Martnıñ 22-nde Kezlevde 4 kişi tutuldı – Qırımnıñ Rusiye işğalinden evel yarımadağa köçken bir aile. Qırımtatar Milliy Meclisiniñ reisi Refat Çubarovnıñ aytqanına köre, tutulğanlar «devlet hainliginde» qabaatlandı. Madde ne ve ukrayinalı aile içün nasıl telükeler bar?
Tutulğan qoranta aqqında neler belli?
Bir aftadan ziyade soy-sopları Rusiye uquq qoruyıcıları tutqan Tatyana Malâr, erkek qardaşı Valentin, oğlu Anatoliy Rossihin ve qızı Olga Begey qayda olğanını bilip olamay edi.
«Tutulğanlarnıñ yeri Aqmescit şeerindeki SİZO-2-de bulunğanları belli olmazdan evel soy-soplarından gizlendi. Rusiye işğalcileriniñ belli oyunı – qanunsız tutuvnıñ ilk künleri vatandaşlarnı işkence ve maneviy basqığa oğratıp, işğalcilerge kerek olğan şaatlıqnı almaq», – dedi Refat Çubarov martnıñ 29-nda.
Meclis reisi Tatyana Malâr ve qorantasınıñ tuvğanları taqipniñ sebebi daa Rusiye işğalinden evel Qırım yarımadasına Lvivden köçkenleri ola, dep ayta.
«Soy-sopları qayda ve ne alda olğanlarını bilmey edi. Bu bir afta sürdi. Pek telâşlı, çünki bizim tecribemiz, Qırımda repressiyalarğa oğrağanlarnıñ tecribesi, ilk künleri Rusiye cezacıları tutulğanlar qayda olğanını aytmasa, bu tek bir şeyni kstere: olarnı işkencege oğratıp, Rusiye cezacılarına kerek olğan şaatlıqlarnı talap ete», – dep qayd etti Çubarov «Suspilne» içün bergen intervyüsında.
«Devlet hainliginde» qabaatlav ve Rusiye pasportları
Bugünki künde bir qorantadan birden dört insannıñ tutulması eñ büyük davaOlga Skripnik
Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ idare reisi Olga Skripnikniñ aytqanına köre, bir qorantadan birden bir qaç kişiniñ tutulması daa yoq edi: «Bugünki künde bir qorantadan birden dört insannıñ tutulması eñ büyük dava».
Tutulğan qorantanıñ yerini bir aftadan berli gizlemek Rusiye uquq qoruyıcıları içün tipik bir areket. Em de qabaatlanğan maddege baqılsa.
«Devlet hainligi uquq qoruyıcılarğa böyle yapmağa imkân bere. Yani bu madde insanlarnı tahqiqat vaqtında bu şekilde tutmaq içün yapıldı. Çünki devlet hainligi – qapalı bir cinaiy dava. Ve bütün böyle davalarda biz soy-sopları mustaqil advokatlarnı tutmağa tırışsa bile, olarğa körüşmege bermeyler, bu da Rusiye qanunlarını boza», – dedi Skripnik Qırım.Aqiqatqa.
Skripnik «tutulğanlar içün ilk aftalar kerçekten eñ zor ola bile», dep tasdıqlay. Çünki Rusiye uquq qoruyıcılarınıñ şübhelilerge basqı yapıp, kerekli şaatlıqlarnı «almaq» imkânı bar.
Şimdi olardan şaatlıqlar talap etilgenini añlaymız, çünki dava uyduracaqlarOlga Skripnik
«Biz hususan tutuvlarnıñ ilk künleri işkencelerni qayd ettik. Şunıñ içün, ne yazıq ki, bu adiy bir şey. Ve biz şimdi olardan şaatlıqlar talap etilgenini añlaymız, çünki dava uyduracaqlar. Em de devlet hainligi – keniş bir madde, Ukrayina Silâlı quvetlerine 10-20 eurodan yardımdan başlap obyektlerni taqip etken, gizli yerlerni yapqan insanlar da oğray. Devlet hainliginde Ukrayina mahsus hızmetleriniñ menfaatlarına areket etkenler bar. Yani anda ya Ukrayina istihbaratı, ya da Ukrayina Silâlı quvetleri olacaq», – dedi aq qorçalayıcı.
Aq qorçalayıcılar qayd etkenine köre, Rusiye Federatsiyasında devlet hainligi davalarında daa bir müim şey – qabaatlanğanlarnıñ Rusiye pasportları.
«Devlet hainliginde qabaatlanmaq içün esas şey – Rusiye pasportınıñ olmasıdır. 2014 senesinden başlap işğal etilgen topraqlarda zornen pasportlaştıruv halqara uquqqa zıt kelgenini köz ögüne almaq kerek. Rusiye Federatsiyası Ukrayina vatandaşlarını özüne sadıqlıq antına mecbur etip olamay. İnsanlar böyle pasportlarnı almağa mecbur, çünki olarsız yaşamaq mümkün degil. Öz nevbetinde, devlet hainligi içün mesüliyet degersiz rus pasportlarına esaslanıp olamaz», – dedi Regional insan aqları merkeziniñ eksperti Nikita Petrovets Qırım.Aqiqatqa.
Aq qorçalayıcı qayd etkenine köre, dava gizli olğanı içün tutulğan qorantanıñ nede qabaatlanğanını aytmaq zor. Lâkin, olğan dava ve ükümler baqılsa, er şey «devlet hainligi» ola bile.
«Mında 2014 senesi Rusiyeniñ Brânsk vilâyetinde Rusiye obyektleriniñ fotoresimlerini çıqaruv sebebinen tutulğan Viktor Şuranıñ davasını hatırlamaq mümkün. «Devlet hainligi» içün qabaatlanmasına yol açqan Ukrayina ve Rusiye pasportları bar edi. 2022 senesinden soñ Ruslan Mambetovnıñ oşağan ikâyesini hatırlamaq mümkün. O, Qırımda Rusiye arbiyleriniñ yerleri aqqında malümat toplağanı içün «devlet hainliginde» qabaatlandı. Bu adiseler lvivli qorantanıñ tutuluvını qısmen añdıra», – dedi Petrovets.
Olga Skripnikniñ aytqanına köre, şimdi Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ cedvellerinde uydurılğan davalar boyunca azatlıqtan marum etilgen 90-dan çoq insan bar, ve Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı başlağan soñ olarnıñ sayısı bayağı arttı.
Bugünki künde bizim cedvelimizde böyle uydurılğan davalar boyunca apiste yatqan 90-dan çoq insan barOlga Skripnik
«2022 senesinden soñ vaziyet daa beter oldı, em de «diversant, casuslar» degen maddelerge istinaden cinaiy davalarnıñ uydurıluvında. Yani devlet hainligi, casuslıq ve diversiyalarda qabaatlav. Ve bütün bu qabaatlavlarda Ukrayina mahsus hızmetleriniñ olacağı bellidir. Bugünki künde bizim cedvelimizde böyle uydurılğan davalar boyunca apiste yatqan 90-dan çoq insan bar. Yani 2022 senesine qadar olğanından bayağı çoq», – dedi Skripnik.
Aq qorçalayıcınıñ aytqanına köre, Qırımda yañı işğal etilgen Ukrayina topraqları – Herson ve Zaporijjâ vilâyetlerinden kelgen insanlar da böyle qabaatlavlar ala: «Bütün bu davalarda işkenceler qullanıldı».
«Hususan 2024 senesinden başlap, bu davalar arasında ket-kete daa çoq qadın bar. Bıltır sentâbr ayında Aqyarda üç qadın farqlı zamanlarda oşağan qabaatlavlar boyunca apiske alındı. Keçenleri Nina Timoşenko mahküm etildi, devlet hainligi sebebinden 16 yılğa üküm etildi. Bugünge qadar qırımlı qadınlar içün belli olğan bu eñ büyük apis cezası ola. Ve köremiz ki, «devlet hainligi» maddesi çalışa, daa çoq qadın ve erkek bu maddege istinaden qabaatlana», – dep ayta aq qorçalayıcı.
Bu maddege istinaden eñ az 12 yıl apis cezası berile bileOlga Skripnik
Aq qorçalayıcılar añlatqanına köre, devlet hainligi maddesiniñ daa bir «qara tarafı» ceza ola.
«Bu maddege istinaden eñ az 12 yıl apis cezası berile. Yani daa az olamaz. Meselâ, silâ, patlayıcı cihaznı saqlav, anda başqa cezalar bar, bundan daa az ceza berile bile ve insanlarnıñ iç olmağanda bir ümüti bar. Mında ise qadınlarğa bile 12 yıldan daa az ceza berilemez», – dep tarif ete Skripnik.
Adil imaye imkânı barmı?
Böyle davalarnıñ zayıf yeri mustaqil advokatnıñ olmasıdır, dep ayta aq qorçalayıcılar. Qaatlav ve dava gizliligine baqılsa, bir çoq advokat böyle davalarnen oğraşmağa istemey ya da oğraşıp olamay.
«Böyle davalarğa irişmek içün belli bir izin olmalı. Yani er bir advokat böyle davağa kirip olamaz. Niayet, advokatlar Ukrayina vatandaşlarınıñ taqip etilgeninde siyasiy sebeplerni añlamaq kerek, bu da olar içün istenmegen bir şey ola bile», – dep ayta Petrovets.
Amma bu davalar boyunca tutulğanlarğa yardım etecek areketler kene de bar, dep ayta aq qorçalayıcılar. Em de Ukrayina kontrolindeki topraqlarda yaşağan soy-sopları olsa.
«Ukrayina Rusiyenen deñişüv ve azat etüv meselelerinde kene de muzakereler keçire. Ukrayinada Cenk esirlerine munasebet koordinatsiya ştabı bar, em de tutulğan vatandaşlarnen oğraşqan gruppa bar. Şunıñ içün Ukrayina bu insanlarnıñ cedvellerini tize, olarnıñ azat etilmesini talap ete», – dep ayta Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ idare reisi Olga Skripnik.
Rusiyeniñ qanunsız areketlerini isbatlamaq içün halqara teşkilâtlarğa muracaat etmek de pek müim.
«İmkân olsa, halqara gumanitar uquq normalarına esaslanıp, istinaf ve temyizde ükümlerni şikâyet etmek kerek. Bu qanunsız qabaatlavnen bağlı Rusiyege qarşı halqara şikâyetni azırlamağa imkân berecek, bu da insan aqları bozuluvı içün mesüliyetke belli bir adım olacaq. Şahısnıñ azat etilüvini aytsaq, bu Cenk esirlerine munasebet koordinatsiya ştabınen deñişüv meselesi olmalı», – dep ayttı Nikita Petrovets.
Qırımtatar resurs merkeziniñ malümatına köre, Qırım işğali vaqtında aq qorçalayıcılar siyasiy sebeplerden taqip etilgen 399 mabüsni qayd etti, 241-i qırımtatarı ola.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
