Qırımnıñ Aqmescit rayonında mayısnıñ 11-nde Rusiye quvetçileri Özbekistan vatandaşı Nabi (Ayub) Rahimovnı tintüv vaqtında atıp öldürdi. Resmiy versiyağa köre, erkek «qıdıruvğa ilân etilgen halqara terror teşkilâtınıñ azası olıp», FSB hadimlerine qarşı ateş açtı.
Aynı vaqıtta Qırımtatar Milliy Meclisi Rusiye quvetçileriniñ versiyasına işanmağanını bildirdi, Ukrainanıñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar prokuraturası adiseni tedqiq etmek ve onıñ uquqiy tasnifini yapmaq içün kerekli tedbirler ala, dep qayd ete. İşğal etilgen Qırım ve Aqyardaki Rusiye Tahqiqat komiteti «uquq qoruyıcı organları hadimleriniñ ayatına qast etüvden şübheli sayılğan» (Rusiye Ceza kodeksiniñ 317-nci maddesi) Aqmescitniñ 49 yaşında sakinine qarşı cinaiy dava açtı. Rusiye quvetçileri tarafından Özbekistan vatandaşınıñ öldürilüvi ile facia tafsilâtları Qırım.Aqiqat Radiosı yayınında aytıldı.
Mayısnıñ 11-nde saba erte «Qırım birdemliginiñ» faalleri Rusiye FSBsi Qırımnıñ İçki rayonındaki Yanış Taqıl (Zavetnoye) köyüniñ sakini Ayub Rahimovnıñ evinde tintüv keçire, amma özü evde yoq, tek apayı ve eki balası bar, dep bildirdi. Daa soñra Aqmescit civarındaki Dubki köyünde keçirilgen tintüvler aqqında haber etildi, anda Rahimov qurucılıq işlerinen oğraşqan eken. Vesiqalarda Rahimovnıñ adı Nabi dep keçe, o, Özbekistan vatandaşı ola ve bir qaç yıl evelsi Rusiyeden Qırımğa qorantasınen beraber köçti.
«Qırım birdemliginiñ» faali Raul Dittannıñ Qırım.Aqiqatqa tarif etkenine köre, quvetçiler Dubki köyünde ötkerilgen tintüv yerinde uzaqtan bile foto ve video çıqarmağa yasaq etti.
Saat ekilerde ritual hızmet maşinası keldi, insanlar daa 20 metrge çetleştirildiRaul Dittan
– Anda uylu vaqtına yaqın keldim: soqaqta evden tahminen yüz metr mesafede eki OMON hadimi turıp, insanlarnı kirsetmegen edi. Anda zenaatdaşım bar edi – o, quvetçiler foto ve video çıqarmağa izin bermeyler, dep ayttı. Etrafta em vatandaş qıyafetinde, em mahsus urbada hadimler yüre edi, men telefonnı çıqarıp, kamera açtım ve çıqarıp başladım. Faqat OMON hadimlerinden biri yapmamağa rica etti, çünki operativ-qıdıruv tedbirlerini qayd etmek yasaq ola. Men ise tedbirler yüz metr uzaqlıqta, evde, keçirile, men ise olarnı çıqarmayım, dep cevap berdim, – başqa ne kibi qanuniy sebepler ola bile? O, bunıñ içün qanuniy sebepke ihtiyacı yoq, dedi – maña video çıqarmağa yasaq etmege istey eken. Saat ekilerde ritual hızmet maşinası keldi, insanlar daa 20 metrge çetleştirildi, ve biz anda ne olğanını körip olamadıq.
Raul Dittan, kelgenler anda birisi öldürilgenini endi tahmin etip başladı, çünki ateş sesleri eşitilmegen edi, dep qayd etti. Onıñ aytqanına köre, Rahimovnıñ qomşuları ses ve patlavlar eşitildi, dep bildirdi.
Rusiye kontrolindeki Qırım yolbaşçısı Sergey Aksenov mayısnıñ 12-nde Facebook saifesinde bir kün evelsi tedbirlerde iştirak etken Rusiye quvetçilerine teşekkürler bildirdi. Aksenovnıñ aytqanına köre, olar «qırımlılarnı terror telükesinden qoruy».
Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarov Rusiye quvetçileriniñ Dubki adiselerinen bağlı versiyasını şübhege oğartqan beyanatını aydınlattı:
Bu telükeli bir şey. Qırım işğali başlağanından böyle bir şey daa olmağan ediRefat Çubarov
«FSB hadimleri bizni Nabi Rahimov tirengenine işandırmağa tırışa, olar öldürilgen insanğa ait kibi tanıtılğan granata ve diger silâ parlçalarını köstere. Faqat FSB Kavkazda insanlarnı öldürip, olarğa gizliden silâ qoysa, böyle usullarnı nasıl qullana yahşı bilemiz. Bu telükeli bir şey. Qırım işğali başlağanından böyle bir şey daa olmağan edi, quvetçiler insanlarnıñ evlerine kire, olarnı öldüre, soñra silâ qoya ve insan tirendi dep onı öldürgenini daa aytmadı. Bu ilk oldı».
Nabi Rahimovnıñ ömür arqadaşı Sohiba Burhanovanıñ advokatı Siyar Paniç Rusiye quvetçileri mayısnıñ 11-nde kün devamında oña aqayınen bağlı yalan malümat berdi, dep ayta.
Sohiba şaat olaraq sorğuğa çekildi, davanı tahqiqatçı aytmadı, tek dava nomerini ayttıSiyar Paniç
– Çift uzun zamandır Rusiye Federatsiyasında yaşay, 2015 senesinden berli Qırımda yaşay. Nabi boyacı olıp, qurucılıqta çalışa ve qorantasını baqa edi. Bir – bir buçuq yılğa para qazanmağa kete edi, qaytıp, belli bir müddet evde qala edi. Olar Özbekistan vatandaşları ola, bu Sohiba ve eki balasını migratsion hızmetine ketirmek içün sebep oldı, anda saat birge qadar qaldılar. Soñra olarnı Qırım ve Aqyardaki Baş tahqiqat idaresine alıp ketkenler, saat 17:30-nda men keldim ve tahqiqatçı sorğu başlattı. Sohiba şaat olaraq sorğuğa çekildi, davanı tahqiqatçı aytmadı, tek dava nomerini ayttı, amma bu bir şey ifade etmey. Oña aqayı tutuldı, dep aytqanlar, yani öldürilgenini haber etmediler. Sohibanıñ bukkal epitelini almağa tırışqanlar, amma razı olmadıq, çünki qarar sebepsiz edi. Biz bunıñ sebebini bilmey edik. Siyar Paniçniñ aytqanına köre, Rusiye quvetçileri çiftniñ 15 yaşında oğlunıñ da DNA örneklerini almağa tırıştı, faqat o da razı olmadı.
– Soñra tahqiqatçı qarar çıqarıp, ekspertizağa yollaycaq kepkasını aldı. Ekspertizalar aqqında vesiqalarda aytılmay. Sohibağa yañlış malümat berildi, aqayı öldürilgenini bilip, aqşamğa qadar tutuldı, dep aytqanlar.
Qırımlı aq qorçalayıcı, «Qırım birdemliginiñ» faali Lutfiye Zudiyeva yerli musulmanlar Rusiye quvetçileriniñ resmiy versiyalarına ne içün inanmağanını añlata.
insanlarnıñ dissonansı oldı, resmiy versiya olaraq aytılğanlar ve bu insan aqqında bilgenleri arasındaLutfiye Zudiyeva
– Lafta terror telükesi ile küreş Qırımda yedi yıldan berli devam ete – Rusiye Federatsiyası yarımadağa istilâ etkeninden berli. Şu sebepten insanlar böyle cinaiy davalarğa işanmay, çünki bir çoqunıñ oğlu, qardaşı, torunı ve başqaları uydurılğan qabaatlavlar boyunca apiste yata. Mında diniy kimlik meselesi de bar: öldürilgen insan din kütken musulman edi, qasaba sakinlerinen bağları bar edi. Şunıñ içün insanlarnıñ dissonansı oldı, resmiy versiya olaraq aytılğanlar ve bu insan aqqında bilgenleri arasında. Sohiba Qırımdan sürgün etile bile. Mahkemeniñ sürgün qararını beklegen kiçik ve çağına yetmegen balaları ne olacaq kimse bilmey.
Lutfiye Zudiyevanıñ qayd etkenine köre, ananelerge köre Nabi Rahimovnıñ cenazesi olacaq dep, öldürilgen insannıñ evi yanında mayısnıñ 12-nde musulmanlar toplaşıp başladı.
– İslâm normalarına köre, mevta bir kün içinde defin etile, lâkin Tahqiqat komiteti Rahimovnıñ naaşını bermeyip, eñ az eki ya da üç kün içinde mahkeme-tibbiy ekspertizalar keçirilecek, dep bildirdi. Daa soñra naaşnı bermege vade etkenler. Lâkin şimdi Rahimovnıñ Yanış Taqıldaki evi yanında tahminen 400 insan bar, ve faaller azbarda çadır qurula, dep bildire. Qorantağa qol tutmağa kelgenler Ramazan ayınıñ soñki künü anda iftar yapacaqtır.
2010 senesi mart ayında Özbekistan Milliy telükesizlik hızmeti Rahimovnı 1990 senesinden 1998 senesine qadar Rusiyede ve Özbekistanda yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtınıñ azası olğanından şübheli sayıp, cinaiy dava açtı. 2013 senesi Rusiye müessiseleri Rahimovnı yaqalap, onı eki kere vatanına yollamağa tırıştı, lâkin 2014 senesi yazda o, azatlıq aqqı bozula dep, Avropa insan aqları mahkemesine muracaat etti. Mahkeme Rahimovnıñ şikâyetini qabul etip, Rusiyeden oña mahkeme ve maneviy masrafları içün 17 biñ euro miqdarında ivaz tölemesini talap etti.
Rusiye insan aqları institutınıñ «Sığınaq aqqı» leyhasınıñ advokatı Kirill Jarinov bu dava nasıl yekünlendi, dep tarif ete.
Rahimovnı quvmağa tırışqanlar, lâkin Avropa insan aqları mahkemesi Avropa şartnamesi bozulğanını qayd ettiKirill Jarinov
– İnsan aqları institutınıñ uquqçıları ve advokatları Nabi Rahimovnıñ menfaatlarını Avropa insan aqları mahkemesinde temsil etti, em onı Rusiyeden yollav meselesinde, em Rusiye Federatsiyasında sığınaq istev muracaatında. Onı o vaqıt «Hizb ut-Tahrirde» iştirak etkeninde qabaatlağan ediler, Rahimov halqara qıdıruvğa ilân etildi, lâkin cinaiy mesüliyetke çeküv müddeti bitti, onı Özbekistanğa öyle de teslim etip olamadılar. Soñra Rahimovnı quvmağa tırışqanlar, lâkin Avropa insan aqları mahkemesi Avropa şartnamesi bozulğanını qayd etti: Özbekistanğa sürgün etilse, işkence telükesi, insaniy olmağan, sert yanaşuv telükesi bar edi. Soñra onı mahsus müessiseden azat etip, Rusiyede bir qaç kere uzatılğan sığınaq bergenler.
Kirill Jarinovnıñ malümatına köre, Nabi Rahimov qanunğa riayet etip yaşadı ve yasaqlanğan teşkilâtlar ile alâqaları bar olğanını inkâr etken edi.
Al-azırda Rahimovnı qıdırmaylar – soñki vaqıtları Rusiyede de qıdırılmağan ediKirill Jarinov
– O, o vaqıt cinaiy faaliyet olmasa da, kerçek ya da uydurılğan diniy itiqatlar içün taqip etilgen diger onlarnen ve yüzlernen insan kibi, diniy sebeplerden taqip etilgenini aytqan edi. Rahimov Moskvada migratsion hızmetinde qayd etilgen edi, ara-sıra migratsiya meseleleri idaresini ziyaret ete edi, Rusiye Federatsiyası uquq qoruyıcı organlarınıñ diqqatı üzerinde edi. 2019 senesi Rahimovnıñ menfaatları içün Migratsiya meseleleri baş idaresine muracaat etip, onı migratsion esapqa almağa rica ettik – bu onıñ teşebbüsi edi. Baş prokuratura onı teslim etmege razı olmağan soñ, Özbekistan talabınen Rusiyede qıdırıluvı toqtatılmaq kerek edi. Al-azırda Rahimovnı qıdırmaylar – soñki vaqıtları Rusiyede de qıdırılmağan edi.
Qırımtatar resurs merkeziniñ reberi Eskender Bariyev emin ki, Nabi Rahimov Rusiyeniñ yarımadadaki repressiv apparatınıñ qurbanı oldı.
İşğalciler Qırımda keçirgen repressiyalarğa baqsaq, meni bu qasevetlendirmege başlayEskender Bariyev
– Kerçekten qıdırılğan olsa edi, bunı bilip, insanlarnen körüşmez edi. Şimdi Rahimovnıñ ömür arqadaşına qarşı memuriy tahqiqat açıldı, o, ise rusça pek az bile, subetleşmege pek zor ola. İşğalciler Qırımda keçirgen repressiyalarğa baqsaq, meni bu qasevetlendirmege başlay. Yanış Taqılda olğanlar Kavkaz stsenariylerine pek oşay, tintüv vaqtında ya da Rusiye mahsus hızmetleri kelse, qadınlar çıqarıla, erkekler ise terrorist kibi mahkeme ve tahqiqatsız öldürile. Şimdi bu aqta aytmasaq, problem işğal altındaki Qırımda da sistematik ola bile, dep qorqam. Evelden camlarnı qırıp, saba ya da gece evlerge kire, insanlarnı qorquza ediler, amma öldürmek içün silâ qullanmağan ediler. Qırımlılarnıñ birdemlik köstermesi akimiyet içün yahşı bir işaret ola.
Eskender Bariyev, laf Rusiye quvetçileri aytmağa tırışqan terrorizm ile küreş aqqında degil, Qırımda farqlı fikirler ile küreş aqqında kete, dep tüşüne.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)
Qırımdaki «Hizb ut-Tahrir davaları»
«Hizb ut-Tahrir davası» boyunca apiske alınğan ve mahküm etilgenlerniñ imayecileri olarnıñ taqip etilmesi diniy sebeplernen bağlı olğanını tüşüne. Advokatlar qayd etkenine köre, Rusiye uquq qoruyıcı organları tarafından bu dava boyunca taqip etilgenler – ekseriyeti qırımtatarlar ve ukrain, rus, tacik, azeri ve islâm dinini kütken diger millet vekilleri. Halqara uquq işğal etilgen topraqlarda işğalci devlet qanunlarını kirsetmege yasaqlay.
«Hizb ut-Tahrir» halqara islâm siyasiy teşkilâtı, bütün musulman devletleriniñ islâm halifeligine birleştirilmesini öz maqsadı olğanını ayta, amma olar, bu maqsatqa irişmek içün terroristik usullarnı red ete ve Rusiyede adaletsiz taqip etilgenini ayta. Rusiye Yuqarı mahkemesi 2003 senesi «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtını 15 «terrorist» birleşme cedveline kirsetip, onı yasaq etti.
Qırımlı jurnalist ve faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler
2014 senesi baarde Qırımnıñ Rusiye işğalinden soñ yarımadada Rusiye quvetçileri mustaqil jurnalist, vatandaş faalleri, qırımtatar milliy areketiniñ faalleri, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azaları ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tebliğ Cemaatı» teşkilâtlarınen alâqaları bar olğanından şübheli sayılğan insanlarnı apiske alıp başladı.
