Vitaliy Portnikov: «Resurs qarğışı» ve Qırım

«Fikir» rubrikası, mahsus Qırım.Aqiqat içün

ABD prezidenti Donald Trump Ukrayina arbiy yardım almaq içün onıñ memleketine siyrek topraq maden yataqlarına irişüv imkânını bermeli, dep bildirdi.

Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy bunı bütünley adaletli dep saya, alman federal kantsleri Olaf Scholz ise Trumpnıñ teklifini nefishorca olaraq körip, siyrek topraq maden yataqları Ukrayinağa cenk bitken soñ ğayrıdan tiklenmesi içün kerek olacaq, dep qayd etti.

Siyasetçiler ne qadar tartışsa da, Trumpnıñ teklifi lafta «resurs cenki» aqqında munaqaşalarğa yol aça. Aslında, bu muzakerelerniñ birincisi ABD prezidenti bile degil. O, Zelenskıynıñ özü soñki ABD ziyareti vaqtında oña ve diger Amerika siyasetçilerine taqdim etken tekliflerine esaslana.

Belli ki, Rusiye propagandası bunı tez-tez aytıp başlaycaq. Laf Ukrayina devletçiligi, memleketniñ topraq bütünligi, onıñ suvereniteti ve Avropa ve Avropaatlantik integratsiyasına ıntıluvı aqqında ketmey derler. Ğarbiy şirketler qullanacaq resurslar muzakere etile dep aytarlar. Ve aynı şu sebepten Ğarp Ukrayinanıñ Rusiye geopolitik kursını ğarbiy tarafqa çevirdi.

Amma, ukrayinler Maydanlarğa çıqqanda, siyrek topraq madenler aqqında kimse tüşünmegen edi. Tek şimdi, dünya iqtisadiyatınıñ yañı inkişaf basmağında, bu mevzu tek Ukrayina içün degil, diger memleketler içün de daa müim ola. Siyrek topraq madenleri bazarında reqabet artacaq – eski sovet memleketleri çerçivesinde bile. Ğarp ve Qıtaynıñ tek Ukrayinağa degil, Merkeziy Asiya memleketlerine de diqqatnen baqqanı tesaduf degil. Qazahistan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev bile siyrek topraq madenlerini «yañı cermay» dep adlandırdı.

Amma bu «yañı cermaynı» açmaq, onı almaq içün tehnologiyalar, yatırım telükesizligi, bilgili geologik istihbarat kerek. Ve bu episi – kelecek meselesi.

Rusiye resurs bazarında reqabet içün qasevetlense, işğal etilgen Ukrayina topraqlarında siyrek topraq madenlerini özü ne içün menimsemey? Em Qırımda, em Donbasta trillionlarnen dollarlıq yataqlar bar.

Rusiyege elinde olmağan zemaneviy tehnologiyalar kerek olğanından, belki? Yoqsa, belki de, mence, Rusiyeniñ esas resursı – cermay bile degil, cenk ve qorqu olğanındanmı?

Şu sebepten Qırım işğalinden soñ tehnologik bir ilerilev olmadı, Qırım yarımadası ve Qara deñizniñ yerastında olğan siyrek topraq madenler aqqında kimse öyle de aytmadı.

Rusiye reberligi Qırımnı Rusiye flotunıñ batırılmaz uçaq gemisine çevirmek içün çoq ğayret kösterdi. Körgenimiz kibi, Rusiye içün eñ müimi Qara deñizde ticaret bağlarını üzmek oldı.

Rusiyege özü içün bile resurslarnı inkişaf ettirmege kerekmey, tek başqalarını resurssız qaldırmaq maqsadı. Ve bu, belki de, onıñ esas «resurs qarğışı» ola.

Vitaliy Portnikov – jurnalist ve siyasiy izaatçı, Azatlıq Radiosı ve Qırım.Aqiqat müellifi

«Fikir» rubrikasında ifadelengen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqta-i nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün

MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.