Ukrainanıñ BM daimiy vekili Serğiy Kıslıtsâ avgustnıñ 23-nde Kyivde «Qırım platformasınıñ» açılış sammitinde iştirak etip olamağan devletlerni sammit neticesinde imzalanğan Beyannamege qoşulmalarına çağırdı.
Bu aqta Qırımdaki ve Donbastaki vaziyet meselesiniñ BM Baş assambleyası sessiyasınıñ kün tertibine kirsetüv arizasında aytıla.
«Açılış sammitinde iştirak etip olamağan BM aza devletlerini açıq qalğan Beyannamege qoşuluv meselesini baqmalarına çağırmağa isteyim. «Qırım platforması» – Ukrainağa ait yarımadanıñ vaqtınca işğali, em de Qırımnıñ işğalden qurtarıluvı ve Ukraina kontrolinde barışıq yollarınen qaytarıluvı içün halqara cevaplarnıñ semereligini arttıracaq yañı halqara meselat ve koordinatsiya formatıdır», – dedi Kıslıtsâ.
O, Rusiye quvetçileriniñ keçken raatlıq künleri Qırımda keçirgen tintüv ve tutuvlarnı aytıp, bu adiselerni «Qırım platformasınen» bağladı.
«Ne yazıq ki, sammitten soñ Rusiye işğalci akimiyeti insan aqlarını ve esas serbestliklerini yerine ketirmege tırışqan Ukraina vatandaşlarına qarşı repressiyalarnı daa beter yaptı. 2021 senesi sentâbrniñ 3-nde ve 4-nde Rusiye FSBsi beş qırımtatarınıñ, olarnıñ arasında Nariman Celâlnıñ evinde de tintüv keçirdi ve olarnı tuttı. Celâlnıñ «Qırım platformasına» açıq qoltutması ve açılış sammitinde iştirak etmesi – taqip etilüviniñ kerçek sebebidir», – dep qayd etti Kıslıtsâ.
O, «yarımadanıñ askeriyleştirilüvi siyaseti ve deñiz uquqınıñ bozuluvı devam ete», dep qoştı.
«Vaqtınca işğal etilgen topraqlarda insan aqları vaziyeti fenalaşa, BM Baş kâtibiniñ soñki maruzasında bu yahşı aks etildi», – dep bildirdi Kıslıtsâ.
Sentâbrniñ 9-nda BM Baş Assambleyası «Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlarındaki vaziyet» maddesini saqlav qararına ve onı Baş Assambleyanıñ 76-ncı sessiyası kün tertibiniñ leyhasına kirsetüvge qoltuttı.
Sentâbrniñ 2-nde Birleşken Milletler, Baş kâtibi António Guterresniñ Qırım ve Aqyarda insan aqlarınıñ bozuluvına dair yañı maruzasını aydınlattı. Vesiqada qayd etilgenine köre, BM Baş kâtibiniñ maruzası 2020 senesi iyülniñ 1-nden 2021 senesi iyünniñ 30-na qadar müddetni qavrap ala ve «insan aqları ve halqara gumanitar uquq bozuluvlarını tarif ete».
Sentâbrniñ 3-4-nde Qırımda Rusiye quvetçileri tintüvler keçirip, beş insannı tuttı. Olarnıñ arasında qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâl bar. Eki doğmuş qardaşlar Aziz ve Asan Ahtemovlar eki ayğa apiske alındı, Azizniñ babası Eskender Ahtemov 10 künge apiske alındı. Asan Ahtemovnıñ qardaşı Arsen 15 künge apiske alındı. Kreml kontrolindeki Kiyev rayon mahkemesi qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâlnı eki ayğa – noyabrniñ 4-ne qadar apiske aldı. Nariman Celâl bütün qabaatlavlarnı inkâr ete.
Rusiye polisi sentâbrniñ 4-nde Rusiye FSBsiniñ binası ögünde tutulğan qırımtatarlarğa qarşı 58 memuriy protokol tizdi.
Ukraina ombudsmanı Lüdmila Denisova Qırımda insanlarnıñ apiske alınması sebebinden BM İnsan aqları Yuqarı komissarı Michelle Bacheletke muracaat etti.
Sentâbrniñ 3-4-nde Qırımdaki faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler ve tutuvlardan soñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar prokuraturası cinaiy tahqiqat başlattı.
Sentâbrniñ 7-nde TASS Rusiye malümat agentilgi Rusiye FSB-sine atfı etip, Aqmescit civarındaki Anğara (Perevalnoye) köyü yaqınlarında gaz borusında diversiya yapqanından şübheli sayılğanlar qabaatını itiraf etkenler, dep bildirdi. FSB yayınlağan videoda eki ekrek kimden talimat alğanlarını ve Anğara köyünde gaz borusınıñ patlatılmasını nasıl teşkil etkenlerini tafsilâtlı aytıp berdi.
FSB, diversiyanı Ukraina Mudafaa nazirliginiñ Baş istihbarat idaresi teşkil etti, dep israr ete.
Ukraina Mudafaa nazirliginiñ baş istihbarat idaresi Rusiye FSBsiniñ qabaatlavını «bir maqsadı olğan provokatsiya» olaraq köre.
«Qırım platforması»
Qırımnı işğalden qurtaruv halqara meydançığı (Qırım platforması) – Ukraina akimiyetiniñ qırımlılarnıñ aqlarını qorçalamaq ve işğal altındaki yarımadanı azat etmek içün Ukraina ve halqara ortaqlarınıñ areketlerini koordinatsiya etmek içün muzakere platformasınen bağlı teşebbüsidir.
2020 senesi sentâbr ayında Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy BM Baş Assambleyasınıñ 75-nci sessiyasında iştirakçi memleketlerni bu platforma qurulmasına qoşulmağa çağırdı.
Daa evel böyle planlarını Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlar meseleleri nazirligi ve Ukraina Tış işler nazirligi aydınlatqanlar. Ukraina Tış işler nazirligi, Donbastaki zıddiyetni çezüv ve Qırımnı işğalden qurtaruv muzakere meydançıqları bir-birinden ayrı olmalı, dep tüşüne.
Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar bildirgenine köre, Rusiyeni Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platformasında iştirak etmege davet etecekler, amma iştirak etecegine inanmaylar. Bundan evel Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba, Rusiyeni bu meydançıqta körmey, dep ayttı.
2020 senesi oktâbr ayında Poloniya Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platforması çerçivesinde çalışmağa meraqlı, dep bildirdi.
Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy bildirgenine köre, Avropa Birliginiñ liderleri Avropa Birliginiñ Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına qoşulmağa azır olğanını ayttı. Resmiy Kyiv Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına Türkiye, Malayziya, Slovakiya, Büyük Britaniya ve diger memleketler qoşulır, dep bekley.
Kreml, Qırım meselesi qapatıldı ve Rusiye onı halqara muzakerelerge almaycaq, dep bir qaç kere bildirgen edi.
