İyülniñ 4-nde ve 5-nde toqtamağan yağmurlar sebebinden Qırımda Bağçasaray rayonınıñ bir sıra meskün yerini suv bastı, tahminen 100 ev zarar kördi. Belbek, Kokköz ve Bağa özenleri taşıp ketti. Esasen Albat (Kuybışevo), Kokköz (Sokolinoye), Foti Sala (Golubinka), Aromat köyleri zarar kördi. Qırımnıñ Rusiye akimiyeti Belbek özeni vadiysinde bulunğan köylerde fevqulâde vaziyet rejimini ilân etti.
Rustem Murasov – Albat (Kuybışevo) köyüniñ sakini suv basuvını körmedi. Dostunı işke alıp ketmek içün 20 daqqağa ketken edi. Bütün aqşam Rustem ağanıñ evini tamir etkenler. Murasov köyge qaytqanda evini tanımadı – odalarda suv seviyesi pencereniñ ortasına kele edi.
«Bir kün ögüne dostum evimni tamir etmege yardım etti, gecege qadar damını yaptıq. Özen pek köterildi, dalğa aralığımıznı örtti. Kelgenimde manzara qorqunç edi», – dep tarif ete Murasov.
Rustem Murasovnıñ evi altmışıncı yıllarda qurulğan edi. Onı üç ay evelsi alıp, birden tamir etip başladı. Suv basuvı evniñ bir divarını qısmen alıp ketti, odalarnı ve azbarda olğan qurucılıq malzemelerini suv bastı. Azırlanılğan dam, qurucılıq tahtaları, pencere ve qapular tamir etilmeycek alda. Qurucılıq malzemeleriniñ bir qısmını suv azbardan alıp ketti.
Evde olğan buzdolabı ve ocaq, büyük ihtimalnen, tamir etilemez. Mebelniñ bir qısmını ketirip yetiştirmedi, daa yaqında odalarnı tamir etkeni içün bu künleri eşyalarnı da ketirecek edi.
«Bu evde yaşap olurmızmı bilmeyim, aytması qıyın. Bütün ev suv ve lay tolu. Qurucılar eñ azından qurumaq kerek, dep ayta. Yahşı qurumasa, er vaqıt küflenip çeçeklenecek», – dep ayta Rustem Murasov.
Kene yahşı, azbarda özüni qurtarıp olğan mışıqtan ğayrı, başqa ev ayvanları yoq edi: «Allahqa şükür, mışıq sağ qaldı. Bir yerge qaçıp oldı, ve yahşı. Eñ esası».
Bağçasaray rayonındaki suv basumı – Rustemniñ buña oşağan körgen ekinci adisesidir. 1944 senesi qorantası sürgün etilgen Özbekistanda Ferğanada suv basuvını endi körgen edi. 1977 senesi felâket olğanda beş yaşında edi. «Kiçik edim ve ciddiy suv basuvı olğanını hatırlayım. Çoq insan tahliye etilgen edi, dep aqlımda bar», – dep ayta o.
Rustemniñ esli-başlı qomşusı suv basuvı vaqtında azbarğa çıqıp, ayvan avlalarını açtı: «Olarnıñ qoyan ve tavuqları bar edi, ayvanlarnı qurtarmaq içün çıqqanda onı suv alıp ketkendir. Alâ daa tapmadılar, elâk oldı, dep tüşünemiz. Dalğa örtti, bir saniyede olğan şey». Qırımtatarı bütün qomşuları suv taşqınından bir şekilde zarar kördi, dep ayta.
Albat sakini emin ki, qasabanı suv basuv telükesi daa bar.
«Suv anbarı problemi qala, dambaları yañıdan qurulmalı. Alları müthiş, olar dayanamay ve buña emiyet berilmey. Özenler temizlenmey. Buña para berilemi, onı hırsızlaylarmı bilmeyim. Amma bir şey bar: yaramay bir şey olmasa, kimse bir şey yapmay», – dep bildirdi Murasov. Qomşular bu problemni yerli akimiyetke çoq seslendirgen edi, dep qoşa: eskiden özenler muntazam sürette pıtaq ve çöplükten temizlene edi, şimdi ise, yerli akimiyetniñ aytqanına köre, bu mesele yıllarnen çezilmey.
Murasovnıñ eki balası bar, suv basuvı vaqtında qorantası Aqyarda anasında edi, anda evleri bar. Suv basuvı nasıl oldı körmediler.
«Akimiyetniñ yardımına baqacaqmız, olacaqmı, ne qadar tez olacaq ve ne qadar büyük. Şimdilik er şey yavaş ve añlaşılmay kete», – dep tüşüne Murasov. O, komissiya maddiy zarar aktını tizdi, dep ayta, faqat tam miqdarını oña aytmadılar. Şimdi zarar körgenlerge esasen soy-sopları ya da dostları yardım ete, ara-sıra göñülliler kele. Köyde Rusiye Fevqulâde vaziyetler nazirliginiñ hadimleri çalışa, «acele yardım» maşinası tura.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
