusiye regionları arasında qanunsız ilhaq etilgen Qırım yañı siyasiy sebepli cinaiy davalarnıñ sayısına köre ögde kete. «OVD-İnfo» malümatına köre, 2024 senesi yarımadada 19 dava açıldı. Tek Moskva, Sankt-Peterburg, Tataristan ve Başqırtistanda daa çoq dava bar. Umumen 2024 senesi Rusiyede ve işğal etken Ukrayina regionlarında siyasiy sebeplerden 609 cinaiy dava açıldı.

Qırım sakinlerine qarşı siyasiy basqınıñ artqanını diger aq qorçalayıcı teşebbüsi toplağan malümat köstere. 2024 senesi «Mabüslerge qoltutuv. Memorial» leyhası siyasiy mabüs dep sayğan qırımlılar daa çoq oldı. Siyasiy mabüs statusı Rusiye akimiyeti tarafından siyasiy sebeplerden cinaiy taqipke oğratılğan insanlarğa berile.

2023 senesiniñ soñunda siyasiy mabüsler cedvelinde 130 qırımlı bar edi. Bulardan 109 insan diniy sebeplerden, 21 insan ise dinnen bağlı olmağan sebeplerden taqip etildi. Keçken sene devamında 11 qırımlı (birinci cedvelden sekiz, ekincisinden üç) azat etildi. Olarnıñ arasında, misal olaraq, qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâl bar, onı Rusiye mahkemesi 2022 senesi Qırımnıñ Anğara köyünde gaz borusına diversiya davası boyunca 17 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etti. Bıltır iyün ayında Celâl daa doquz Ukrayina vatandaşınen beraber esir almaştıruvı çerçivesinde azat etildi.

Aynı zamanda 2024 senesi «Memorial» cedvellerine bir şekilde Qırımnen bağlı olğan 16 insan qoşuldı. Olarnıñ ekseriyeti – 15 adam – dinnen bağlı olmağan sebeplerden siyasiy mabüs olaraq tanıldı. Böyleliknen, Qırım siyasiy mabüsleriniñ sayısı 135 kişi oldı. Bu «Memorial» malümat bazasındaki siyasiy mabüslerniñ umumiy sayısından aman-aman 17 fayızdır – ealisi yarımadanı zapt etken Rusiye ealisiniñ tek 1,7 fayızını teşkil etken Qırım içün mütenasip olmağan derecede çoqtır.

2024 senesi «Memorial» cedvelinde, meselâ, kezlevli ressam Bogdan Ziza peyda oldı. O, şeer memuriyetine mavı ve sarı boyalar tökip, soñra ateşke bermege tırışqan soñ 2022 senesi mayıs ayında tutulğan edi. 2023 sensi iyün ayında Ziza siyasiy nefret sebebinden terrorizm ve vatandallıq qabaatlavınen 15 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etildi. 2024 senesi aprel ayında «Memorial» ressamnı siyasiy mabüs dep tanıdı.

Cedvelniñ daa bir mabüsi – ukrayin arbiyi Oleksandr Lübas. 2023 senesi oktâbr ayında o, diversiya-istihbarat gruppası erkânında Qırımnıñ ğarbiy yalısında Ukrayina bayrağını tiklemek içün çıqmağa tırıştı, amma esir tüşti. 2024 senesi sentâbr ayında Rostov-na-Donu mahkemesi Lübasnı terakt ıntıluvı, silâ qaçaqçılığı, sıñırnı qanunsız keçüvde qabaatlı tanıp, 20 yılğa üküm etti.

Ukrayina timsalleri olğan risalelerni yapıştırğanı, Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı istilâsınıñ timsallerini aqaretlegeni, 500 ğrıvnâ miqdarında Ukrayina göñülli birleşmelerine para yollağanı ve Zafer Bayramı hayırlavlarını telegramda tenqit etkenleri içün apis cezalarını alğan qırımlılar da siyasiy mabüs olaraq tanıldı.

«Vatan satqınlığı» içün üküm sayısınıñ artması

2024 senesi işğal etilgen Qırımda devlet hainligi maddesine istinaden cinaiy davalarnıñ sayısı pek arttı. 2014 senesinden 2021 senesine qadar Qırımnıñ qanunsız Rusiye mahkemeleri Rusiye Federatsiyası Ceza kodeksiniñ 275.1 maddesine istinaden («Çetel devlet, halqara ya da çetel teşkilâtınen gizli işbirligi») davalarnı bir kere bile baqmağan olsa, 2022 ve 2023 seneleri ise böyle davalar yılda bir olsa, 2024 senesi devlet hainliginen bağlı davalarnıñ sayısı 33-ke qadar arttı, dep saydı Ukrayina aq qorçalayıcıları. Böyle esnaslar gizli ola: cemaatçılıq ne mabüs, ne qadılarnı, ne de insanlarnıñ nede qabaatlanğanını bile.

Böyle bir davanıñ tafsilâtları mabüsniñ özü – ukrayinli uquqçı Lüdmila Kolesnikovanıñ azırcevap olğanı içün belli oldı. Oktâbr ayında o, tutulğan SİZOdan başqasınıñ kâğıtında yazılğan mektübini faallerge yetkizip oldı. Kolesnikova soñki eki yıl devamında İrlandiyada yaşap, vaqtınca imaye statusını alğanını, 2024 senesi iyun ayınad ise Yaltağa anasınıñ cenazesine kelgenini yazdı. FSB hadimleri qadınnı mezarlıqta tutıp, SİZOğa yolladı, anda da bir qaç ay devamında qabaatını aytmayıp tuttı. Neticede belli olğanına köre, Kolesnikovağa qarşı devlet hainligi maddesine istinaden dava açıldı. Sebep «rus arbiy gemisi» aqqında laflarnen 25 eurolıq eki NFT markasınıñ satın alması oldı. Bu para Ukrayina ordusı içün dronlarnıñ alınmasına ketti.

Qırımlılarğa qarşı siyasiy sebepli davalarnıñ açılması içün diger sebepler arasında – terrorizm, ekstremizm, qanunsız silâlı birleşmelerde iştirak etüv, silânı qanunsız saqlav, sabotaj ve casuslıq maddeleri. Bu davalarnıñ mahkeme oturışuvları büyük bozuvlarnen keçirile. Esnasnıñ açıqlığı, mahkemeniñ mustaqilligi ve tarafsızlığı temin etilmey, qabaatsızlıq prezumptsiyası ve taraflar musaviyliginiñ temelleri ve mabüslerniñ imaye aqları bozula. Aq qorçalayıcılarnıñ aytqanına köre, istilâcı memleket tarafından işğal etilgen topraqlarnıñ sakinleriniñ adaletli mahkeme aqqınıñ bozuluvı cenk cinayeti ve insanlıqqa qarşı cinayetke teñ kele bile.

Qırımlı siyasiy mabüslerniñ Rusiyedeki koloniya ve apishanelerge yollanması da halqara uquq normalarınıñ bozuluvı ola. Keçken sene bu ceetten rekordlı oldı. 2023 senesi Qırımda siyasiy taqiplerniñ eñ az 14 qurbanı Rusiye penitentsiar müessiselerine avuştırıldı, 2024 senesi olarnıñ sayısı eki qattan ziyade arttı, 29 insanğa qadar. Bu malümatnı «KrımSOS» cemaat teşkilâtı bere.

Bıltır etap etilgenler arasında – «İyegova şaatları» Aqyar cemiyetiniñ azası Vladimir Sakada, o, ekstremist teşkilâtınıñ reberi olğanında qabaatlanıp, altı yıl koloniyada qalmasına üküm etildi; «Hizb ut-Tahrir» davası boyunca 17 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etilgen soqur Aleksandr Sizikov; kene «Hizb ut-Tahrir» davası boyunca 19 yıl sert rejimli koloniyada qalmalarına üküm etilgen cemaat faalleri ve vatandaş jurnalistleri Riza İzetov ve Remzi Bekirov ve daa pek çoq insan.

Bazı mabüslerni Qırımdan doquz biñ kilometr uzaqlıqqa ceza çekmege yollağanlar. Aq qorçalayıcılarnıñ tahminlerine köre, bunı mahsus yapalar – siyasiy reinelerniñ esli-başlı ana-babalarınen körüşüvlerini zorlaştırmaq içün. Bu Rusiye akimiyeti mabüslerge qarşı qullanğan maneviy basqınıñ daa bir şeklidir.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.