Rusiye akimiyeti qırımtatar faali Nedim Halilovnı Qırımdan Özbekistanğa quvdı. Faal bunıñ sebepleri ve tarihiy vatanına qaytmaq aqqı oğrundaki küreşi aqqında Qırım.Aqiqatqa tarif etti.
– Nedim, oquyıcılarmızğa hatırlatıñız, Rusiye sizni Qırımdan ne içün quvdı?
– Resmiy şekilde Jeleznodorojnıy rayon mahkemesiniñ 5a-2374/2016 senesi davası boyunca noyabrniñ 7-nde Rusiyede çetel vatandaşlarınıñ bulunuv qaidelerini bozğanım içün Qırımdan quvuldım. Hatırlatam, ne Ukraina, ne de Rusiye pasportım bar edi. Bu müddet devamında (1986 senesinden berli) Qırımda Sovetler Birliginiñ pasportınen yaşay edim.
– Bu qarardan soñ Qırımdan birden çıqarıldıñızmı?
– O künü meni maşinanen filtratsion lagerge, yani Krasnodar ülkesindeki Vardane qasabasında çetel vatandaşlarını vaqtınca tutuv merkezine alıp kettiler. 2016 senesi noyabrniñ 8-nde ise bu filtratsion lagerde qaldım.
– Buña qarşı çıqmağa tırıştıñızmı?
– Ebet. Tarihiy vatanda yaşamağa aqqımnı isbatlamağa tırışqan soñ 2016 senesi noyabrniñ 21-nden başlap açlıq ilân ettim. 2016 senesi dekabrniñ 29-ndan başlap Vardane qasabasındaki lager qapatılğanı içün meni Krasnodar ülkesindeki Novoukrainskoye köyündeki çetel vatandaşlarını vaqtınca tutuv merkezine avuştırdılar, anda açlıqnı devam ettim.
– Rusiye akimiyeti açlığıñızğa bir şekilde cevap berdimi?
Baş nazir muavini Ruslan Balbekniñ yardımcısı açlıqnı toqtatsam, tedbir alınacaq, dep israr etti. Amma menim meselelerim öyle de çezilmedi.
– Baş nazir muavini Ruslan Balbekniñ yardımcısı meni telefonda qandırğan soñ 2017 senesi yanvarniñ 3-nden başlap açlığımnı toqtattım. Bu açlıqnı toqtatacaq şartlarım, meselelerimniñ çezilmesi ve «vatandaşlıqsız şahıs» statusı berilgen soñ Qırımğa avuştırılacağımnen bağlı arizanı bergen soñ oldı. Baş nazir muavininiñ yardımcısı açlıqnı toqtatsam, tedbir alınacaq, dep israr etti. Amma menim meselelerim öyle de çezilmedi.
– Böyle yalanğa ne dediñiz?
– Maña pek hoşsuz keldi, Qırımğa qaytacam dep azırlana edim ve bir müddet şaşmalap qalğan edim. 2017 senesi iyünniñ 23-nden avgustnıñ 22-ne qadar Georgiyevsk şeerindeki Stavropol ülkesiniñ çetel vatandaşlarını vaqtınca tutuv merkezinde bulundı, soñra kene Krasnodar ülkesindeki Novoukrainskoye köyüniñ çetel vatandaşlarını vaqtınca tutuv merkezine avuştırıldım. Mında gipertonik kriz (qan basımı 260-150-ge köterildi) oldı. Ekimlerniñ vaqtında alğan tedbirleri sayesinde insult ve infarkt olmadım.
– Özbekistanğa nasıl tüştiñiz?
– 2018 senesi mayısnıñ 15-nde meni evelden haberdar etmeyip, uçaqnen Taşkentke yolladılar. O vaqıttan berli mında, Taşkentte, vesiqasız, parasız qalam, yaşaycaq yerim yoq.
– Küreşmege devam etesiñizmi?
– Qaytuv küreşi mahkemelerde keçe, olar ise maña vesiqa bermemek ve Özbekistandan çıqarmamaq içün çalışa. Er künlik problemlerini de çezmege kerek ola: qalacaq yer, aş, ilâc, urba.
Özbekistan Cumhuriyetine men kerekmeyim, amma FSBniñ gizli emri yerine ketirile. Bu emir boyunca meni Özbekistandan çıqarmağa yasaq etile
– Özbekistanda davañızda Moskva tesirini is etesiñizmi?
– Davamdaki «Moskva qolu» – bes-bellidir. Özbekistan Cumhuriyetine men kerekmeyim, amma FSBniñ gizli emri yerine ketirile (bunı maña resmiy olmağan şekilde aytqanlar). Bu emir boyunca meni Özbekistandan çıqarmağa yasaq etile. Çünki bergen temyiz arizam boyunca Qırımnıñ apellâtsion mahkemesiniñ 2016 senesi noyabrniñ 8-nde çıqarğan qararına köre, Rusiye Federatsiyasınıñ milliy telükesizligi içün telükeli olam, men birinci instantsiya mahkemesiniñ qararını temyiz etip yetiştirdim, amma oturışuvda yoq edim, çünki Krasnodar ülkesine avuştırılğan edim.
– Ne içün sizni Özbekistanğa yolladılar?
– 1986 senesi noyabr ayından berli Qırımda olıp, artıq rahmetli olğan ana-babamnıñ ricasınen yerleşmege tırışqan edim. 1991 senesi qurucılıq şirketini qurdım, ev qurıp başladım. Tesadufen er şeyden marum qaldım.
2000 senesi mart ayında Özbekistanğa keldim. 2001 senesi Özbekistan Cumhuriyetiniñ vatandaşı pasportını alıp, vatanıma keri qaytuv ve mal-mülkini qaytaruv meselelerini çezmek içün Qırımğa kettim. Özbekistan Cumhuriyetiniñ İç işler nazirliginiñ Viza ve qayd bölüginde alğan pasportım Ukrainağa ketkende 2002 senesi yanvar ayında Aqmescitteki adres boyunca qayd etilgen edi.
Qırımğa kelip, mal-mülkini qaytarmaq içün areket etip başladım. 2004 senesi pasportım bitken soñ Özbekistan Cumhuriyetiniñ yardımı ve imayesini almaq ümütinen Özbekistan Cumhuriyetiniñ Kyiv elçihanesinde (konsullıq bölüginde) 2009 senesi dekabr ayına qadar Özbekistan vatandaşı pasportını tekrar resmiyleştirdim. Yani ana-babası sürgün etilgen yerden milliy vatanı, Qırımğa, ketken migrant statusını aldım. Özbekistan Cumhuriyetiniñ qanunlarına köre aq, menfaat, serbestligim qorçalanmadı.
Ukraina zamanında Qırımda raat yaşay, çalışa edim, amma Rusiye kelgen soñ «qayd oluv qaidelerini bozğanım içün» Qırımdan, soñra ise Rusiyeden quvuldım
Özbek pasportı bitken soñ (2009 senesi dekabr ayından başlap) «vatandaşlıqsız şahıs» statusını almaq içün pasportnı aselet uzatmadım, Özbekistannıñ Kyiv elçihanesine konsullıqta qayd olmaq içün muracaat etmedim.
Ukraina zamanında Qırımda raat yaşay, çalışa edim, amma Rusiye kelgen soñ «qayd oluv qaidelerini bozğanım içün» Qırımdan, soñra ise Rusiyeden quvuldım.
– Şimdi özüni nasıl bir statusta köresiñiz?
– 2018 senesi dekabrniñ 19-nda BM Baş Assambleyasınıñ sessiyasında BM Assambleyasınıñ iştirakçilerine migrantlarğa yardım etüv meselesinde siyasiy vazifeler bergen Umumiy köç añlaşması qararı çıqarılğan edi. 1986 senesi sentâbr ayından berli men, qırımtatarım, Halilov Nedim Qırım yarımadasında bulunıp, 2002 senesi yanvar ayında migrant statusını aldım, Özbekistan Cumhuriyetiniñ Kyiv elçihanesindeki konsullıqta bulunğanımnı qayd ettirdim.
Devletlerden, hususan Ukrainadan, milliy vatanım, Qırımğa, köçmek içün yardım kösterilmesini talap ete bilem
Böylece, men, qırımtatarım, Halilov Nedim 2002 senesinden berli bugünge qadar milliy vatanına, Qırımğa, köçken migrant olam. BM-ge berilgen siyasiy vazifeler esasında devletlerden, hususan Ukrainadan, milliy vatanım, Qırımğa, köçmek içün yardım kösterilmesini talap ete bilem. Rusiye akimiyeti meni, milliy vatanı Qırımğa qaytqan migrantnı, Qırımdan çıqarıp, resmiy Ukraina tarafından Halilov Nedim Abdulayeviçniñ aqları bozulğanına dair bir tenbi almadı. Mustaqil devletler ittifaqı memleketleriniñ «Sürgün etilgen şahıslar, milliy azlıq ve halqlarnıñ aqlarını ğayrıdan tiklev» añlaşmasına binaen, qırımtatarlar bu Añlaşmağa köre qabul etken taraf olaraq tanılğan Ukraina qanunlarınıñ qoruması altında buluna.
Menim aqlarıma emiyet berilse, Ukraina vatandaşı statusını alırım. 1986 senesinden berli özüni qırımtatar milliy areketiniñ iştirakçisi dep sayam ve Ukrainada olğan deñişmeler ukrain cemiyetine qırımtatarlarğa taba adım atmağa imkân bere, dep tüşünem.
– Şimdi ne talap etesiñiz?
– Vatanğa, Qırımğa qaytmaq ümütinen yaşayım. Yuqarıdakilerge esaslanıp, BM memleketlerine ve Umumiy köç añlaşması esasında Ukrainağa da berilgen siyasiy vazifelerge köre, Ukrainağa ketmek içün yeterli tedbir alınmasını talap etem. Em de Rusiye Federatsiyasınıñ meni Qırımdan çıqarmaq mahkeme qararınıñ lâğu etilmesi içün yeterli tedbir alınmasını talap etem. Ukraina Baş prokuraturasından migrant, qırımtatarı Halilov Nedim Abdulayeviçniñ aqlarını bozğan Rusiye Federatsiyasınıñ qanunsız areketlerine qarşı narazılıqnı qayd etmesini talap etem.
