Qırım faaliyetçileri, Bağçasaray tarihiy-medeniy qoruğınıñ territoriyasındaki Han sarayında Rusiye şirketi tarafından yapılğan rekonstruktiya ketişatını fotosurette qayd ettiler. Fotosurette, tarihiy binanıñ konstruktsion elementleriniñ alıp taşlanğanı ve mahv etilgeni körüne.
İşler alıp barılğan yerni ziyaret etken faaliyetçi, QMC Halqara munasebetleri ve sürgün etilgen vatandaşlarnıñ işleri boyunca Cumhuriyet komitetiniñ sabıq rehberi Edem Dudakov, bu malümatnı Qırım.Aqiqat içün tasdiqladı.
Dudakov: «Kerişler mahv etildi, olarnı bu yerden alıp kettiler. Bir qısmını pıçıp taşladı ve daa bir qısmını alıp kettiler. Yani biz kerişlerniñ eski alını endi qaytarıp olamamız. Olar ise özleri de medeniy mirasnıñ obyekti ola ve olarnı saqlap qalmaq kerek edi. Em de «UkrNİİrestavratsiyi»niñ («Ukrainanıñ Restavratsiya İlmiy-teşkerüv institutı») malümatına köre, yalıñız dört kerişni deñiştirmek kerek edi. Olar (restavratorlar – QA) ise 100 faizni deñiştirdi. Bu endi tüzetilmez. Biz bundan soñ Han sarayını şimdi körgeniñiz alda körmeycekmiz», – dep saya.
Restavratsiya leyhasını Aqmescitteki «Kiramet» şirketi azırladı. Baş podrâdcı – Moskvadaki «Atta-group» şirketidir. Eki şirketniñ de restavratsiya saasında tecribesi yoq. Leyhanıñ özü gizli tutula. Ukraina mutehassısları, vesiqanıñ mecburiy ekspertizanı ne yerde keçkenini bilip olamadılar.
Ukraina Medeniy mirasnı qorçalav departamenti yanındaki restavratsiya komitetiniñ sabıq rehberi Yakov Dihtâr: «İş nasıldır ilân etilmegen leyha boyunca yapıla. Kompyuterge kirip, bu obyekt üzerinde çalışqan leyha grubunıñ erkânına bir baqılsa, yete. Anda restavratsiya boyunca mutehassıslar yoq», – dep qayd ete.
İşlerni becergen şirketler Qırım faaliyetçileriniñ malümatına izaat bermediler. Aynı zamanda işniñ yapılmasını Qırım musulmanlarınıñ Diniy İdaresi nezaret ete. Onda da iç bir qayd seslendirilmedi.
Qırım musulmanlarınıñ Diniy İdaresi muftisi Emirali Ablayev yerli KHVde: «Ümüt etemiz ki, daa çoq vaqıt mevcut olacaq, ve bütün halq, Rusiyeniñ bütün halqları bizge kelip, bu zenginliklerge taaciplenecekler. Sağ oluñız. Bugün viran etile dep aytılğanı ise – men sizge böyle deycegim: er ay, belki ayda eki-üç kere Diniy idare tarafından kontrol etile ve körgeniñiz kibi, bütün aytılğanları, bu endi siyasettir – ve onıñ bizge alâqası yoq», – dedi.
2016 senesiniñ iyül ayında Rusiye kontroli altında bulunğan Qırım akimiyetiniñ Medeniy variyetni qorçalav boyunca Devlet komiteti yarımadanıñ bir qaç tarihiy obyekti ve bu cümleden Bağçasaraydaki Han sarayında ilk nevbetteki qazağa qarşı işlerniñ keçirilmesini uyğunlaştırılğan edi.
Noyabr ayında Qırımdaki Rusiye akimiyetiniñ kontroli altında bulunğan Han sarayı esasındaki muzeyniñ mudiri Meryem Seytumerova, saraynıñ eki obyekti – baş bina ve han camisinde qazağa qarşı işler alıp barılğanını ve olarnı toqtatmaq olmağanını söyledi. O, UNESCO ekspertleri, binanı ziyaret etip, rekonstruktsiya ketişatına qıymet kese bileler, dep saya.
Bağçasaraydaki Han sarayı, Suvdağdaki Ceneviz qalesi, Qırım astrofizik observatoriyası (rasadhanesi), Mangup-qale, Eski-kermen ve Çufut-qale UNESCOnıñ Dünya mirası obyektleri cedveline kirsetilmesi içün namzet olalar.
Bağçasaraydaki Han sarayı muzeyi – qırımtatarlarnıñ tarihı ile alâqalı olğan eñ belli muzey, Qırımlı Girey hanlarınıñ yazlıq rezidentiyası yeridir. Muzey kompleskiniñ territoriyasında saray, harem binası, han mezarlığı ve cami bulunalar.
