Qırımda "gaz borusında diversiya davası"nda apis cezasına mkhüm etilgen qırımtatar siyasetçisi, jurnalist Nariman Celâlnı Rusiye quvetçileri Aqmescitniñ 2-nci SİZO-sına avuştırğanlar. Apishanede Narimannıñ hastalıqları ağırlaşqan ve sağlığı zayıflaşqan. Şimdi onıñ alı nasıl? Ükümni itiraz etmek istiqbaleri ne ve onıñ deñişüv çerçivesinde azat etilmesi ola bilirmi? Bunıñ aqqında Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yayınında alıp barıcı Sergey MokruşinNariman Celâlnıñ apayı Leviza Celâlova, advokat Nikolay Polozov ve "QırımSOS" uquq qoruyıcı teşkilâtınıñ reberi Oleksyi Tılnenko ile laf etti.
Ceza izolâtorı kibi "karantin"
Leviza Celâlovanıñ sözlerine köre, Nariman Celâl Aqmescitniñ 2-nci SİZO-sına mayısnıñ 11-nde avuştırılğan ve anda eki mabüsnen beraber karantin kamerasında tutula eken. Onıñ bütün şeyleri, azıq malları ve vesiqaları tutıp alınğan.
Tıraş ettiler, saqalını aldılar, olar anda bukulip yüreler, qolları arqada, başları aşağıLeviza Celâlova
"Onı tıraş ettiler, saqalını aldılar, olar anda bukulip yüreler, qolları arqada, başları aşağı. Olar etrafnı, betlerni, bir şey körmeyler", - dey o.
Yalıñız mayısnıñ 15-nde, köçürmeden beş kün soñra, Narimanğa yuvunmaq ve tezim urba kiymege izin bergenler.
Nariman Celâlnıñ tutuv şaraiti ceza izolâtorına beñzey.
"Saba saat 6-dan aqşam saat 10-ğace yataqa töşelgen, kündüz oturmaq, yatmaq mümkün degil. Sırtı ağırğanı içün o, ya da turmaq, ya da kameradaki skemlege oturmaq mecbur", - dey apayı.
Saba saat 6-dan aqşam saat 10-ğace yataqa töşelgen, kündüz oturmaq, yatmaq mümkün degilLeviza Celâlova
Böyle şarait sebebinden Narimannıñ sağlığı zayıflaşqan, hastalıqları ağırlaşqan. "Onıñ üç omurğa arası quyuldığı bar. Köçürüv vaqtında vaziyeti fenalaştı. Şimdi o karantin kamerasındadır, ve anda eki afta qadar bulunacaq".
Aqmescitteki 2-nci SİZO Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük cenkiniñ başlamasından berli Qırımdan kelgen bildirmelerde yer alıp başladı. 366 kişilik izolâtornıñ quruluvı 2015 senesi başlanğan edi.
Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük cenki başlanğan soñ uquq qoruyıcılar bu SİZO-nıñ Rusiye tarafından vaqtınca işğal etilgen topraqlarda tutıp esir etilgen Ukrayina vatandaşları içün izolâtor kibi çalışqanını aşkâr ettiler. Advokat Nikolay Polozov dey ki, bazı ukrayinalı arbiyler de anda tutulğan. Onıñ sözlerine köre, bu izolâtor Rusiye Federatsiyasınıñ Federal Telükesizlik hızmetiniñ idaresi altındadır ve andaki rejim Aqmescitniñ 1-nci SİZO-sına baqqanda daa qattıdır.
"Bu siyasiy tazyıqtır"
Nariman Celâlnıñ bu SİZO-ğa avuştırılması içün iç bir sebep yoq, dey advokat. Polozovnıñ fikrince, bu uquq qoruyıcılar tarafından siyasiy mabüs olaraq tanılğan Celâlğa tazyıqtır.
Onı başqa yerge avuştırmaq içün iç bir sebep yoq ediNikolay Polozov
"Üküm çıqarıldı. Onı başqa yerge avuştırmaq içün iç bir sebep yoq edi. Onıñ daa qattı şaraiti olğan izolâtorğa avuştırılması oña tazyıq köstermek demektir... Bu, Putin rejiminiñ işğal etilgen Qırımda malik olğanı basqılar apparatınıñ imkânlarından faydalanıp yaşayış şaraitiniñ yaramaylaşmasıdır", - dey Polozov.
Bu SİZO-daki şartlar Celâlnıñ mudafaa aqqınıñ bozulmasıdır, dey advokat. Narimannıñ dava materiallarını ögrengende öz içün yazıp alğan qaydları olmasa, onıñ istinaf şikâyetine azırlanması qıyın olacaq. İmayeciniñ istinaf şikâyetiniñ özüne ve soñraki kassatsiyağa ümüdi yoq.
Nariman Celâlnıñ qabaatsız dep tanıcaqlarını beklemek saflıq olur edi, dey advokat ve Rusiye akimiyetiniñ beklegeni qarar çıqarılacağını tahmin ete.
"Onıñ azat etilmesi, diger qırımtatar siyasiy mabüslerniñ azat etilmesi kibi yalıñız Kremlniñ siyasiy iradesine bağlıdır. Bu daa deñişüv mevzusında razılıq elde etilse ", - dedi Polozov.
"Rusiye-Ukrayina cenkiniñ başlanğanından berli on yıldır ukrayinalı siyasiy mabüslerniñ Putinniñ zindanlarından çıqarılmasınıñ eki yolu: ya cezalarınıñ tamamını çektiler ya da aytışuvlar çerçivesinde azat etildiler ya da Şiring, Gafarov kibi apishanede öldiler", - dey advokat.
Polozovnıñ sözlerine köre, soñki sefer Rusiye ukrayinalı siyasiy mabüslerni 2019 senesi qaytarğan edi, o zaman aytışmalar çerçivesinde ukrayinalı deñizciler, Oleg Sentsov ve diger siyasiy mabüsler azat etilgen edi.
O vaqıttan berli malümat alanında siyasiy mabüslerniñ azat etilmesi ile bağlı iç bir malümat olmağan.
Bu intiqam, psihologik ve fizik basqı usullarıdırOleksiy Tılnenko
"Bu intiqam, psihologik ve fizik basqı usullarıdır", - dey "QırımSOS" uquq qoruyıcı teşkilâtınıñ yolbaşçısı Oleksiy Tılnenko. Onıñ sözlerine köre, 2014 senesinde başlap Rusiye tarafından işğal etilgen topraqlardaki bütün siyasiy mabüsler iskencelerge oğratıla eken.
"Bu yaqalav andan başlana edi. İşğal altındaki Qırım topraqlarında bulunğan ve alâ daa bulunmağa devam etken çoq sayıda siyasiy mabüslerimiz tevqif etilgen soñ iskencelerge oğratıldı. Ve böyle munasebet em tutulğan yerlerinde, em üküm çıqarılğanda ve bundan soñ da devam ete edi", - dedi uquq qoruyıcı.
"Deñişüv mehanizmlerine ihtiyac bar"
Tılnenkonıñ añlatqanına köre, mesele şunda ki, adiy adamlar, şu cümleden siyasiy mabüsler de, arbiy esirlerge deñiştirilmey. Ukrayinanıñ ise bir uquqiy devlet olaraq siyasiy reineleri yoq.
"Al-azırda bu meseleni çezecek mehanizmler yoq. Ve şimdi dünya toplulığı bu adamlarnıñ azat etilmesi içün mehanizmler tapıp çıqarmağa tırışa", - dey o.
Anğara köyündeki «gaz borusında diversiya» davası
Sentâbrniñ 3-4-nde Qırımda Rusiye quvetçileri tintüvler keçirip, beş insannı tuttı. Olar arasında qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâl bar. Eki doğmuş qardaşlar Aziz ve Asan Ahtemovlar eki ayğa apiske alındı, Azizniñ babası Eskender Ahtemov 10 künge apiske alındı. Asan Ahtemovnıñ qardaşı Arsen 15 künge apiske alındı. Kreml kontrolindeki Kiyev rayon mahkemesi qırımtatar siyasetçisi ve faali Nariman Celâlnı eki ayğa – noyabrniñ 4-ne qadar apiske aldı. Nariman Celâl bütün qabaatlavlarnı inkâr ete.
Sentâbrniñ 7-nde TASS Rusiye malümat agentilgi Rusiye FSB-sine atfı etip, Aqmescit civarındaki Anğara (Perevalnoye) köyü yaqınlarında gaz borusında diversiya yapqanından şübheli sayılğanlar qabaatını itiraf etkenler, dep bildirdi. FSB yayınlağan videoda eki ekrek kimden talimat alğanlarını ve Anğara köyünde gaz borusınıñ patlatılmasını nasıl teşkil etkenlerini tafsilâtlı aytıp berdi.
FSB, diversiyanı Ukraina Mudafaa nazirliginiñ Baş istihbarat idaresi teşkil etti, dep israr ete.
Ukraina Mudafaa nazirliginiñ baş istihbarat idaresi Rusiye FSBsiniñ qabaatlavını «bir maqsadı olğan provokatsiya» olaraq köre.
Ukraina akimiyeti qırımtatar faalleriniñ tutuluvı ve apiske alınuvını avgustnıñ 23-nde Kyivde keçirilgen «Qırım platformasınıñ» sammitinen bağlay.
Ukraina ombudsmanı Lüdmila Denisova Qırımda insanlarnıñ apiske alınması sebebinden BM İnsan aqları Yuqarı komissarı Michelle Bacheletke muracaat etti.
Sentâbrniñ 3-4-nde Qırımdaki faallerniñ evlerinde keçirilgen tintüvler ve tutuvlardan soñ Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar prokuraturası cinaiy tahqiqat başlattı.
