Diplomatlar bir qaf aftadan berli çezmege tırışqan ABD yañı prezident memuriyeti ve Ukrayina reberligi arasındaki zıddiyet neticesinde taraflar Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı cenk vaziyetini añlav farqlarını yeñip olamadı.
Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıynıñ Beyaz Saray ziyareti çoq imkânlar vade etti. Bu, Ukrayina ve ABDni resmiy sürette bağlaycaq ve ABD prezidenti Donald Trumpqa Kyivni Rusiyeniñ istilâsından qorçalavda yardım etmek içün qoşma stimul berecek siyrek topraqlar añlaşmasına ketire bilir edi. Körüşüv aynı vaqıtta Rusiyenen ateşkes ya da barışıq añlaşması yapılğanda Washingtonnıñ Kyivge bere bilecek havfsızlıq kefaletlerini, eger olsa, bermege azır olğanı aydınlatacaq edi.
Bulardan iç birisine irişilmese bile, Zelenskıy ve Trump yaqında olğan tenqidiy beyanatlardan soñ cenk baltasını kömer edi.
Lâkin bunıñ yerine cenk baltası açıq qaldı – ve daa keskin oldı. Zelenskıy Beyaz Saraynı erte terk etti. Siyrek topraq madenleri añlaşması öyle de imzalanmadı, matbuat konferentsiyaları lâğu etildi, Zelenskıy ise Trump ve vitse-prezident James David Vance Oval odada kergin bir körüvü vaqtında jurnalistlerniñ közü ögünde tenqit etildi.
Bu adise tek tabiat resursları añlaşmasına tesir etmedi. Amerikanıñ Ukrayinağa yardımı ve Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı cenkni toqtatacaq ya da bitirecek añlaşma imkânlarınen bağlı qararsızlığını quvetleştirdi.
Bu körüşüvniñ aqibetlerinen bağlı dört hulâsa bar.
Zararı ciddiy ola bile
Trump ve Zelenskıy imzalaycaq siyrek topraq madenleri añlaşması tek çerçive añlaşması edi, ve talilciler al-azırda tek timsaliy emiyeti olur edi, dep qayd ete: eki prezident içün de diplomatik muvafaqiyet aqqında aytmaq fırsatı ve Trumpnıñ memuriyeti içün Ukrayinağa berilgen ve, belki de, berilecek yardımnı aqlamaq içün bir usul olur edi.
Trump bu leyhanı Ukrayinada barışıqqa ketirgen daa elge keçmegen yolda müim bir adım dep adlandırdı. Şunıñ içün imzalanacaqmı ve ne vaqıt imzalanacağı Kyiv ve Washington Rusiyenen ola bilecek ateşkes ya da barışıq añlaşması üzerinde beraber çalışıp olacaqlarınıñ köstergiçi olacaq.
Amma daa müim mesele – ABD Ukrayinağa nisbeten siyasetini bütünley deñiştirecekmi, meselâ, devam etken arbiy yardım toqtatılacaqmı ya da bayağı eksilecekmi, ya da Rusiyenen barışıq müzkerelerini faalleştirip, Kyivni desteksiz qaldıracaqmı.
Uzulüv çoq süre bile – sürmey bile de
Oval odada körüşüv 2019 senesinden berli zor olğan Trump ve Zelenskıy arasındaki ABD-Ukrayina munasebetleriniñ «Amerika töpelerinde» daa bir sert tüşüv oldı.
Lâkin bu yolnıñ soñu degildir. Bu vaqia Trump Zelenskıynı «diktator» dep adlandırğan ve Zelenskıy Trump Rusiye teşviqatına oğrağanını ifadelegen sözlerni qullanğan soñ evelki qabaatlav almaşuvından çıqqan neticeler sönmege başlağan kibi körüngen vaqıtta olıp keçti. Zelenskıynıñ ziyareti arfesinde Trumptan onı kerçekten de diktator dep adlandırğanını sorağanlarında böyle cevap berdi: «Öylemi dedim? Böyle aytqanıma inanamayım».
Diger taraftan, Zelenskıy körüşüvde olğan kerginlikke baqmadan, ABDden qoşma yardım almağa ve Amerikanıñ küçüne esaslanğan telükesizlik kefaletlerini almağa tırışa. Şunıñ içün olğan dramağa baqmadan, zıddiyetler çezile bile.
ABD ve Avropa arasında uzulüv terenleşe bile
Trump yanvarniñ 20-nde Beyaz Sarayğa qaytqanından berli ABD ve Avropa Birliginiñ çoqusı memleketi arasında munasebetler kergin qala. Esas mesele Ukrayina ve Rusiyege nisbeten siyaset ola, ve diger meseleler – ticaretten başlap liberal qıymetlerge qadar.
Vitse-prezident Vance fevralniñ 14-nde Münhende telükesizlik konferentsiyasında çıqışta bulunıp, Avropanıñ iç problemleri Rusiye, Qıtay ve diger tış oyuncılardan daa büyük telüke taşıy degen soñ bu uzulüv daa açıq oldı.
Frenkistan prezidenti Emmanuel Makron ve Britaniya baş naziri Keir Starmer Zelenskıynıñ körüşüvinden bir afta ögüne Beyaz Saraynı ziyaret etip, zıddiyetni eksiltmege tırışqanlar – hususan Rusiyeniñ istilâsı ve Ukrayinadaki cenk meselesinde.
Zelenskıy ve Trump körüşüvi muvafaqiyetli keçse edi, ABD ve Avropa arasında büyük birlikke yardım eter edi. Amma neticede er şey ters oldı: transatlantik munasebtelerde kerginlik arttı, çünki bir çoq avropalı lider Ukrayinağa qoltutqanını bildirdi.
Avropa komissiyasınıñ yolbaşçısı Ursula Gertrud von der Leyen X ağırda ukrayince yazdı: «Küçlü oluñız, cesür oluñız, qorqusız oluñız», ve Ukrayina «bir vaqıt lzü qalmaycaq» ve AB «adaletli ve qaviy barışıq» içün çalışmağa devam etecek, dep qoştı.
«Adaletli barışıq» darbe altında
Zelenskıy ve avropalı liderler «adaletli ve qaviy bir barışıq» aqqında aytqanda olar Rusiyege elverişli olmağan, Ukrayinanı Moskvanıñ tesiri altında qaldırmaycaq ve yañı ücüm içün uyğun yapmaycaq bir barışıq aqqında aytalar.
Lâkin Trumpnıñ fevralniñ 12-nde Putinnen keçirgen telefon subeti ve vekillerini fevralniñ 18-nde Er-Riyadda Rusiye memurlarınen körüşmege yollaması Kyiv ve Brüsselde Ukrayinağa elverişsiz añlaşma qabul ettirilecek dep qorqular yarattı.
Zelenskıy ve Trumpnıñ körüşüvi yahşı keçse edi, bu qorqular yoq olur edi – Ukrayina lideri Trumpnıñ Putinnen degil, başta onıñnen körüşmesi müim, dep qayd etken edi. Lâkin er şey ters oldı, ve adaletsiz bir añlaşma qorquları kene arttı.
MALÜMAT: Ukrayinağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayina şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayina akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayinağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
** ** ** **
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
