Оleg Solovey
Rusie «Qırımnı saipleştirmege» aşıqа – anayasa qabul etildi, «devlet şurası» qaralarnı qabul etmege başladı, separtistler grivnanıñ yerine rubleni kirseteler, kendi strukturalarnı teşkil eteler. Bu tedbirlerden sebep, qırımlılarnıñ ekseriyeti şaşıp qalmaqta, hususan, deñişmelernen razı olmağan – qırımtatarlar ve ukrainliler eziyet çekeler. «Qırım.Aqiqat» mühbiriniñ suallerine Ukraina halq deputatı, qırımtatar halqı lideri Mustafa Cemilev cevap bere.
–Mustafa-bey, siz keçenleri AQŞ ve Brüsselde muzakereler keçirdiler. Dünya cemaatçılığıñ Ukraina vaqialarına nisebeten munasebeti nasıl?
– Er kes basqıncılarğa qarşı küreşte Ukrainağa qol tutqanlarını qayd eteler. Bütün dünya emin, istilâcı basqısını toqtatır ve Rusiye zapt etken topraqlarnı boşatacaq.
Men NATO-nıñ ştab-kvartirasında bulundım. NATO devlet azalarınıñ elçileri Rusiyeniñ basqıncı siyasetiniñ uyğunsızlığı aqqında, basqıncığa qarşı turacaqlarını bildirdiler. AQŞ-nıñ Kongressinde, Senat ve BMT-niñ Telükesizlik Şurasında –bütün dünya cemaatçılığı halqara işlerde küçniñ qullanuvına razı olmazlar.
– Siz İslam İttifağı Teşkilâtınıñ reberlerinen körüştiñiz. Neticesi ne oldı?
– Amerikadan qaytqan soñra, Saudiy Araviyanı ziyaret ettim, İslam İttifağı Teşkilâtınıñ baş kâtibinen körüştim. İslam İttifağı Teşkilâtınıñ 56 vekilinden, tek 22 Rusiyeni takbih etken BMT-niñ rezolütsiyasına qol tutqanı, 21 ise, rey bermegeni, 11 de iştirak etmegeni meni qasevetke qaldırdı. Nasıl olur, 21 musulman devlet Ukraina musulmanlarına nisbeten pervasız qaldı? Biz, islam dünyasına ait memleketlerniñ Ukrainadaki ayat aqqında tam malümatı yoq olğanını añladıq. Maña, bu teşkilâtnıñ Jeneva ve New-Yorktaki ştablarında brifingler keçirmege teklif ettiler.
Biz Ukrainanıñ İslam İttifağı Teşkilâtınıñ terkibine kirsetilüvi mevzusında laqırdı ettik. Rusiye, onıñ topraqlarında 22 million musulman yaşağanını bildirip te, közetici olaraq teşkilât azası ola. İslam İttifağı Teşkilâtı yoq demedi, amma, Ukraina tarafından faal diplomatik adımlar yapılmalı. Ukraina reberleriniñ, em de qırımtatar halqı Meclisiniñ muracaatı lâzim. Biz bu meseleni Arseniy Yatsenüknen inceledik, o vesiqalarnı azırlamağa buyurdı. Meclis de muracaatnı azırlay. Bunıñ episi büyük fayda ketirir, çünki bütün islam dünyası Ukrainadaki vaziyetten haberdar olur. Ve memleketimiz İslam halqara bankı ile çalışa bilecek. Maña ayttılar ki, İslam bankı Ukrainağa yardım etmege azır, amma, bunıñ içün devlet iç olmağanda közetici statusını almalı. Men bellesem, bu kibi qarar alınır.
– Sizniñ fikiriñizce Jenevadaki dört taraflama körüşüvniñ neticesi faydalı olurmı?
– Elbette, bu körüşüv belli bir derecede tesir eter. Amma, neticeleri pek sıñırlıdırlar. Eñ qasevet etici faktlardan biri, vesiqada, basqıcınıñ ilerideki areketleriniñ toqtatılması ve Rusiye Qırımnı azat etecegi aqqında bir söz bile yoq. Bu ise, AQŞ, NATO, halqara teşkilâtları, dünya cemaatçılığınıñ mevamına zıt kele. Olar, sanktsiyalarnıñ sayısı, zapt etilgen topraqnıñ soñki metrii boşatılmağance, artacağını bildireler. Em AQŞ yolbaşçıları, ei NATO reberleri iç bir zaman Qırımnı unutmaycaqlar dep işandırdılar.
–Yuqarı Şura qırımtatar halqı aqlarınıñ tiklenmesinen bağlı qanunnı qabul etti. İleride nasıl adımlar atmalı?
– Yazıq ki, amma qanun Qırımnıñ azat etilüvinden soñ, çalışıp başlaycaq. Amma, Qırımnı vaqtınca terk etken qırımtatarlarnıñ aqlarını temin etmek içün o kerekli olur. Men aytqan edim, bu yapılacaq areketlerniñ birincisidir. Şimdi, milletlerara siyasetiniñ yöñelişini belgilemek kerek. Bu aqta qanun üzerinde çalışmalar endi alıp barıla. Eñ esası istek bar. Yuqarı Şura, halqımıznıñ tamır statusı boyunca qanunnı endi qabul etti. Amma, qırımtatarlar saylağan temsiliy organlarnıñ statusı boyunca daa mahsus qanun kerek.
– Qırımtatar halqı milliy-territorial cumhuriyetniñ meydanğa ketirilüvi boyunca qarar aldı. Onı nasıl ömürge keçireceksiñiz?
– Yazıq ki, milliy-territorial cumhuriyet mevzusında yalıñız Qırımnıñ azat olunuvından soñ laqırdı etmege mümkün olacaqtır. Ukrainada işğal etilgen territoriyalarnıñ işleri boyunca departament meydanğa ketirildi, biz ise mahsus nazirlikniñ çalışmasını isteymiz. O da, Meclisnen sım-sıqı çalışmaq kerek.
– Vladimir Putin referendumdan soñra, şuralar Eviniñ Kolonna salonında ve «halq ile» subeti devamında qırımtatarlarnıñ reabilitatsiyasınen bağlı emir azırlanğanını bildirgen edi. Bu kibi beyanatlarğa siz nasıl qıymet kesesiñiz?
– Zanımca, qırımtatarlarnıñ uquqiy vaziyeti boyunca bütün meseleler Ukraina tarafından çezilmek kerek. Ebet, Rusiye qırımtatarlarnıñ faciası içün mesülietlidir ve içtimaiy meselelerniñ çezilüvinde iştirak ete bile. Amma, bütün areketler Ukraina içersinde olmalı ve olarnı Ukraina ve Rusiye arasındaki añlaşmalar esasında yapmalı.
Bizni çoq işandıralar, amma az yapalar. Qırım anayasasını qabul ettiler, onda bizim talaplarımız, ihtiyaclarımız közge alınmadı, atta «biz iç bir vaqıt malik olmağan» aqlarnı bile kirsetmediler. İstilâcı akimiyetniñ adımları qırımtatarlarnıñ aqlarını tiklemeycegini isbatlay, qanunlarnı qabul etip başladılar, amma vesiqalarda sürgün etilgenlerniñ aqları iç te añılmay. Bütün aytılğan emirler, qırımtatarlarnıñ diqqatını celp etip, Qırım Ukrainağa qaytarılmaq kerek talabından vazgeçmeleri içün yapıla. Olarnıñ anayasasında birinci maddede Qırım Rusiyeniñ bir qısımı olğanı beyan etile, bundan soñraki bütün yazılğanını biz qabul etip olamaymız. Bu saçmadır. Biz bu agressiya olğanını añlaymız.
– Siz birinci kere iştirak etmegen qırımtatar halqınıñ soñki Qurultayınıñ neticelerinen memnünsiñizmi?
– Biz evelden añlaşqan edik, martnıñ 29-nda keçirilgen Qurultayda tek bir sual baqılmaq kerek edi – qırımtatarlar arasında referendumnıñ ötkerilüvi meselesi. Amma, yazıq ki, keñeşte diger daa müim, qırımtatarlarnıñ telükesizliginen bağlı meseleler de köterildi. Qurultay referendum aqqında tekmil qarar almağa azır degil edi. Biz ise, referendumımız açıq-aydın, halqara közeticilerniñ iştiraginen keçmesini isteymiz. Şimdi, yarımadağa bir kimseni yibermeyler. Ve kerekli şaraitler yaratmaq içün vaqıt kerek.
Martnıñ 16 kerçirilgen referendum qanunsızdır. O sahte olğanını isbatlağan delilerni ketire bilemiz. Qırımtatarlar onda iştirak etmediler, boykotımız tolu şekilde olıp, aman-aman bütün semetdeşlerimiz tarafından desteklendi. Onıñ içün, Qırımnıñ statusı boyunca bütün qararlar tamır halqnıñ fikiri alınmadan qabul etildi, bundan sebep, halqara uquqı boyunca qanunsız sayıla. Em de bunıñ içün o noqtai nazarımıznı bildirmelimiz. Kerekli ve uyğun şaraitler peyda olğanınen biz referendumnı mıtlaqqa keçirirmiz.
Rusie «Qırımnı saipleştirmege» aşıqа – anayasa qabul etildi, «devlet şurası» qaralarnı qabul etmege başladı, separtistler grivnanıñ yerine rubleni kirseteler, kendi strukturalarnı teşkil eteler. Bu tedbirlerden sebep, qırımlılarnıñ ekseriyeti şaşıp qalmaqta, hususan, deñişmelernen razı olmağan – qırımtatarlar ve ukrainliler eziyet çekeler. «Qırım.Aqiqat» mühbiriniñ suallerine Ukraina halq deputatı, qırımtatar halqı lideri Mustafa Cemilev cevap bere.
–Mustafa-bey, siz keçenleri AQŞ ve Brüsselde muzakereler keçirdiler. Dünya cemaatçılığıñ Ukraina vaqialarına nisebeten munasebeti nasıl?
– Er kes basqıncılarğa qarşı küreşte Ukrainağa qol tutqanlarını qayd eteler. Bütün dünya emin, istilâcı basqısını toqtatır ve Rusiye zapt etken topraqlarnı boşatacaq.
Men NATO-nıñ ştab-kvartirasında bulundım. NATO devlet azalarınıñ elçileri Rusiyeniñ basqıncı siyasetiniñ uyğunsızlığı aqqında, basqıncığa qarşı turacaqlarını bildirdiler. AQŞ-nıñ Kongressinde, Senat ve BMT-niñ Telükesizlik Şurasında –bütün dünya cemaatçılığı halqara işlerde küçniñ qullanuvına razı olmazlar.
– Siz İslam İttifağı Teşkilâtınıñ reberlerinen körüştiñiz. Neticesi ne oldı?
– Amerikadan qaytqan soñra, Saudiy Araviyanı ziyaret ettim, İslam İttifağı Teşkilâtınıñ baş kâtibinen körüştim. İslam İttifağı Teşkilâtınıñ 56 vekilinden, tek 22 Rusiyeni takbih etken BMT-niñ rezolütsiyasına qol tutqanı, 21 ise, rey bermegeni, 11 de iştirak etmegeni meni qasevetke qaldırdı. Nasıl olur, 21 musulman devlet Ukraina musulmanlarına nisbeten pervasız qaldı? Biz, islam dünyasına ait memleketlerniñ Ukrainadaki ayat aqqında tam malümatı yoq olğanını añladıq. Maña, bu teşkilâtnıñ Jeneva ve New-Yorktaki ştablarında brifingler keçirmege teklif ettiler.
Biz Ukrainanıñ İslam İttifağı Teşkilâtınıñ terkibine kirsetilüvi mevzusında laqırdı ettik. Rusiye, onıñ topraqlarında 22 million musulman yaşağanını bildirip te, közetici olaraq teşkilât azası ola. İslam İttifağı Teşkilâtı yoq demedi, amma, Ukraina tarafından faal diplomatik adımlar yapılmalı. Ukraina reberleriniñ, em de qırımtatar halqı Meclisiniñ muracaatı lâzim. Biz bu meseleni Arseniy Yatsenüknen inceledik, o vesiqalarnı azırlamağa buyurdı. Meclis de muracaatnı azırlay. Bunıñ episi büyük fayda ketirir, çünki bütün islam dünyası Ukrainadaki vaziyetten haberdar olur. Ve memleketimiz İslam halqara bankı ile çalışa bilecek. Maña ayttılar ki, İslam bankı Ukrainağa yardım etmege azır, amma, bunıñ içün devlet iç olmağanda közetici statusını almalı. Men bellesem, bu kibi qarar alınır.
– Sizniñ fikiriñizce Jenevadaki dört taraflama körüşüvniñ neticesi faydalı olurmı?
– Elbette, bu körüşüv belli bir derecede tesir eter. Amma, neticeleri pek sıñırlıdırlar. Eñ qasevet etici faktlardan biri, vesiqada, basqıcınıñ ilerideki areketleriniñ toqtatılması ve Rusiye Qırımnı azat etecegi aqqında bir söz bile yoq. Bu ise, AQŞ, NATO, halqara teşkilâtları, dünya cemaatçılığınıñ mevamına zıt kele. Olar, sanktsiyalarnıñ sayısı, zapt etilgen topraqnıñ soñki metrii boşatılmağance, artacağını bildireler. Em AQŞ yolbaşçıları, ei NATO reberleri iç bir zaman Qırımnı unutmaycaqlar dep işandırdılar.
–Yuqarı Şura qırımtatar halqı aqlarınıñ tiklenmesinen bağlı qanunnı qabul etti. İleride nasıl adımlar atmalı?
– Yazıq ki, amma qanun Qırımnıñ azat etilüvinden soñ, çalışıp başlaycaq. Amma, Qırımnı vaqtınca terk etken qırımtatarlarnıñ aqlarını temin etmek içün o kerekli olur. Men aytqan edim, bu yapılacaq areketlerniñ birincisidir. Şimdi, milletlerara siyasetiniñ yöñelişini belgilemek kerek. Bu aqta qanun üzerinde çalışmalar endi alıp barıla. Eñ esası istek bar. Yuqarı Şura, halqımıznıñ tamır statusı boyunca qanunnı endi qabul etti. Amma, qırımtatarlar saylağan temsiliy organlarnıñ statusı boyunca daa mahsus qanun kerek.
– Qırımtatar halqı milliy-territorial cumhuriyetniñ meydanğa ketirilüvi boyunca qarar aldı. Onı nasıl ömürge keçireceksiñiz?
– Yazıq ki, milliy-territorial cumhuriyet mevzusında yalıñız Qırımnıñ azat olunuvından soñ laqırdı etmege mümkün olacaqtır. Ukrainada işğal etilgen territoriyalarnıñ işleri boyunca departament meydanğa ketirildi, biz ise mahsus nazirlikniñ çalışmasını isteymiz. O da, Meclisnen sım-sıqı çalışmaq kerek.
– Vladimir Putin referendumdan soñra, şuralar Eviniñ Kolonna salonında ve «halq ile» subeti devamında qırımtatarlarnıñ reabilitatsiyasınen bağlı emir azırlanğanını bildirgen edi. Bu kibi beyanatlarğa siz nasıl qıymet kesesiñiz?
– Zanımca, qırımtatarlarnıñ uquqiy vaziyeti boyunca bütün meseleler Ukraina tarafından çezilmek kerek. Ebet, Rusiye qırımtatarlarnıñ faciası içün mesülietlidir ve içtimaiy meselelerniñ çezilüvinde iştirak ete bile. Amma, bütün areketler Ukraina içersinde olmalı ve olarnı Ukraina ve Rusiye arasındaki añlaşmalar esasında yapmalı.
Bizni çoq işandıralar, amma az yapalar. Qırım anayasasını qabul ettiler, onda bizim talaplarımız, ihtiyaclarımız közge alınmadı, atta «biz iç bir vaqıt malik olmağan» aqlarnı bile kirsetmediler. İstilâcı akimiyetniñ adımları qırımtatarlarnıñ aqlarını tiklemeycegini isbatlay, qanunlarnı qabul etip başladılar, amma vesiqalarda sürgün etilgenlerniñ aqları iç te añılmay. Bütün aytılğan emirler, qırımtatarlarnıñ diqqatını celp etip, Qırım Ukrainağa qaytarılmaq kerek talabından vazgeçmeleri içün yapıla. Olarnıñ anayasasında birinci maddede Qırım Rusiyeniñ bir qısımı olğanı beyan etile, bundan soñraki bütün yazılğanını biz qabul etip olamaymız. Bu saçmadır. Biz bu agressiya olğanını añlaymız.
– Siz birinci kere iştirak etmegen qırımtatar halqınıñ soñki Qurultayınıñ neticelerinen memnünsiñizmi?
– Biz evelden añlaşqan edik, martnıñ 29-nda keçirilgen Qurultayda tek bir sual baqılmaq kerek edi – qırımtatarlar arasında referendumnıñ ötkerilüvi meselesi. Amma, yazıq ki, keñeşte diger daa müim, qırımtatarlarnıñ telükesizliginen bağlı meseleler de köterildi. Qurultay referendum aqqında tekmil qarar almağa azır degil edi. Biz ise, referendumımız açıq-aydın, halqara közeticilerniñ iştiraginen keçmesini isteymiz. Şimdi, yarımadağa bir kimseni yibermeyler. Ve kerekli şaraitler yaratmaq içün vaqıt kerek.
Martnıñ 16 kerçirilgen referendum qanunsızdır. O sahte olğanını isbatlağan delilerni ketire bilemiz. Qırımtatarlar onda iştirak etmediler, boykotımız tolu şekilde olıp, aman-aman bütün semetdeşlerimiz tarafından desteklendi. Onıñ içün, Qırımnıñ statusı boyunca bütün qararlar tamır halqnıñ fikiri alınmadan qabul etildi, bundan sebep, halqara uquqı boyunca qanunsız sayıla. Em de bunıñ içün o noqtai nazarımıznı bildirmelimiz. Kerekli ve uyğun şaraitler peyda olğanınen biz referendumnı mıtlaqqa keçirirmiz.
