Ermeni Bazarda Mustafa Cemilevge qarşı sahte mahkeme devam etmekte. Bu sefer ğıyabiy şekilde. Amma Qırımda ve Rusiyede bu teatr oyunı degil, kerçekten mahkeme dep yanaşalar, ve er şey pek ciddiy – şaatlarnı diñleyler, yazma delillerni tedqiq eteler. Dava qadılarnıñ közleri ögünde bozula: advokat Nikolay Polozov Qırımnı zapt etkenler özleri ve Rusiyeniñ «Rusiye Federatsiyasınıñ devlet sıñırı» qanunına zıt şekilde qurğan o qanunsız «sıñırları» bozulmağanını bir qaç kere isbatladı. Amma qadılar cübbelerini kiyip ve ciddiy çıraylarını sıtıp, birini mahkeme eteler kibi yapmağa devam ete. Mahkeme davasınıñ tam bir profanatsiyası.
Zaten Rusiyede vatandaşnıñ devlet ile munasebetler meselesinde başqa türlü oldımı? Sovetler tarihında yedi kere mahküm etilgen qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevniñ ikâyesi tam da bunıñ örnegi ola. Ögümde endi ekinci kere 2003 senesi Aqmescitte «Ocaq» neşriyatı tarafından basılğan «Rusiye Federatsiyası Mustafa Cemilevge qarşı. Omsk esnası, 1976 senesi aprel ayı» kitapçığı tura.
«Qırım adliyesinden» keçken bir çoq qırımtatarı ve ukrain onıñ qabaatlav tarafını is etti
Mence, uquq oquv yurtlarınıñ talebeleri içün bu kitap pek qıymetli ola – o, mahkeme sisteması nasıl olmaycağını köstere, lâkin Sovet Sotsialistik Cumhuriyetler Birliginde çoq yıllar devamında o bar edi. O, hususan Aqmescitte Qırım Yuqarı mahkemesi olğan Pavlenko soqağındaki Rusiye devlet adliye universitetiniñ studentleri içün müim ola.
Bugün bu sovet sisteması Rusiye tarafından Qırımğa ketirildi. Ve «Qırım adliyesinden» keçken bir çoq qırımtatarı ve ukrain onıñ qabaatlav tarafını is etti, qabaatlavnıñ «delilleri» aqiqat olaraq qabul etile, imayeniñ delillerine qulaq asılmay, muracaatları ise red etile.
Bu kitap Mustafa Cemilevniñ dördünci mahkeme esnasına bağışlana. Birincisi 1966 senesi «Qırımtatar yaşları birligi» gençler teşkilâtını qurğanı ve «XIII-XVIII asırlarnıñ Qırımdaki türk medeniyetiniñ qısqa tarihiy ikâyesi» tedqiqatını azırlağanı içün Özbek Sovet Sotsialistik Cumhuriyeti Ceza kodeksine istinaden oldı, amma mahkeme askerlik yapmaqtan vazgeçüv maddesi manaçığınen yapıldı. Ekinci kere 1970 senesi Petr Grigorenko ve İlya Gabaynen beraber «sovet cemaat qurumını aqaretelegn vesiqalarnı tizip tarqatqanları» içün mahküm etildi, aslında qırımtatar halqına qarşı yapılğan akimiyet cinayetleri aqqında laf ketken edi. Üçünci kere, 1974 senesi, «Cemilevniñ Moskvağa barıp, SSCB-ne kelgen ABD prezidenti Nixonğa qırımtatarlarnıñ problemlerine dair istidaname bermek niyeti olğanı aqqında malümat» esasında, resmiy şekilde ise onı kene «askerlik yapmağa istemegeninde» qabaatladılar.
Omsk vilâyetinde sert rejimli lagerde cezası bitmesine üç kün qalğanda Cemilevniñ azatlıqqa çıqmasına yol bermemek içün onı dördünci kere apiske alıp, mabüsler arasında sovetlerge qarşı propaganda yapqanı içün mahküm eteler.
Dava kene tamamen sahte. Lager reberligi mabüslerden biri olğan Dvorânskiyni qorquzıp ve cezalandırıp, Cemilevge qarşı yalan şaatlıq etmege mecbur etti. Razı olsa, vaqtından evel azat etilecek ve uquq aliy oquv yurtına qabul etilecek, dep vade etkenler. Mustafa Cemilevnen aynı fikirde olğan Dvorânskiy mahkemede basqı altında şaatlıq etkenini aytıp, ondan vazgeçse de, mahkeme – Rusiye mahkeme sistemasınıñ daa bir ayneciligi, kelişken şaatlıqnı saylap, onı doğru dep tanıta – mahkemedeki şaatlıqnı degil, ilk tahqiqatta qorquzuv ve basqı altında bergen malümatına emiyet berdi.
Razı olsa, ne olur edi? Dvorânskiy azat etilir edi, böylece ceza qaçınılmamazlığı printsipi bozulır edi. Uquq aliy oquv yurtuna kirmege yardım eter ediler. Nasıl bir uquqçı olur edi? Muvafaqiyet, aliy oquv yurtu, zenaat yolu satqınlıq ve yalandan, provokatsiyalardan keçkenini yahşı bilecek edi. Nasıl bir uquqçı olur edi? Sovetler Birliginde bu şantajğa razı olğan yüzlernen ve biñlernen uquqçı öyle degil edimi?
Bu kitapnen bağlı bir ikâye bar, o, ukrainler ve Rusiyeniñ bazı vekilleri, hususan memurları ve deputatları ne qadar farqlı olğanını köstere. 90-ıncı yıllarda, Mustafa Cemilev halq deputatı olğanda, Ukrainada akimiyet vekilleri sovetlerden soñraki Rusiye deñişti, artıq halqlar apishanesi degil, medeniy devlet olğanını tüşünip, onıñnen dost ve ortaq munasebetlerini qurmağa tırıştı. Kyivge bağ qurmaq içün Rusiye Federatsiyası Devlet dumasınıñ deputatları davet etildi. Olar, daima olğanı kibi, saipler kibi yanaştı. Ve Yuqarı Radadaki kitap tükânçığında bu kitapçıqnı körgenler. Ve başlandı: em çıqışlarında, em subetlerinde açuvlarını bildirgenler, birinciden, siyasiy dissident aqqında çıqqan kitapqa açuvlanıp, ekinciden, kitapnıñ adına. Nasıl olur da, balaban Rusiye Federatsiyası Mustafa Cemilevge qarşı çıqtı?
Oña propaganda, sahtelev aytqanlar, kitapta ise bir şey uydurılmadı – tek Rusiye mahkemesiniñ Omsk mahkeme esnasınıñ vesiqaları bar edi: qabaatlav qararları, mahkeme protokolı, Rusiye Federatsiyası çıqarğan üküm, temyiz şikâyeti ve Rusiye Sovet Federativ Sotsialistik Cumhuriyeti Yuqarı mahkemesiniñ qararı. Demek ki, Rusiyege qarşı eñ küçlü propaganda Rusiye mahkemesiniñ uydurılmağan ve bir yerde bile deñiştirilmegen vesiqaları oldı. E, bu tam bir kitap degil – bu Rusiye mahkeme sistemasınıñ altına qoyulğan bir bomba.
Qadı reis degil, er şeyge saip biri kibi areket etti
Kitapta bu vesiqalar sovetlerniñ mahkeme sistemasını yahşı aks ete. Mahkemege Mustafa Cemilevniñ bazı soy-sopları ve yaqınları kirsetilmedi, yerlerni mahsus çağırılğan studentler aldı. Mustafanıñ qardaşına qadı defterde yazmağa bile izin bermedi, qanunda qadınıñ böyle bir aqqı yoq, aslında.
Qadı reis degil, er şeyge saip biri kibi areket etti: şaatlar ve mabüsniñ özüniñ lafını böldi, bir şey begenmese, «Yalan aytmañız!», «Propaganda yapmañız!», «İftira atasıñız!» dep ayttı. Şaat Dvorânskiyni yalan şaatlıq etse, cinaiy mesüliyetke çekilecek, dep qorquzdı, o ise, KGB tahqiqatçıları ve hadimleri onı qorquzğanını, basqı yapqanını aytıp, tahqiqatçılarnıñ aytqanlarından şaatlıq etti ve özü bundan haberdar degil, dep bildirdi.
Prokuror da özüni saip saydı, şaatlar ve mabüsniñ lafını «Aldatmañız!», «Propaganda yapmañız!» dep ayttı.
Yarımadadaki Rusiye mahkemelerinde qadı ve prokuror – bir-birini destelegen qabaatlav tandemidir
Mustafa Cemilev 1944 senesinde olğan qanunsız sürgünlik, taqipler ve Qırımğa qaytıp, çalışmağa mümkün olmağanı aqqında tarif etkende 1976 senesi edi, qadı ve prokuror lafını «İftira atmañız!» sözlerinen bölgen edi. Mabüs daa 1967 senesi sentâbr ayında SSCB Yuqarı Şurası qırımtatar halqına qarşı qabaatlav sahte olğanına ve bütün uquqiy sıñırlavlar lâğu etilgenine dair qarar ve buyruqnı qabul etkenini aytsa, mahkeme buña qulaq asmayıp, «İftira atmamasını!» talap etmege devam etti.
Ve bugünki künde yarımadadaki Rusiye mahkemelerinde qadı ve prokuror – bir-birini destelegen qabaatlav tandemidir. Qırımda bir söz bile peyda oldı, esnasta qadı özü qabaatlasa, prokurornıñ iştirakine ne kerek bar.
Şimdi tüşünem: qırımtatarlar ve ukrainlerge qarşı siyasiy esnaslarnen oğraşqan, şimdi Mustafa Cemilevni mahküm etken qadılar bu kitapnı oqudımı? Aslında, kitap oqumalarına da kerek yoq – sovet ve Rusiye siyasiy mahkeme esnasları aqqında malümatnı oqudılarmı, mahkemeler yalan ve sahtelik, yalan şaatlıq tolu olğanını kördimi? Sahte ekspert qararlarını kördimi, davalarda olğan sahte delil mantığına qıymet kesip olurmı? Özleri de böyle siyasiy davalarnı imzalay… Çünki işğal etilgen Qırımnıñ Rusiye mahkemeleriniñ aqiqat tapmağa maqsadları yoq, maqsadları bir – insan «siyasiy cinayette» qabaatlansa, onı mahküm etmekten ğayrı başqa çare yoq.
Lâkin şuña diqqat etilmeli ki, Mustafa Cemilevniñ mahkemesi aqqında kitapta qadı, prokuror, tayinlengen advokat, sahte şaatlıq etkenlerniñ kerçek adları ve soyadları derc etildi. Yıllar keçti, olarnıñ adaletsiz işlerini evlâtları oquv ve özüñden soray: böyle bir şey olurmı? Oldı ve şimdi devam ete. Faqat vaqıt kelir, bu adlar da derc etilecek. Ve olarnıñ evlâtları insanlarğa ne aytacaq?
Mıkola Semena, qırımlı jurnalist, Qırım.Aqiqat müellifi
«Bloglar» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün