"Buña genotsid deyler". Dilâra Aliyeva - 1944 yılnıñ mayıs ayında olğan sürgünlik ve Qırımdaki bugünki basqı aqqında

1944-ünci yılnıñ mayıs ayında İosif Stalin emri ile qırımtatar halqını Qırımdan sürgün ettiler. Evge qaytmaq içün olarğa onlarnen yıllar kerek oldı: birevleri becerdi, başqaları alâ daa yarımada tışında yaşay. "Terrorcılıq" maddesi boyunca maküm etilgen Muslim Aliyevniñ anası da istista olmadı.

Dilâra Aliyeva 83 yaşında. Cenkniñ başlamasını ve sürgün kününi deyerli daqqa-daqqa hatırlay. 1944-ünci yılğace o qorantasınen Aqmescitte Volodarskogo soqağında yaşadı. "Qarışıq bir azbarda yaşadıq: ermeniler, ruslar, yunanlar ve biz - bir qırımtatar qorantası. Cenk başlağanda, saba töşekten turğanım ve ortalıqta kimseniñ olmağanını hatırlayım. Bütün qomşular qapı yanındaki reproduktor yanında toplanıp, nemse faşist uçaqları sıñırnı keçkenleri, bombalav başlağanı aqqında diñley edi. Büyükler bayağı vaqıt laf ete edi, yeudiyler olduqça tez ketmek kerek, dep ayta ediler", - hatırlay Aliyeva.

Cenk vaqtında onıñ qorantası bombalav ve açlıqtan qurtarılıp, eki kere köçe edi. Başta Aluştağa kettiler, soñra - Bağçasarayğa, Dilâra Aliyevanıñ babasınıñ vatanına, andan da sürgün etildiler.

"O hayırsız gecede, mayısnıñ 18-inde qorqunçlı bir gümbürdiden, qapı qaqılğanından uyandıq. Onı açıp üç asker kirdi ve biz pek aşıqtıra ediler, quva ediler desem olur. Qayda ve nege - añlaşılmay edi. Epimizni Han Cami yanındaki meydanda topladılar", - hatırlay Aliyeva.

Qorantalarını bölgenlerini ayta: kimerlerni Uralğa yolladılar, onı ise babası, anası ve ağa-qardaşları ile - Özbekistanğa. "Bizde kerçek veba edi. Bizni atta baraqqa degil, bir aranğa yerleştirdiler. Anda yılan, çayanlar bar edi, dımlı topraqta yuqladıq. Er kes oturdı ve taliyini bekledi: kimse kimseni ozğarmadı, kimse ağlamadı, episi sadece oturıp ölümini bekledi. Babam birinci açlıqtan keçindi". Keççe Dilâra hanımnıñ anası da vefat etti, o tütün zavodında çalışa edi: "O, yerli özbek qadınlarınen davalaştı ve olar tütünni toquğan inenen qursağını teştiler. Anda qırımtatarlarğa munasebet bölye edi".

Keççe Dilâra hanım aqayğa çıqtı ve Aliyeva soyadını aldı. Olar Qırımğa qaytmağa bir qaç kere ıntıla ediler: 1975-inci yılda, keççe, üç yıldan soñ, 1978-inci yılda. "Bu qırımtatarlarnıñ quvulğanı pek deşetli bir devir edi: bir maşna keldi, içinde on drujinnik otura edi. Yerli sakinler sürgün etilgen qomşusına yardım etip olamasın dep, eki maşna soqaqnı qapata edi ve adamnı, eşyasınen beraber maşna içine atıp, alıp kete ediler", - ikâye ete Dilâra hanım.

Kene Aqmescitke olar qaytıp olamadı, Qarasuvbazar rayonınıñ Yañı Burulça köyünde yerleştiler. Dilâra Aliyevanıñ eki oğlu bar: büyügi Emir Rostov-na-Donu şeerindeki aliy oquv yurtunıñ qurucılıq bölüginde oqudı. "Şimdi bu şeerde onıñ qardaşı, küçük oğlum Muslim otura, - yanıp qoşa o. - Ekisi de doqsanıncı yıllarda Eski Qırımda cami qurulışınen oğraşa edi. Betonlı garajlarda oturdıq, özlerine ev qurmaq yerine, olar cami qura ediler".

2016 yılnıñ mayıs ayında Muslim Aliyev FSB hadimleri tarafından tutuldı. Onı "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtına aitliginde qabaatlap, şiddetli koloniyada 19 yıllıq apis cezasına maküm ettiler. Bu, 2014-ünci yıldan berli Qırım "Hizb ut-Tahrir davaları"nıñ iştirakçileri alğan eñ uzun müddettir.

Dilâra Aliyeva oğlunı soñki sefer 2018 yılda kördi, o vaqıt niayet körüşüv razılığını alğan edi. O 2016 senesiniñ mayısına "qanlı ay" dey ve oğlunı soñki sefer evde, FSB hadimleri elindeki qırçmanen haneden çıqarğanda körgenini tarif ete. O, oğlunıñ qaç künden berli apis olğanını yañlışsız ayta: "1560 kün apistedir. O qızını aqayğa berip olamadı, tornunı eline alıp olamadı, o olarnıhayırlap olamadı. Buña ne dersiñ? Bu genotsiddir. Basqı devam ete, olar iç de toqtamağan edi".

Mayısnıñ 18-nde Ukrainada ve dünyada 1944 senesinde qırımtatar halqınıñ Qırımdan sürgün etilmesi qurbanlarını añalar. Bu künde qırımtatarlar ile tolu birinci eşelon Orta Asiyağa yollanılğan edi. Umumen 180 biñden ziyade kişi sürgün etildi.

Qırımnıñ türlü şeerlerinde qırımtatar halqınıñ Qırımdan sürgün etilmesi qurbanlarınıñ hatırasına matem tedbirleri keçe.

Ukraina Yuqarı Radasınıñ qararına binaen, mayısnıñ 18-i Qırımtatar halqınıñ genotsidi qurbanlarınıñ hatıra künü dep ilân etildi.