Rusiye Federatsiyasınıñ Ukrayınağa qarşı büyük cenki vaqtında ilk sefer Rusiye esirliginden qırımlı siyasiy mabüs azat etildi. Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini ve Qırım.Aqiqat müellifi Nariman Celâl yiberildi. Onen beraber daa doquz vatandaş esiri Ukrayınağa qayttı.
Nariman Celâlnıñ qaytuv esnası nasıl oldı, azatlıq planları ne ve qırımlı siyasiy mabüslerniñ azatlıqqa çıquv imkânları barmı? Bu aqta alıp barıcı Roman Spiridonov qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev ve Leniye Umerovanıñ ağası Aziz Umerovnen Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında laf etti.
«Pek boldurdıq, amma Vatanğa qaytqanımız içün bahtlımız», – Nariman Celâl bunı azatlıqta, Kyiv ava limanında, Rusiye apsinde aman-aman üç yıl keçirgen soñ ayttı.
Rusiye ve Beyazrusiye apishanelerinde tutulğan daa doquz vatandaş azatlıqqa çıqtı. Olarnıñ azat etilüvi iyünniñ 25-nde 90 arbiyniñ azat etilüvinen başlağan 53-ünci esir deñişüvi sayesinde mümkün oldı. Ukrayına Mudafaa nazirligi Baş istihbarat idaresiniñ reisi Andriy Yusovnıñ bildirgenine köre, deñişüv Birleşken Arap Emirlikleri ve Vatikan yardımınen oldı.
Nariman qarşılağanlarğa ve onıñ qaytuvında iştirak etken er keske teşekkür bildirdi. O, ukrayınalı siyasiy mabüslerni azat ettirüv işine qoşulmağa azır olğanını bildirdi.
«Bizler bugün bizni unutmağanlarınıñ delili olamız. Reabilitatsiya içün biraz vaqıt kerek, apiste başqa ayatqa alışasıñ, soñra ise, şimdi olsa bile, insanlarımıznı, topraqlarımıznı qaytarmaq içün yardım etmege başlamağa azırım», – dep ayttı Celâl Azatlıq Radiosına.
Nariman Celâl 2021 senesi sentâbr ayında Rusiye havfsızlıq quvetleri tarafından ilhaq etilgen Qırımdaki evinde «Qırım platforması» tesis sammitinden qaytqan soñ çoqqa barmay tutuldı. Onı Aqmescit vilâyetiniñ Anğara (Perevalnoye) qasabasında gaz borusında diversiya teşkil etkeninde qabaatladılar.
2022 senesi sentâbr ayında Rusiye kontrolindeki Qırım Yuqarı mahkemesi siyasetçini 17 yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etti.
«Gaz borusında diversiya» dep adlandırılğan dava boyunca Asan ve Aziz Ahtemovlar 15 ve 13 yılğa üküm etildi. Olar şimdi de Rusiye apishanesinde qalalar.
Şimdi Nariman reabilitatsiyadan keçe, dep bildirdi Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev. Bundan soñ onı Meclisniñ Kyiv ofisinde bekleyler.
«Mında olacaq, Qırımğa qaytmağa acet yoq. Qorantasını da mında ketirmege kerek olacaq. Şimdi ailesini üçünci memleketlerden ketirmek içün tedbir alamız. Mında yerleştirmek içün. O, Meclis reisiniñ muavini ola, mında pek çoq işi olacaq», – dep añlattı o.
Cemilev Nariman Celâlnıñ yapacaq işi aqqında da tarif etti.
«Özü de esirlerimiz ve siyasiy mabüslerimizniñ azat etilüvi meselelerinen oğraşmağa istegenini ayttı. Bundan ğayrı, mında diplomatlarnen de iş çoq, Qırımda olıp keçkenlerge toqtamayıp cevap bermek kerek. Bularnen oğraşacaq», – dedi Cemilev.
Mustafa Cemilev deñişüv tafsilâtları ve şartlarını aydınlatmayıp, Birleşken Arap Emirlikleri ve Vatikan yardımınen Ukrayına taqımı çalıştı, dep qayd etti.
«Rusiye vekillerinen toqtamayıp körüşkenler, añlaşqanlar, bazarlıq yapqanlar. Rusiyeliler qırımtatarlarnıñ soyadlarını er vaqıt sileler. Bir razılıq aqqında aytsalar ise, pek çoq şey isteyler. Bir qırımtatarı içün aman-aman elli rusiyeli esir, meselâ», – dep tarif etti Mustafa Cemilev.
Bu pek zor bazarlıq edi, dep ayta Cemilev.
«Farqlı kriteriylerimiz bar edi. Başta eñ ağır, eñ büyük cezaları, sağlıq vaziyeti, yaşı olğanlar aqqında aytıldı. Amma istegenimizni alamaymız. Çünki teklif etkenlerimizni ya red eteler, ya da özleri teklif eteler: mına bularnı yibere bilemiz. Amma Nariman Celâlnı ep red etken ediler. Laf etmege bile istemey ediler», – dedi Cemilev.
Qırımtatar halqınıñ lideri aytqanına köre, azat etilgenler arasında Asan ve Aziz Ahtemovlar, Leniye Umerova ve Server Mustafayev olacaq edi.
«Şimdilik tek Narimannı azat ettirip oldıq. Tahminen 120 qırımtatar siyasiy mabüsimiz bar. Episi içün çalışacaqmız. Amma birinciden olarnı istegen edik, çünki eñ çoq olar basqığa oğradı», – dep ayta Mustafa Cemilev.
Ukrayına prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekili Tamila Taşevanıñ malümatına köre, bugünki künde ukrayınalı siyasiy mabüslerniñ sayısı 217 insan ola, 60%-ı qırımtatarıdır. Onıñ aytqanına köre, beş yıl içinde Celâl Rusiye Federatsiyası azat etken ilk qırımlı siyasiy mabüs oldı.
Qırım.Aqiqatnıñ serbest hadimi Vladıslav Yesıpenko, «terrorizm davaları» boyunca ve Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» teşkilâtında iştirak etkeninde qabaatlanğan yüzlernen mabüs Rusiye apishanelerinde qala, hasta babasını ziyaret etmek içün Qırımğa ketkende FSB tarafından tutulğan Leniye Umerova tahqiqat altında qala.
Ağası Aziz Umerovnıñ aytqanına köre, Nariman Celâlnıñ azatlıqqa çıquv haberi em arbiy, em vatandaş esirlerniñ soy-soplarına bir ümüt bere.
«Şimdilik er kes aqqında aytılmay, amma ileride bu da kerçek olur, dep ümüt etem», – dedi Aziz Umerov Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında.
Leniyeniñ tuvğanları Ukrayına devletiniñ vekillerinen ve deñişüvnen oğraşqan bütün qurulışlarnen bağda buluna, dep qayd etti Aziz Umerov. Ukrayınanıñ insanlarnı Rusiye esirliginden qaytarmaq içün köstergen ğayreti ümüt bere.
«Şübhesiz ümüt bar. Amma ümütnen beraber kim olğanlarını añlaymız. Muhaliflerimizden er şey beklenir. Şunıñ içün şimdi kelecek tahminlerini yapmaq pek qıyın», – dep qayd etti Aziz Umerov.
Tuvğanları Leniyenen laf etip olamay. Nasıl olğanını bilmek içün yekâne vasta – Leniyeniñ Rusiye SİZOsından yollağan mektüpleri. Amma olarnı da er vaqıt alıp olamaylar.
«Elimizdeki malümatqa köre, yazğan üç mektübi alındı, çünki davası gizli, ve oña kelgen ve ondan ketken er angi malümat sert bir tsenzuradan keçe. Soñki üç mektübi öyle de kelmedi, dep bilemiz», – dep tarif etti Aziz Umerov.
Kelgen mektüplerde Leniye künleri nasıl keçkenini, inkişaf etmek içün nasıl vaqıt keçirgenini, kitap oquğanını tarif ete. Tez vaqıtta azat etilecegini bekley dep yazğanını ayta ağası. Soñki mektübinde Stiv Cobsnıñ tercimeiyalı ve astrofizika kitaplarını oquy, dep bildirdi.
«Men oña (Stiv Cobsqa – QA) büyük merağı olğanını tüşünmeyim, mence, kütüphaneleri ve edebiyatları sıñırlı. Şunıñ içün olğan kitaplardan saylay. Pek çoq kitap oqudı… Yerli sakinler vastasınen onıñ içün ingliz tili kitaplarını sımarış ettik. Anda olıp ögrene. İşsiz oturmamaq içün inkişaf içün vaqıt tapmağa tırışa», – dep tarif etti Aziz Umerov.
Umerovanıñ davası gizli olğanı içün soy-sopları tahqiqat ve mahkeme oturışuvlarından haberdar degil. Ağası aytqanına köre, advokatlar malümat berip olamay, amma Leniye dayana, sağlam ve pek yüksek ahlâqiy-iradeli keyfi bar, dep bildireler.
MALÜMAT: Ukrayınağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayına şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayına akimiyeti Kyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayınağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
