Ne Ukrayına, ne de Rusiye Qırım meselesinde fikirlerinden vazgeçmege istemese, ne yapıla bile, dep tüşüne Blick. Yüzlernen ukrayınalı bala aftalarnen Qırımdaki lagerlerde tutula, dep tarif ete The Guardian. Qırımnıñ kelecegi meselesinde qırımtatarlarnıñ fikrini soramalı, dep tevsiye ete Financial Times. Rusiyeliler Qırımdaki arbiy bazaları civarlarına mayın qoya, dep haber ete Polskie Radio 24. Qırım.Aqiqatnıñ çetel mediasınıñ ananeviy taliliniñ esas mevzuları bular.
«Qara deñiz yarımadasını qaytarmaq mümkünmi? «Qırım ket-kete daa çoq muzakere şartı ola», – dep fikir yürseteBlick İsviçre gazetasınıñ közeticileri.
«Rusiyeniñ 2022 senesi fevral ayında Ukrayınağa istilâ etmesi Qara deñiz yarımadasına kene diqqat celp etti – cenkleşken eki taraf arasında bir dava meselesi kibi. Ukrayına ve Rusiye kelecek muzakerelerni Qırımnıñ statusına bağlay, ekisi de teslim olmay, ekisi de Qırım aqları bar, dep tüşüne. «Qırım – Rusiye içün pek duyğulı bir yer, – dep añlata Rusiye eksperti Ulrih Şmid (56 yaşında). «Rusiyeniñ baqışında Qırım – rus ortodokslığınıñ, böylece, rus medeniyetiniñ beşigidir», – dep ayta Şmid. Ve daa bir şey: bir çoq rusiyeli içün yarımada asırlar devamında populâr bir kurort edi. Amma Ukrayınanıñ da yarımadağa büyük merağı bar. «Aqyardaki Rusiye Qara deñiz flotu – Ukrayına telükesizligi içün daimiy bir telüke», – dep añlata Şmid. Ekspertniñ fikirince, laf topraq iddialarınen bağlı: «Halqara uquq ceetinden Qırım Ukrayınağa ait qala». Qırım Ukrayına ve Rusiye arasında barışıq muzakereleriniñ bir qısmı olacaqmı ve ne seviyede daa belli degidb. Donbasta ateş toqtatuv añlaşması tizilgen soñ Qırım 2014 senesiniñ Minsk protokollarından çıqarılğan edi. «Kelecek muzakerelerde de aynısı olacaqtır», – dep ayta Şmid. 2014 senesiniñ işğalinden berli Rusiye Qırımdaki yaşayışnı özüne çekici yapmaq içün çoq ğayret kösterdi. «Maqsat qırımlılarğa Rusiyedeki yaşayış Ukrayınadaki yaşayıştan daa yahşı olğanını köstermek edi», – dep ayta Şmid. Eali bölündi: bir qısmı Rusiyeden mustaqil olmağa istey, digeri eyiliştirilgen infrastrukturağa qoltuta ve Kremlniñ imayesi altında qalmağa devam etmege istey».
«Balalar Qırımdaki lagerlerde qalğan aftalar aylarğa çevirile», – dep tarif ete The Guardian Britaniya gazetasınıñ mühbiri.
«Herson noyabr ayında Ukrayına arbiyleri tarafından azat etildi. Amma bazıları içün Rusiye işğaliniñ deşetleri da bitmedi. Nadâ 14 yaşında oğlunı oktâbr ayında Rusiye idare etken 2014 senesinden berli Moskva tarafından işğal altında qalğan Qırımdaki yaz lagerine yolladı. Eki aftadan soñ qaytacaq edi. Şimdi eki aydan çoq keçti. Noyabrniñ soñunda o, lager yolbaşçısından bir qaç sesli mesac yolladı, anda Ukrayınağa qoltutqanı içün onı Hersonğa yibermeycekler, dep aytılğan edi. Bir çoq ana-baba kibi Nadâ böyle lagerge balasını yollağanda, başqa mevsimde adı yaz lageri olsa da, Rusiyege qoltutuv areketi olaraq saymadı. Ana-babalar sınıfdaşları toplaşqanda ve olarğa deñizde bedava raatlanmağa teklif etilgende balalarını yollamağa qarar bere ediler. Nadânıñ vaziyeti – bir misaldir. Herson ve Harkiv vilâyetlerinden altı yaşından 16 yaşına qadar yüzlernen ukrayınalı bala aftalarnen, bazı vaqıtları ise aylarnen Rusiye yaz lagerlerinde qala. İşğal etilgen topraqlarnıñ mekteplerinde lagerler sport, sanat, oyun ve deñizde ya da gölde yaldavdan ibaret tatil olaraq reklama etile edi. Amma balalarğa Rusiyeniñ Ukrayına istilâsınen bağlı yañlış malümat, Rusiye ve sovet tarihı, rus medeniyeti ögretildi, İnternette derc etilgen bir qaç intervyü ve videoda bu körüne. Bir videoda yüzlernen balanıñ Qırımdaki mektep meydançığında Rusiye gimnini yırlağanını körmek mümkün. Çoqusı sözlerni bilmegenine oşay».
«Qırımtatarlardan Rusiyege nasıl baqqanlarını sorañız yeter», – dep tevsiye ete Financial Times Britaniya gazetasınıñ müellifi.
«Rusiyeniñ Qırımnen bağlı tarihiy iddialarını aytsaq, qırımtatarlardan bu meselege nasıl baqqanlarını soramağa ne dersiñiz? Tarihiy Rusiye skandinavlar küçlü ğarbiy avropa bağlı slavân devletinden kele. Çar Rusiyeniñ sıcaq liman ıntıluvı Qırımnıñ ola bilecek zapt etilüvini aqlay bilemi? Rusiye devleti İvan Groznıy vaqıtlarından berli er yıl 50 mil kâreni zapt ete edi. Bu qardaş slavân devletini zapt etüvni aqlay bilemi? Halqnıñ halqara seviyede tanılğan kelecekni belgilev aqqına ne oldı? Rusiye gegemoniyası diger slavân halqlarnıñ idare ve devletçilik aqqını inkâr etip olamaz. Rusiye cenübiy slavânlarnıñ «dostu» ve «büyügi» ola bile, amma lehler ve ukrainler içün bir vaqıt öyle olmadı. Böyle dostuñ olsa, duşman kerekmi? Terroristlernen muzakere keçirmeyler; devlet ya da teşkilât, din, tariqat ya da areket olsa ve ilâhre. Rus tanışlarım memleketlerininö yapqanlarına şaşa».
«Qırım cenkke azırlana. «Fortifikatsion tedbirler yapıla», – dep haber ete Polskie Radio 24 Poloniya radiosınıñ mühbiri.
«İşğal etilgen Qırımda rusiyeliler Ukrayına ücümine azırlana. Dnipronıñ sağ tarafını tahliye etüv istilâcını qasevetlendire. Müendis istihkamları qurula – tranşeyalarnıñ mudafaa yollaoı, tanklarğa qarşı inşaatlar ve mayınlı alanlar qurula. Yerli işğalci akimiyet yapılğan fortifikatsion tedbirler «ordunıñ künlik faaliyetinde telükesizligini temin etmek içün arbiy bölük seviyesinde ameliy ve umumiy tedbirler ola», dep haber ete. Ukrayına ordusı kelecek dep, Rusiye işğalcileri yarımadanıñ ğarbiy tarafında Saq rayonınıñ Terekli Qoñrat (Moloçnoye) köyünde yalıda qoralar qura. «Ajderha tişleri» de bar – ağır tehnikanı toqtatqan beton piramidalar. Göl rayonında fugaslar aqqında tenbi işaretleri peyda oldı – yaqınlarda Rusiye arbiy obyektleri bar. Yarımadanıñ bu qısmında yazda patlavlar olğan Novofedorovka qasabasındaki arbiy uçaq alanı buluna. «Qırımda cenkmi? Ordumız anda qolunda silânen kirecek. Bu aqta Ukrayına arbiy istihbarat yolbaşçısı general Kırılo Budanov Liga.net portalına bergen intervyüda ayttı. «Rusiye ile cenk cebesiniñ vaziyeti yaqın vaqıtta deñişmeycek, amma Ukrayına Qırımnen beraber bütün işğal etilgen topraqlarnı keri alacaq». Qırımnıñ 2023 senesi yazda azat etilüvinen bağlı tahminleri aqqında sualge Budanov talil malümatlarına esaslandı, dep ayttı. «Qırım qarışıq yollarnen qaytarılacaq: em küç, em diplomatiyanen. Lâkin küç qullanılmasa olmaz. Ordumız anda qolunda silânen kirecek», – dep qayd etti o.
MALÜMAT: Ukrayınağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayına şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayına akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayınağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
