Kyivde "Qırım - bu Ukraina" internet leyhasını numayış ettiler. O, Qırımnıñ qıta Ukrainanen sıqı bağını tasdıqlağan arhiv, müzey, ilmiy ve publitsistika, maarifçi ve haber malümatlarınıñ bütünukraina onlayn bankıdır. Leyhanıñ neden ibaret olğanı aqqında Qırım.Aqiqat Radiosı efirinde aytıldı.
"Yevromaydan-Qırım" cemaat teşkilâtınıñ başı ve "Qırım - bu Ukraina" saytınıñ teşkilâtçılarından birisi Sergey Mokrenük, böyle ğaye nasıl peyda olğanı aqqında Qırım.Aqiqatqa aytıp berdi.
- Vaqtınca işğal etilgen topraqlarnıñ meseleleri boyunca Nazirlikte idare başı olıp çalışqanda, daima bir meselenen qarşılaşa edim: ilhaq etilgen Qırımğa qarşı devlet siyasetini kerçekleştirgen iç bir organ olmadı, yani müessisemiz kibi onı tizecek degil de, amma konkret vazifelerni çezecek organ olmadı. Ekinciden, Qırım ne olğanını, işğal nasıl yapılğanını ve ne içün Qırım, başqa vilâyetler kibi Ukraina toprağı añlatmaq içün pek çoq vaqıt kete edi.
Yani neticede adamlarğa konkret vazifeler yetmey edi - olar obyektiv malümat tapacaq yer yoq edi. Böylece bu leyhanıñ ğayesi peyda oldı, soñra men Herson vilâyet devlet memuriyetiniñ müavini Andrey Bogdanoviçke işbirlikni teklif ettim. O razı oldı.
Sergey Mokrenük, leyha teşebbüsçileri başta çeşit-türlü arhiv vesiqalarını, mantığı ve qurulışı aqqında tüşünmeyip sayta yüklegenlerini qayd ete.- Aytacağım, bu apansızdan oldı. Anda sadece quru tarihiy malümat degil - türlü vaqialar çeşit usullarnen tasvir etile. Amma er şey vesiqalarğa, ililmge esaslannsın dep teşkeremiz, uydurmalar olmasın, sadece faktlar olsun dep. Bu bazada Ukrainanıñ er bölgesiniñ sakini içün meraqlı malümat bar olğanı eñ müimdir. Başından yerli matbuatqa meraqlı olsun dep yapa edik, amma şimdi, alannı keñiştirmek kerek olğanını köremiz. Qırımlılarnıñ tarafından, misal içün, genealogiyanıñ tiklenmesine talap bar. Onıñ saytımızda mıtlaq buña bağışlanğan bölük açılacaq. Ümüt etemiz ki, malümatımız Qırım aqqında kontent yaratqan audio ve video leyhalarğa faydalı olur. Em de bu leyhağa devlet büdjetiniñ bir kapigi masraf etilmedi.
Ukraina Devlet arhiv hızmetiniñ başı Anatoliy Hromov, "Qırım - bu Ukraina" leyhası içün vesiqalarnıñ qıdıruvı nasıl keçkenini añlattı.
Böyleliknen, asırlar devamında qıta Ukrainanıñ Qırım ile yaqın alâqalarını köstergen bir çoq şaatlıq tapıldı
- Er bölgedeki devlet arhivlerinden bu saytnıñ toldurılması içün kelişecek malümatnı saylamağa muracaat ettik. Böyleliknen, asırlar devamında qıta Ukrainanıñ Qırım ile yaqın alâqalarını köstergen bir çoq şaatlıq tapıldı. Biz türlü arhivlerden türlü vesiqalarnı mevzu boyunca birleştirmege tırıştıq. Misal içün, ukrainler qırımlılarğa 1927 senesindeki zelzeleniñ aqibetlerinen küreşmege yardım etkeni, para toplağanı aqqında vesiqalar bar. Yani biz imperiya ve sovet akimiyetiniñ tarihına qarşılıq olaraq, Qırımnıñ ukrain, qırımtatar, başqa tamır halqlarınıñ tarihını köstermege isteymiz. Menimce, uydurmalarnıñ temelsiz olğanını köstermege iç bir vaqıt keç degil ve bu leyha ukrain devletke de ait olğan eski paradigmanı deñiştirmek içün yapılğan.
Anatoliy Hromov, Qırımdaki ukrain arhivler 2014 yılda olğan ücüm vaqtında Rusiye tarafından hırsızlanıldı dep saya. Amma Ukraina Devlet arhiv hızmeti Halqara Arhiv Şurası vastası ile Qırım ve Aqyarnıñ arhiv fondlarını işğal altında olğanlarını qayd ile temin etti. Anatoliy Hromovnıñ aytqanına köre, müessisesi, ilhaq etilgen yarımadadan ukrain vesiqalarnı qaytarmaq içün halqara davalarnıñ açması imkâniyetini baqa.
"Qırım - bu Ukraina" leyhasınıñ emiyetini añlatqanda, Qırım tarihçısı, siyasiy ilimler nazmeti Gülnara Bekirova, ukrainlerniñ Qırım tarihınıñ müim vaqialarında habersiz olğanına şikâyet ete.
- Qırım tarihı - eñ çoq zamet çekken saalardan birisidir. Çoq yıl devamında men, tarihçı olaraq, aksiomalarnıtasdıqlayım. Amma cemaat şuurında tarihiy hatırada qalğan çoq uydurma ve stereotipler bar. Bundan ğayrı, ukrain ilmiy monografiyalarında ve zemaneviy ukrainlerniñ aqlında Qırım ve qırımlılar aqqında olğan malümatnıñ büyükten-büyük farqı bar. Hususan, qırımtatarlarnıñ fantasmagoriya alğısına rastkelem. Olar devletçiligini coyğanına baqmadan, olarnıñ yarımadada basıp çıqarğanlarına baqmadan, Qırım çoq yıl devamında qırımtatar edi - ve soñra olar öz tarihiy vatanında azlıqqa çevirildi.
Gülnara Bekirova, yarımadada ruslar ve qırımtatarlarğa binaen onıñ fikrince eki esas uydurma bar olğanını ayta.
- Esas uydurmalardan birisi - "rus Qırımı" aqqındadır, sanki ruslar paleolitten berli yarımadanıñ saipleri edi. Tarihçılar bile, 1441 - 1783 senelerde Qırımnıñ qırımtatar devletçiligi olğanını bazıda unuta, Rusiye devletçiligi ise mında eki kere qısqacadır. Başqa temelsiz uydurma - qırımtatarlarnıñ ekinci cian cenkinde kolloborant ve dezertir olmaları aqqındadır. Yazıq ki, Qırım tarihına pek çoq siyasiy tesir bar.
Ukrain jurnalist Olga Duhniç, ne içün Rusiye ukrainlerniñ arasında Qırım aqqında uydurmalarnıñ tarqalmasını istegeni aqqında fikir yürsete.
- Rusiye devleti "böl ve üküm ete" printsipini qullanıp cemiyetlerni idare etmege tırışa, onıñ içün olarnıñ içinde er türlü çatışmalarğa destek köstere.Bunı yapmaq içün, adamlarnıñ arasında biri-birine inanç olmaması kerek, böyleliknen bunı istegen vaqıtta öz kârıñ içün qullanmaq mümkün. Qırımğa barğanda, er türlü uydurmalar - bu olıp keçken vaqilar aqqında obyektiv haberlerniñ yetmemezligidir. Ve yarımada aqqında bizim endi altı yıldan ziyade böyle malümatımız olmağanı içün, bu boşluqnı uydurmalar toldura. Qırım evelde de, ukrainler anda raatlanmağa barğanına baqmadan, ayrı bir bölge edi.
Olga Duhniçniñ fikrince, Qırımda rus tilli ealiniñ basqısı aqqında uydurma 2014 yılda işğalge sebep oldı. Bütün bular, ekspertlerniñ fikrince, "Qırım - bu Ukraina" leyhasınıñ müim ve kerekli olğanını köstere.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
