«Cenkten yalıñız medeniyet qoruy bile» – Ahtem Seitablayev

Ukrayınada «Culture VS War» kineatografik leyhasınıñ azırlanması yekünlene ve dünya yüzüni körmege azırlana. Leyha vesiqalı şaatlı formatında yapılğan, «Dıvıs ukrayınske!» Birliginiñ teşebbüsi ola, Avropa komissiyası, «MHP-Ğromadı» Fondu ve «Vavilon» kompaniyasınıñ yardımınen kerçekleştirile. Bu künleri Kyivde «Antıtela» gruppası akqında leyhanıñ ilk vesiqalı filmi taqdim etildi. Bu levha Ukrayına medeniyet erbaplarınıñ cenkte iştirak etmesi, Rusiye başlatqan öldürüv ve yıqıntılıqqa qarşı narazılıqlarına bağışlanğan leyhanı başlattı.

Leyha teşkilâtçıları alışqan ayatlarından vazgeçken, icadını toqtatqan ve Ukrayınanı imaye etmege ketken medeniyet erbaplarınıñ ikâyeleri vastasınen Ukrayına medeniyetiniñ qıymetleri aqqında dünyağa tarif etmege istey. Leyhanıñ esas qısmı – qaramanları – ukrayın muzıkacıları, kinematografistleri, yazıcı, fotoressam ve diger medeniyet erbapları olğanlar cenk, şahsiy ikâyeleri ve hatıralarını tarif etecek vesiqalı filmlerden ibarettir. Üçünci film meşur oyuncı ve kino ve teatr rejissöri, şimdi arbiy olğan Ahtem Seytablayevge bağışlana.

Leyha, maqsadı ve hususiyetleri aqqında Qırım.Aqiqat mühbirine Alina Krasnânska tarif ete, «Culture VS War» leyhasınıñ vesiqalı film yapuvınıñ icra prodüseri.

– Alina, leyha nasıl peyda oldı, maqsadı ne ve siz yerine ketirecek taqım olaraq umumen ne yapmağa isteysiñiz?

– Leyhamız – Ukrayına erbaplarınıñ ikâyeleri – icat, muvafaqiyetli karyeralarını qaldırıp, qoluna silâ alğan, çoqusı ilk sefer, ve Ukrayınanı qorçalamağa ketken çeşit sanat saalarınıñ vekilleridir. Bazıları göñülli olıp, orduğa faal yardım ete. İnformatsion cebede çalışa, Ukrayınadaki cenk adiselerini aydınlata. Qaramanlarımız cenkleşe, cenk adiselerinde iştirak ete ve, bir taraftan, cenk adiselerini qayd ete, diger taraftan, yüksek bediiy eserlerni azırlay – kino, sanalaştıruv, resim, kitap, levha ve yazmalar, dünyağa raşist rejiminiñ cenk cinayetleri ve Ukrayına imayecileriniñ qaraman areketleri aqqında tarif etmege tırışa. Bir çoq ğarbiy memleketniñ ealisi bu cenk aqqında az bilgenini kördik, ekinciden, Rusiye propagandasına oğray, şunıñ içün leyhanıñ eki yönelişi bar. Birincisi iç seyircige medeniyet ve sanat erbaplarınıñ cenkte iştirak etkenini terenden tarif etmek, ekincisi çetel seyircige bu cenkni sebeplerini, tabiiy olmağan, cinaiy, genotsid, imperialistik içi aqqında tarif etmek, ğarpqa bunıñ adiy bir «zıddiyet» olmağanını, antikolonial cenk olğanını köstermek, öleyatqan imperiyanıñ azatlıq ve suverenitetke ıntılğan halqlarnı qullanıp, zeer saçuvını devam ettirmege tırışqanını köstermek.

Leyhada yedi eser olacaq, altı qısqa film. Novellalar qaramanlarımıznıñ sebepleri, icadı, cenk vaqtında deñişüvi, bu cenkniñ sebepleri ve küçlerinen bağlı fikirleri aqqında ikâyelerine bağışlanacaq.

Novellalarda kinooperator Sergey Mihalçuk, «Antıtela» gruppası, oyuncı ve rejissör Ahtem Seitablayev, aqay-apay Vlada ve Konstantin Liberovlar, kobzar Taras Kompaniçenko, yazıcı Sergey Jadannıñ vesiqalı ikâyeleri taqdim etilecek.

Yedinci film tam metrajlı olacaq. Novellalarda qaramanlarnıñ ikâyeleri tanıtılsa, tam filmde «medeniyet cenkke qarşı» mevzusını bütünley añlatmağa tırışacaqmız. Novellalarımıznıñ qaramanlarından ğayrı tam filmde diger sanat erbapları da bar, olarnıñ ikâye ve qıymetlerini filmlerde qayd etmege isteymiz.

Taqımımız içün Ahtem Seytablayev aqqında film çıqarmaq pek printsipial edi, çünki Ukrayınada tamır halqnı temsil etken medeniyet erbabınıñ bu cenkte iştirak etkenini köstermege istedik. Ukrayın tilini de pek tez ögrendi, etnik azlıqlar içün bu zor, bazı ruslar ise iç «ögrenip olamay». Ahtemniñ er bir ukrayınalınen aynı arzusı bar – Qırımnı azat etip qaytarmaq...

Onıñ aqqında film pek populâr, dep ayta bilem, meselâ, Türkiyede, anda onı oyuncı ve rejissör olaraq tanıylar ve insanlar daa çoq bilmege istey. Bu filmde o, işi ve cenk aqqında tarif ete, diger qaramanlar da onıñ aqqında ayta, bunı em seyirci, em diger memleketler begene.

Leyha prodüserimiz Andriy Rizol qayd etkenine köre, leyhanıñ daa bir qaç şeyi olacaq – taqım kino kösterilüvi ve diger tedbirlernen beraber eñ az 10 fotosergiden ibaret kompleks keçirmege planlaştıra. Teren felsefiy maqalelerniñ yazılması planlaştırıla. Leyhanıñ ayrı yönelişi – publitsistika, 20 ayrı maqale olacaq, vesiqalı levhalarnıñ qaramanları ve davet etilgen meşur insanlar, felsefeci, tarihçılarnıñ maqaleleri. Üç ay devamında bu maqaleler «Ukrayınska pravda» neşiriniñ saytında derc etilecek.

Bu yıl aprel ayından berli leyha çetelde çalışa, filmler 10 memlekette kösterile. Filmler yedi tilge tercime etilip kösterile. Çeteldeki seyircilerimizge şunı köstermege isteymiz ki, cenkniñ ilk künlerinden başlap tek özümiz içün cenkleşmeymiz, Avropa içün bir qalqan olamız. Çeteldeki faaliyetimiz ukrayın degerliklerimiz Avropa degerliklerinen aynı olğanını köstermek içün yapıla. Ümüt etemiz ki, çetel seyircilerimiz filmlerimizni baqıp ve leyhada iştirak etip, bunı is eter.

Leyhanıñ Avropa Birligi programma reberi Marko Ferraro qayd etkenine köre, bizim içün tek ükümet degil, cemiyetniñ, bu vesiqalı filmniñ qaramanları olğan ressamlarnıñ sesini yetkizmek müim ola. «Avropa Birligi içün Ukrayına ve Avropa auditoriyası arasında bağ qurmaq pek müim, şunıñ içün bu leyha kerek. Ümüt etem ki, daa keniş auditoriyağa yetip, Ukrayına halqı, Ukrayına milletine empatiya aşlap olurmız», – dep qayd etti o, matbuat konferentsiyasında iştirak etip.

Dünya toplulığı, dünya yıldızlarınıñ qoltutuvı bizim içün müim olğanını unutmaymız. Öyle bir meşur çetel ressamlarına qoltutuv areketleri bar edi ki, ayrette qaldırğan edi. Bizge qoltutqan büyük telekanalları bar. Meselâ, BBC «Antıtela» gruppası aqqında filmni paylaştı, onı cebede çıqarğanlar, gruppa frontmeni Taras Topolâ dünyaca meşur icracı Ed Şiran ile işbirligi aqqında tarif etti.

«Ed Şirannıñ hayriye kontsertinde iştirak etecegini körgende oña video çıqarıp, bir yır yazmağa teklif ettik», – dep tarif etti o. Bu yır ukrayın müellifleri, ressamları, MusicSafe.ua fonduna on biñlernen funt yardım ketirdi.

Beraber büyük iş yapamız – azatlıqqa ıntılğanımıznı tarif etemiz ve irişken devletimizden bizni «azat etmege» tırışıp, cenk cinayetlerini yapqanlar aqqında tarif etemiz. Bu cenk – Avropa ve Asiyada tarqalğan antikolonializm devriniñ devamıdır. Bunı çeteldeki seyirci, diñleyici, oquyıcılarımız añlamalı.

Meşur ukrayın kino ve teatr oyuncısı, rejissör, «Qırım evi» Devlet müessisesiniñ müdiri ve al-azırda Ukrayına Silâlı quvetleriniñ arbiyi Ahtem Seytablayev de Qırım.Aqiqatnıñ suallerine cevap berdi.

– Ahtem ağa, orduda hızmet ve kino, teatr, «Qırım evindeki» işni nasıl birleştiresiñiz?

– Bu qolay degil, amma taqımımız ve arbiyler taqımı, komandan, polkovnik Oleksiy Dmıtraşkovskıy toplağan taqım, «Qırım eviniñ» hadimleri, teatr ve kinodaki zenaatdaşlarım sayesinde bunı yapamız.

– Oyuncı ve rejissör olaraq bu filmdeki qaraman rolüne ve cenk iştirakçisine mütehassıs olaraq baqsañız, begenirsiñizmi?

– Bu filmde iştirak etüv teklifini alğanda pek qasevetlengen edim, çünki uruş meydanından cesürce cenkleşken qarmanlarnı, oğlan ve qızlarnı kördim, amma maña pek müim, hususan çeteldeki seyirciler içün pek müim olğanını ayttılar. Ve tahminen çekimlerniñ beş daqqasından soñ özüni rejissör olaraq körmedim, insan oldım. Meni em film şekli, em mündericesi meraqlandırdı. Bu ğayeni begendim. Mence, «Azovstalden» «Volına» tahallüsli «Azov» komandanı Svâtoslav Palamarniñ gece telefon etip, Asan adlı qırımtatar ekiminiñ ameliyat yapması içün ilâc tapmaq ricası, esir tüşkeni ve esirlikten azat etilgeni bu filmni zenginleştirdi. Bu ikâye pek müim olğanı içün onı soñunace çıqarmağa istedik. Filmni müellifleriniñ icadiy muvafaqiyeti dep sayam, onı uzaqtan baqsam, işlerini begenem. Pek yahşı taqım, mence.

– Cenk mevzusı siziñ içün em oyuncı, em rejissör içün yañı degil. Em oyuncı, em rejissör işleriñizniñ bir çoqu cenk mevzusına bağışlana, «Haytarma» birincilerden biri edi, dep aytmaq mümkün, o da bir cenk. «Culture VS War» leyhası cenkke qarşı bir mevzu. Buña baqıp, özüni cenk ya da cenkke qarşı bir mevzunıñ oyuncısı dep sayasıñız, çünki eski «cenk» işleriñiz de cenkni red etken edi?

– Ebet, oyuncı olaraq işimniñ bu müim ve zor qısmını seyirci cenkke qarşı olaraq körsin dep ister edim. Cenk sebebinden olğan insan ikâyelerini çıqarıp, seyirciniñ esas duyğusı cenkke qarşı, zorbalıqqa qarşı narazılıq olsun isteyim. Oyuncı ve rejissör olaraq insanlar aqqında ikâye çıqarmağa sevem, amma böyle filmlerni sevmeyim. Ebet, umumen kinematograf içün bu şaraitler pek müim, cenk sebebinden insanlarnıñ eñ yahşı, eñ yaramay tarafları nasıl olğanını köstermege yardım ete. Amma bunı sevmeyim. Bu qolay bir şey degil. İnsannı ekstremal degil, adiy şaraitlerde köstermek içün daa çoq ustalıq, daa çoq tecribe, daa çoq iş sevgisi kerek. Cenk vaqtında zıddiyetni köstermek qolay. Amma cenk olmağanda zıddiyetni köster, insannı köster, cenksiz o qadar yaşadıq ve kino ölmedi.

Em teatr, em kinematograf içün ananeviy vaziyetlerni insanlarnıñ ikâyelerini tedqiq etmek daa meraqlı. Pek qasevetlengen edim, cenk mevzusınıñ rejissöri qalmağa istemegen edim. Ve kerçek ola. Birinciden, Rabbim bu cenk mevzusından çıqmağa yardım etti, diger işlerim çoq, amma bu yañı cenk bir yerge ketmey. Şunıñ içün filmlerimni şekline köre degil, mündericesine köre añlamaq kerek – cenkke qarşı. Soñra er şey yerine kele.

– Ahtem ağa, medeniyet cenkke qarşı ne qadar küçlü?

– Ebet, toplar atılıp başlanğan soñ, duşmanğa berilecek eñ doğru cevap – qarşılıqtır. Amma ileride cenkten tek medeniyet qoruy bile. Bu cenkte daa yüksek medeniyetli ve inkişaf etken memleketlerniñ Ukrayına tarafını tutqanı bunı köstere. Medeniyetniñ cenkke qarşı daa bir tarafı. Gumanistik ananelerge esaslanğan daa medeniyetli siyaset daa çoq cenkni red ete. Şahsiyet ceetinden de öyle: siyasetçi ne qadar terbiyeli, bilgili, medeniyetli olsa, tarih, edebiyat, sanat, mimarcılıqnı ne qadar çoq menimsegen olsa, cenkke ve zorbalıqqa o qadar qarşı olur. Bu ceetten insan medeniyetniñ eseridir.

Medeniyet – başqa insannıñ ya da halq, ya da medeniyetniñ azatlığı başlanğan yerde azatlığıñ bitken printsipte qurulğan memleketniñ siyasetidir. Bu ceetten Rusiye medeniyetsiz bir memleket, «ulu medeniyetlerini» ne qadar çoq şereflendirseler de, çünki, birinciden, olarnıñ medeniyet degen şeyleri memlekette keregi kibi menimsenmegen, Rusiye medeniyeti ayrı, Rusiye siyaseti ayrı. Çibin ve köfteler kibi. Em de olarda olğanı kibi, medeniyetleri siyasetlerine qoltuta. Bu artıq medeniyet degil...

MALÜMAT: Ukrayınağa qarşı Rusiye silâlı ücümi fevralniñ 24-nden sabadan berli devam ete. Rusiye ordusı arbiy ve vatandaş infrastrukturasınıñ esas obyektlerine avadan darbe endire, uçaq alanları, arbiy bölük, cermay bazaları, yaqıt stantsiyaları, kilse, mektep ve hastahanelerni viran ete.

Aprelniñ başında Moskva Ukrayına şimalinde faal olğanını toqtattı, dep bildirdi. Tezden Ukrayına akimiyeti Kıyiv, Çerniğiv ve Sumı vilâyetinde Rusiye arbiyleri qalmadı, dep ayttı.

Rusiye ordusı çekilgen soñ azat etilgen köy ve şeerlerde kütleviy öldürüv adiseleri aqqında belli oldı. Bazı ğarbiy liderler Rusiyeni cenk cinayetlerinde qabaatladı. Rusiye akimiyeti arbiyleriniñ öldürüvlerge alâqası bar olğanını inkâr etip, olarnı «uyduruv» dep adlandıra.

Rusiye Ukrayınağa qarşı basqıncılıq cenk alıp barğanını inkâr ete ve bunı maqsadı «askeriysizleştirüv ve denatsifikatsiya» olğan «mahsus operatsiya» dep adlandıra.

Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnıküzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün:https://d1ug5n8f9xpr1h.cloudfront.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.