Ahtem Seitablayevnen baş rolde qırımtatar rejissör Nariman Aliyevniñ "Evge" filmi, noyabr 7-sinden başlap Ukraina ekranlarında numayış etilecek. «Evge» levhası qırımtatarı Mustafa aqqında tarif ete. Eki oğlu Qırım işğalinden soñ Kyivge ketti. Büyük oğlu Nazim vefat ete, babası onı Qırımğa alıp, musulman ananelerine köre defin etmek ve küçük oğlu Alimni evge qaytarmaq içün paytahtqa yol ala.
«Evge» levhası endi bir qaç büyük mükâfat qazandı: Bükreşteki halqara kinofestivalinde eñ eyi film mukâfatını ve "Kinokolo" Ukraina kino tenqitçileriniñ milliy mükâfatını. Qırım.Aqiqat Radiosı efirinde alıp barıcı Sergey Mokruşin ve "Evge" filminiñ rejissörı Nariman Aliyev, levhanıñ büyük ekranlarda numayışından evel onı muzakere etti.
– Nariman, babası küçük oğlunen beraber üyken oğlunıñ cesedini cenkten evge alıp qayta... Bu süjet qaydan alındı?
Adiy adamlarnıñ ikâyesini tarif etip, bir devletniñ büyük felâketini köstermege isteymiz
– Stsenariy fikri aqqında üç yıl evel azeri dostum Navroz Hikmet aytıp berdi. Onıñ bir ğayesi bar edi - adamlarnıñ yaqın bir soyu elâk ola ve olar cesedini vatanına qaytarmaq içün uzaq ülkelerge yol ala. Men biraz onı deñiştirdim ve dostumnıñ razılığınen "Evge" filminiñ stsenariyi üzerinde çalışıp başladım. Yani bir kontsept bar edi, onıñ esasında endi "Evge" filminiñ sinopsisini azırladım. Qırımtatar ikâyesini tam metrajlı filmde çıqarmağa istegim bar edi, amma Qırımda çekmege çarem yoq. Onıñ içün böyle bir dilemma bar edi: Ukrainanıñ qıta qısmında bir qırımtatar qorantasınıñ ikâyesini nasıl açıqlamalı? Ve tamam bu kontsept maña bunı yapmağa fırsat berdi.
– Bu filmde Qırım kösterilgenmi?
– Biz Kyivde, Kyiv, Mıkolayiv ve Herson vilâyetlerinde, hususan, Arabat belinde çeke edik. Stsenariy boyunca soñki eki levha Qırımda keçe, olarnı Arabat belinde çıqardıq.
– İkâye qaramanlarıñıznıñ aqiqiy prototipleri barmı?
– Yoq. Bir adam aqqında eşitken edim, onıñ oğlu kerçekten elâk olğan edi ve o onı Qırımğa ketirip defn etken edi. Men bunı eşitken edim, amma stsenariyge aqiqiy prototipler qoyulmadı.
– Filminiñ seyircisini kibi kimni köresiñiz ve o adamlarğa ne aytmağa isteysiñiz?
Biz ise sade şeyler aqqında ikâye etemiz: bala ve baba arasında dava, vatan añlamı, bu dünyada yer tapuv mevzusı
– Kinonı biz er kes içün yaptıq. Kinoteatrge barmağa vaqtı, istegi ve parası olğan adamlar içün. Bizde ağırğan ve biz içün müim olğan bir mevzuda kino yaptıq. Öz tarafımızdan, birinciden ukrain seyircisi bu filmni büyük ekranda baqıp olsun, dep elimizden kelgen er şeyni yapamız. Bütün bu festivaller, mükâfatlar, nominatsiyalar - bu, adamlar böyle bir film bar olğanını bilsin dep qullanılğan aletlerdir. Biz ise sade şeyler aqqında ikâye etemiz: bala ve baba arasında dava, vatan añlamı, bu dünyada yer tapuv mevzusı. Bir aile faciası, içtimaiy ve siyasiy vaziyetimiz üzerinde açıqlana. Adiy adamlarnıñ ikâyesini tarif etip, bir devletniñ büyük felâketini köstermege isteymiz - böyle desek olur.
– Qaramanlarnıñ esas meselesini ayırmaq mümkünmi?
Qırımtatarlarnıñ türlü nesilleri Qırımnı vatan kibi türlüce qabul etkenleri aqqında tarif etemiz
– Kinonıñ bir qac meselesi bar. Misal içün, qırımtatarlarnıñ türlü nesilleri Qırımnı vatan kibi türlüce qabul etkenleri aqqında tarif etemiz. Birevler anda doğmadı, amma sürgünlikte doğdı, başqaları mustaqil Ukraina vaqtında doğdı, amma ep bir soñuna qadar öz tamırlarını duymay. Birisi yañı bir şey qıdıra, başqaları eskide tamır atmağa tırışa. Demek, muzakereler etile, amma aqlı ve aqsıznı köstermeymiz. Bundan evel til tapıp olamağan eki tuvğannı birleştirgen facianı kösteremiz... Bizim maqsadımız - adamlarğa qaramanlarnıñ ikâyesini ve olıp keçken vaqialarnıñ ağrısını, belgisiz kelecekni duydırmağa edi. Biz, memleketimizde olğan şeylerni köstermek ve añlatmaq içün bir agitatsiya mektübini yaratmağa tırışmadıq.
– Ne aytacaq olasıñız?
– Qısqadan aytsam, cenksiz cenkni, ölümsiz ölümni köstermege tırıştıq. Çetel seyirci içün qıyın kontekst, amma ikâyeni er adam añlap olur. Onıñ içün seyirciler qaramanlarnıñ acısını paylaşa. Qırımtatarlar, Ukraina. cenk, ilhaq aqqında ise bir yarım saatlıq filmde tolu malümatnı men bberip olamam. Amma, deyik, Urugvaydan bir adam bu filmden soñ Ukraina aqqında çoqça bilmege istese, demek bu endi ğalebedir.
– Ya soñ, meraqlanalarmı, soraylarmı?
Bu kino, birinciden, ukrain seyirciler içün müim, bu eki qaraman vastasınen qırımtatarlarğa başqadan baqsınlar dep
– Ebet, Canne fistivalinden jurnalistlerge başta yarım saatlıq background añlatmasını bermek kerek edi. Asıl, dünyada Ukraina aqqında pek az bileler, Qırım aqqında daa azca, qırımtatarlar aqqında ise ondan daa az. Filmde bir ibare bar, onı seyirciler yahşı añlay: "Qırım - bu bizim Yerusalimimizdir". Bu ibarege ola, Qırım qırımtatarlar içün ne olğanı añlaşıla. Biz içün bu sade topraq degil, bu bizim holy land, aziz toprağımız... Amma bu kino, birinciden, ukrain seyirciler içün müim, bu eki qaraman vastasınen qırımtatarlarğa başqadan baqsınlar dep.
– Filmiñizni Qırımda seyir etmek mümkünmi?
– Onı anda köstermek içün qanun boyunca bir çare yoq. Belki, o elektron şeklinde çıqqanda, Qırımda baqmaq imkânı olur.
– "Evge" filmi, Ukrainadan Amerika Kino akademiyasınıñ "Oscar" mukâfatına namzetlengenini qayd etmek kerek. Muvafaqiyetni bekleysizmi?
– Mesele şunda ki... Bizde "Oscar" dep eşitseler, quvanalar. Amma bu adiy bir esnas: Ukraina er yıl bir namzetni yollay. Bu yıl biz böyle şeref qazandıq. Soñ ise biz, bütün dünyadan kelgen filmnernen bir nominatsiya içün reqabet etecekmiz. Anda büyük ve ciddiy bir cedveldir. Ebet, elimizden kelgenini yaptıq. Amma biz içün ukrain kinosı aqqında amerikan bazarı bilsin dep müim, anda yararlı iştirakçi olmaq içün.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı
