Kyivde «Ant etkenmen» qırımtatar milliy gimni (sözlerniñ müellifi Noman Çelebicihan) qayd etildi, em de Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ Yır ve oyun ansambli ve Ukrayinada eñ qadimiy muzıka gruppalarından biri – «Dumka» Ukrayina milliy namlı akademik kapellasınıñ iştirakinen klip çıqarıldı.
Video çıqarğanda ne içün oyuncılar olmadı, Qırımda nasıl qabul etkenler ve gimnniñ angi satırları qırımtatarlar içün şimdi de aktual ola – Qırım.Aqiqat maqalesinde.
Qırımtatarlarnıñ gimni içün böyle büyük iş – video azırlanmasında 150-den ziyade insan iştirak etti – Kurt-Umer «ilk» dep adlandıra. İsmail qayd etkenine köre, «tarihta ilk sefer qırımtatar gimnini arbiy ansambl icra ete».
Videoda Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ Yır ve oyun ansambli ve «Dumka» Ukrayina milliy namlı akademik kapellası tarafından gimnniñ icrasında levhalar adiy qırımtatarlarnıñ ömründen alınğan levhalarnen deñişe – soqaqta kiçkene qızçıq Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ arbiyi olğan qırımtatarına rastkele, ameliyathanede cerrah ya da çiberek qavurğan qartana. Böyleliknen İsmail «qırımtatarlarnıñ er bir seviyede Ukrayina inkişafındaki rolüni» köstermege istedi.
Levha çıqarıluvında oyuncılar iştirak etmedi, bütün qaramanlar – qırımtatarlar – özüni oynadı.
«Qırımda minnetdarlıq bildirgenler»
İsmail Kurt-Umer böyle leyhalarnı birinci kere teşkil etmey. Solist olaraq çıqış yapqan Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ Yır ve oyun ansamblinen beraber arap tilinde icra etilgen yırnen levha çıqarğanını daa evel yazğan edik. Bu eñ müim musulman bayramlarından biri olğan Oraza bayramına hayırlav edi. Ansambl İsmailge qoltutıp, arapça sözlerni tez ögrendi. Video Ukrayina Silâlı Quvetleri Baş Ştabınıñ resmiy platformalarında derc etildi ve Ukrayinadan tış yerlerde de diqqatqa lâyıq oldı.
Al Jazeera, CNN ve dünyanıñ diger kütleviy haber vastaları İsmail ve onıñ ansambli aqqında levhalar çıqardı. Al Jazeeranıñ Youtube kanalında, eñ büyük arap tele ağında, çıqışnıñ videosını üç milliondan ziyade insan baqtı.
Kurt-Umer öz icadınen Rusiye propagandasına qarşı küreşti, dey İsmail.
«Men [video altında] izaatlarnı oqup başladım, maña şahsen yazıp başladılar, «mında Rusiye terrorist, milletçi, faşist olğanıñıznı, daa bir şeyler ayta, siz ise devlet seviyesinde, arbiyler, siz, hristian memleketi olıp, dünya musulmanlarına böyle bahşış yapasıñız... demek, Rusiye bizge böyle aytsa, aqlı degil», – dep tarif ete İsmail.
İsmail qırımtatar gimniniñ icrasınen çıqqan videoğa da cevaplar aldı. Onıñ içün birinciden arbiylerniñ izaatları müimdir. «Olar qoltutuvnı is eteler. Bütün bularnı yapqanımnıñ esas sebebi, belki de, budır», – dey o. «Bir çoq ukrayin böyle yazdı: «Biz ne içündir memleketimizniñ inkişafında çeşit seviyede iştirak etken qırımtatarlarnıñ ne qadar çoq iştirak etkenine iç emiyet bermedik. Qırımda da aynısını qayd ete ediler. Minnetdarlıq bildirip, olar içün büyük destek olğanını ayttılar», – dep devam ete İsmail. Bu qoltutuv hususan şimdi Qırımda «qırımtatarlarğa ait er şey gizliden yasaqlanğanda» müimdir, dey arbiy.
«Adiy insanlar vastasınen içini köstermege istedik»
Ressam ve dizayner Feride Kurtmamedova İsmailniñ leyhalarında birinci kere iştirak etmey. Bu sefer o da teşkiliy işlerde yardım etti ve atta videonıñ bir qısmında oynadı, başta bu planlaştırılmağan olsa bile. Amma öyle de çalışalar – duyğularına köre, dey Feride. «Adet üzre tam tizilgen bir plan yoq. Ve bunı nasıldır planlaştıruvnıñ eksikligi olaraq qabul etmek mümkün edi. Lâkin İsmail bundan bir üstünlik yaptı. Bütün levhalar canlı. Ve beklegenimizden daa yahşı çıqa», – dep emin Feride.
O, videodan bir levhanı qayd ete, anda bir qartana çeburek pişire.
«Biz adiy insanlar vastasınen qırımtatar medeniyetiniñ ruhunı yetkizmege istedik. Bu balalıq hatırlavları kibi, qartanama barğanda, o, meni aşatmaq, bir şeyler pişirmek kerek edi. Ve men eminim ki, bu videonı baqqanlar biz levhanı çıqarğanda is etken duyğularımıznı is etti. Çünki bu yerde levha çıqarğan soñ bile o, epimizge çeburek qavurıp, bir sofra başına oturttı. Bu perde artında qaldı. Amma bizni halq olaraq tanıtqan şey budır. Bu yaqınlıq. O dey: «Otur, aşa, soñ men seni yibererim. Añlayım, anda işiñiz çoq, lâkin aşamaq kerek», – dep hatırlay Feride.
1991 senesi iyünniñ 30-nda Qırımtatar Milliy Qurultayı milliy gimn olaraq Noman Çelebicihannıñ «Ant etkenmen» yırını tasdıqladı. Çelebicihan – qırımtatar siyasiy ve devlet erbabıdır. 1917 senesi ilân etilgen Qırım Demokratik Cumhuriyetiniñ birinci ükümet reisidir. Tahminlerge köre, qırımtatarlarnıñ gimnine çevirilgen sözlerni o, tamam 1917 senesi yazğandır.
Feride Kurtmamedova qırımtatarlarnıñ gimnini balalıqtan eşite. O, qartbabasınen beraber Sudaqnıñ Qutlaq (Veseloye) köyüne Şeer kününe sıq-sıq bara edi. «Böyle Şeer künleri qırımtatarlar sürgün etilgen bir çoq şeer tarafından teşkil etile edi. Ve bu körüşmek içün bir sebep edi, çünki quvulğan yerde az adam yerleşti. Böyle tedbirlerde ise er vaqıt qırımtatar gimni yanğıray edi», – dep hatırlay Feride.
Qız qırımtatar gimniniñ yanğıraması «eyecanlandıra» ve «yıqılmaz energiya» taşıy, dep ayta.
İsmail qırımtatar gimni aqqında tek mektepte bilgenini itiraf ete. «Bizge gimnimiz bar ve bu onıñ sözleri, onı bilmek kerek asılında, dep aytqanlar. Menim balalığımda bu sıq degil edi. Biz qırımtatarlarnıñ tarihını bilemiz. Şekillenüv, aq-uquqlarımız oğrunda daimiy küreş, öz toprağında yaşamaq ve öz medeniyetiñni, öz tiliñni inkişaf ettirmek imkânı. Şunıñ içün gimnniñ de aynı tarihı bar», – dey Kurt-Umer.
O, çeküv vaqtında gimnniñ sözlerini yañıdan tüşündi, dep tarif ete.
«Böyle sözleri bar: «Ant etkenmen, söz bergenmen bilmek içün ölmege, Bilip, körip milletimniñ közyaşını silmege». Noman Çelebicihan böyle bir mana qoydı: sen (ükümdar) halqını bilmeseñ, körmeseñ, han olsañ bile, bir manası yoq. Zemaneviy tarihta da bilemiz, adamlar prezident olsa bile, halqqa iç de emiyet bermeyler. Mında ise nasıl olmaq kerek olğanı aytıla», – dep emin arbiy.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://d3454ggyqnys2v.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
