Avgustnıñ 23-nde Ukrayınada maqsadı Qırımnıñ işğalden qurtarıluvı olğan halqara muzakere meydançığı olğan «Qırım platformasınıñ» online sammiti ötkerildi. Sammitniñ iştirakçileri ve spikerlerinden biri Ukrayına halq deputatı, qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilev oldı –qırımtatarca ayttı. Cemilev Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında «Qırım platformasınıñ» resmiy olmağan qısmı, Qırımdaki arbiy obyektlerde olğan patlavlar sebebinden qırımlılar nege azırlanmalı ve qırımtatarlar şimdi bir-birine közaydın qavesine ne içün barğanını tarif etti.
Rusiye memleketlerni «Qırım platformasından» saqındırdı
– Bugün dünya Qırım meselesi etrafında yeterli qadar birleştimi?
– Dinamika yahşı. «Qırım platformasınıñ» sammitinden (avgustnıñ 23-nde olıp keçti – QA) pek memnünmiz. Niger ve Kongo Cumhuriyeti kibi memleketler de olacaq edi, amma soñki anda bir şey oldı. Gana da iştirak etecek edi, soñra tehnik sebeplerden qoşulamaycaqlarını, lâkin qabul etilecek netice vesiqasına qoşulacaq, dep bildirdi.
– Bu memleketlerniñ iştiraki müim bir adımmı yoqsa timsaliymi?
– Müim, ebet. Rusiye er kesni saqındırmağa tırıştı, bütün usullarnı qullandı, şantaj ve qorquzuvlarğa qadar. Putinniñ Erdoğanğa aytqanlarını bilem: turistler kelecek, ticaretni kenişletecekmiz, amma Türkiye sammitte iştirak etmesin. Erdoğan ayta: anda (Qırımda – QA) tuvğanlarım yaşay; soñra olarnı turistlerge deñiştirdimmi aytacam? Ve Ukrayına bizim qomşumız, Quranğa köre qomşular bir-birine yardım etmeli, dep ayttı o. Ve bu sefer özü yahşı ayttı.
– Erdoğan içün angisi daa müim: bu cenkte Ukrayınanıñ zaferi ya da Türkiyeniñ halqara arenadaki yeri, regional liderligi, şahsiy reytingi?..
Erdoğannıñ fikirince, aracılıq işğalde qalğan Qırım sakinleriniñ aqlarını qorumağa yardım etece
– Er bir lider adımlarını memleketiniñ milliy menfaatlarına köre belgiley. Türkiye Cumhuriyetiniñ Rusiyenen iqtisadiy bağları pek büyük, alış-verişi büyük, gazdan vazgeçüvge daa çoq bar. Türkiye (bu bağlarnı – QA) tolusınen toqtatqanını tasavvur etsek, iqtisadiy kollaps olacaq. Türkiye bu yönelişte ketecek, amma pek yavaş. Türkiye cemiyeti Rusiye ne olğanını yahşı añlay. Amma Türkiyede Amerikağa qarşı olğanlar da çoq – vatandaşlarnıñ 55-60%-ı Amerikağa qarşı çıqa.
Erdoğannıñ fikirince, aracılıq işğalde qalğan Qırım sakinleriniñ aqlarını qorumağa yardım etecek, onen (Putinnen – QA) bir şey muzakere ete, laf ete bile.
Lvivde Erdoğan Zelenskıynen körüşip, Putin ile körüşmek kerek, dep ayttı. Zelenskıynıñ cevabı pek doğru, dep tüşünem, çünki Rusiye bir şey deñiştirmese, ne kerek körüşmege?
(Ukrayına ve Rusiye arasında – QA) muzakerelerniñ üç raundında neler laf etilgeniniñ tafsilâtlarını bilem. Ateşni toqtatuv ve cenk esirlerini deñiştirüv talaplarına (Rusiye tarafı – QA) olmaycaq, saçma şartlar qoydı – «denatsifikatsiya». Vatanperverlerimizni öldüreyikmi ya da olarğa bereyikmi? Saçma bir şey, doğrumı?
Zelenskıy doğru dedi: işğal etilgen topraqlar azat etilmese, Putinnen laf etecek şey yoq
Ve birinci planda olğan şey, Ukrayına Qırımnı resmiy şekilde Rusiye toprağı dep tanımalı. Halqara uquqnıñ angi normalarına köre? Onıñ (Rusiye tarafınıñ – QA) tek bir cevabı bar: vaziyetke köre areket etmelisiñiz. Olar fikrini deñiştirmese, ne aqta laf etmek mümkün?
Zelenskıy doğru dedi: işğal etilgen topraqlar azat etilmese, Putinnen laf etecek şey yoq.
– Yani Rusiye ordusı Ukrayına toprağından ketmeli?
– Putin eñ azından şunı aytmalı: «Fevralniñ 23-nde olğan sıñırlarğa ketemiz, (Qırımnıñ – QA) statusını ise muzakere etecekmiz».
İşğalden soñ Qırımğa, bizim esaplarımızğa köre, 600 biñden bir buçuq millionğa qadar rusiyeli keldi. Menim fikrim böyle: anda qalmaycaqlar. Olar Ukrayına qanunlarına zıt bir şekilde sıñırlardan keçti. Silânen olsa – sekiz yılğa qadar azatlıqtan marum etilmeli. Şunıñ içün rusiyeliler içün eñ yahşısı – basqı olmağanda tarihiy vatanlarına qaytmalarıdır.
– Ukrayına Rusiye vatandaşlarını Qırımdan küçnen, trenlernen çıqarmaycaq da…
Köpürniñ yoq etilüvi pek doğru, pek uquqiy qarar. Köpür qanunsız quruldı.
– Şimdi Keriç köprü ne olacaq çoq muzakere etile. Patlatsaq, ruslar nasıl qaçacaq? Amma bu köpürden vatandaşlarımıznı öldürgen pek çoq silâ kete. Şunıñ içün bu köpürniñ yoq etilüvi pek doğru, pek uquqiy qarar. Köpür qanunsız quruldı.
– Böyle yoq etüv olacaqmı?
– Komandanlığımız qarar alacaq. Amma zapt etilemez deyler… «Moskva» kreyseri de «zapt etilemez» edi, «matroslar sigara içti» ve battı. Ya da Saq rayonında – yañlış yerde «sigara içkenler» – ve arbiy baza avada patladı. Devamı olacaq, dep tüşünem ve bu doğru ola.
«Putinden bir şey almaq pek qıyın»
– Bu vaziyette qırımtatarlarğa pek zor olacaq. Er kes añlay, qırımtatarlarnıñ ekseriyeti Ukrayınağa qoltuta. Ve Rusiye tarafdarları qırımtatarlar olmasa, diversiyalarnı kim yapa, dep tüşüne bile.
– Bundan soñ Qırımğa çoq yerge telefon ettim, fikirlerini soradım. Ve bir tatil tezkeresi meni qorquzdı, anda qırımtatarlarnı taqip etmek kerek, bu olarnıñ işi, dep aytıla eken.
Qırımnıñ birinci Rusiye işğalinden başlap II Yekaterina zamanında qırımtatarlarnı çıqarmaq içün bütün manaçıqlar qullanıldı. Meselâ, 1853-1856 seneleriniñ Qırım cenkinden soñ qırımtatarlar Rusiye işğalcilerine bu cenkte az qoltutqanı içün Rusiyeniñ yeñilüvini körgenler.
– Ne yapıla bile? Nariman Celâl aqlıma keldi. Erdoğannen laf etkende onıñ adı aytıldımı?
«Qırım platformasında» Nariman Celâlnıñ adı aytıldı, Zelenskıy ayttı. Bu kerçekten cesür adam
– «Qırım platformasında» Nariman Celâlnıñ adı aytıldı, Zelenskıy ayttı. Bu kerçekten cesür adam: apishanede yatıp, olarnıñ yuvasında işğal aqqında aytmaq… Aferin, ne deyim.
Yaqın vaqıtta Erdoğannen körüşip, bu meselede ne yapa bile, dep laf etecem. Amma Putinden bir şey almaq pek qıyın.
2017 senesi, Ahtem Çiygoz ve İlmi Umerov azat etilgende, – esasen Erdoğannıñ rolü oldı. Qarşısında ne istedi, dep sorasam, o, bir şey, Putinden rica ettim, o, azat etti, dep ayttı. Aslında ise, Erdoğan eki rus terroristini bermege mecbur olğan eken. Soñra türk matbuatında qanlı qatiller teslim etildi, dep yazğanlar. Çeçen dissidentlerini öldürgen Baş istihbarat idaresiniñ hadimleri eken.
Şimdi çeçen dissidentlerini avlağan 6 ya da 7 rus terroristi apiste yata. Olarnı apiske alğanlar, ve men bu terroristlerni insanlarımızğa deñiştirüv meselesini kötersem, olar böyle aytqanlar: ruslar olarnı soramay bile. Olar istese, biz deñişüv meselesini köterir edik.
– Bir qaç yıl devamında çoqusı Ukrayına siyasetçisi Qırım diplomatik yollarnen azat etilmeli dep aytsa, şimdi aq qorçalayıcılar da arbiy-diplomatik yol aqqında ayta. Ukrayınanıñ ğalebesi nasıl kelecek?
Men kerçekten Ukrayınadan bir emir kelir, dep tüşündim: Vatan telükede, silâ al! Buña da azırlandıq. Amma olmadı
– Putinnen telefonda laf etkende o, «zorbalıqsız areketlerniñ tarafdarısıñız» dep, qırımtatarlar ve işğal altındaki Qırımda Rusiye arbiyleri arasında çatışmalar olmaycaq, dep ümüt etken edi. Men vatandaş aqlarını qorumaq içün zorbalıqsız küreşeler, dep ayttım. Seniñ toprağına yabancı asker kelse, mesele bam-başqa dedim. O vaqıt er biriniñ vazifesi – vatanını qorumaq. Men qırımtatarlar özleri Rusiyenen cenkleşmeycek dedim – küçler farqlı, amma Ukrayına vatandaşları Ukrayına reberliginiñ qararlarına riayet etecek. Men kerçekten Ukrayınadan bir emir kelir, dep tüşündim: Vatan telükede, silâ al! Buña da azırlandıq. Amma olmadı.
– Amma yarım yıl evelsi oldı.
– Amma 2014 senesi işğal oldı, işğal olğanda bir şey yapmaq kerek. O vaqıt arbiy areketler olsa edi, olar Donbasqa kirmez edi.
– O vaqıt bir çoq kişi ve çoq şey azır degil edi.
– Ebet, doğru. Ukrayına mudafaa naziri parlamentte çıqışta bulunıp, 41 biñ insandan tek 6 biñ ant sözlerine ve emirlerge uymağa azır, dep aytqan edi. Bütün tehnika parça-parça, uçaqlar köterilmey, tanklarnıñ motorları yoq. Yanukoviç rejimi vaqtında Ukrayına küçsüz olsun dep er şey yapıldı.
– Ve dünya azır degil edi. Köremiz, şimdi bile Rusiye yüz fayız tişlenmey.
– 2014 senesi mart ayında BM Baş Assambleyasınıñ qararından soñ Avropa memleketleri aman-aman bir kereden sanktsiyalar kirsetti. Amma sanktsiyalar pek ciddiy olmadı, şimdiki sanktsiyalarnen aynı degil. 2014 senesi böyle ciddiy sanktsiyalar kirsetilse edi, böyle büyük istilâ olmaz edi, belki.
Daa 2008 senesi ruslar Gürcistanğa kirgende sanktsiyalarnı kirsetmek kerek edi – o vaqıt Qırım (işğali – QA) olmaz edi.
– Ukrayına içün ğalebe finalı ne vaqıt olacaq ve Qırımnı ne bekley?
– Rusiye Ukrayınanı bütünley işğal etse bile, Rusiye endi yutturdı. Rusiyeniñ ölümi keldi. 21-inci asırda böyle şeyler afu etilmey.
Rusiyeniñ tolu izolâtsiyasına doğru areket etile. Ebet, Şimaliy Koreya kibi izolâtsiyada degil, amma Rusiye büyük Şimaliy Koreya olmaq içün ardı-sıra areket ete. Ebet, o vaqıtqa qadar dayansa. Şimdi esnaslar daa dinamik.
– Qırımda neler beklenmeli?
Qırımda qorqqanlarını aytsalar, men böyle deyim: «Rus degilmiz. Arbiy bazalardan uzaq oluñız»
– Cenk areketleri olsa bile, Ukrayına Rusiye kibi areket etmeycek, bunı tüşünmek bile yañlış. Bizimkiler barışıqsever obyektlerge ateş açsa, olarnı mında aşarlar – qanunlarımız buña izin bermeycek. Rusiyede ise er şey ola bile. Şunıñ içün Qırımda qorqqanlarını aytsalar, men böyle deyim: «Rus degilmiz. Arbiy bazalardan uzaq oluñız». Vaziyet (olarğa ücüm etmege – QA) mecbur etecek, ğaliba. Ebet, fikirler farqlı. Telâş – Rusiyege ketken maşinaları körgensiñiz. Maña Aksenov ve Konstantinov qorantalarını çıqardı, dep aytqanlar. FSB hadimleri de insanlarını çıqardı. Bu güzel bir işaret.
Qırımtatarlar ise bir-birine musafirlikke közaydın qavesine bara. Maña telefon etkenler ise böyle ayta: Allahqa şükür, niayet!
MALÜMAT: Ukrayınağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.
Aprelniñ başında Moskva Ukrayına şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayına akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.
Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.
Rusiye Ukrayınağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
«Qırım platforması»
Qırımnı işğalden qurtaruv halqara meydançığı (Qırım platforması) – Ukraina akimiyetiniñ qırımlılarnıñ aqlarını qorçalamaq ve işğal altındaki yarımadanı azat etmek içün Ukraina ve halqara ortaqlarınıñ areketlerini koordinatsiya etmek içün muzakere platformasınen bağlı teşebbüsidir.
2020 senesi sentâbr ayında Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy BM Baş Assambleyasınıñ 75-nci sessiyasında iştirakçi memleketlerni bu platforma qurulmasına qoşulmağa çağırdı.
Daa evel böyle planlarını Ukrainanıñ vaqtınca işğal etilgen topraqlar meseleleri nazirligi ve Ukraina Tış işler nazirligi aydınlatqanlar. Ukraina Tış işler nazirligi, Donbastaki zıddiyetni çezüv ve Qırımnı işğalden qurtaruv muzakere meydançıqları bir-birinden ayrı olmalı, dep tüşüne.
Ukraina Tış işler naziriniñ birinci muavini Emine Ceppar bildirgenine köre, Rusiyeni Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platformasında iştirak etmege davet etecekler, amma iştirak etecegine inanmaylar. Bundan evel Ukraina Tış işler naziri Dmıtro Kuleba, Rusiyeni bu meydançıqta körmey, dep ayttı.
2020 senesi oktâbr ayında Poloniya Qırımnı işğalden qurtaruv halqara platforması çerçivesinde çalışmağa meraqlı, dep bildirdi.
Ukraina prezidenti Volodımır Zelenskıy bildirgenine köre, Avropa Birliginiñ liderleri Avropa Birliginiñ Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına qoşulmağa azır olğanını ayttı. Resmiy Kyiv Qırımnı işğalden qurtaruv platformasına Türkiye, Malayziya, Slovakiya, Büyük Britaniya ve diger memleketler qoşulır, dep bekley.
Kreml, Qırım meselesi qapatıldı ve Rusiye onı halqara muzakerelerge almaycaq, dep bir qaç kere bildirgen edi.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
