Birdem halqnı iç bir repressiv maşina yeñemez – qırımtatar faali

Qırımtatar faali İsmail Ramazanov Qırımdaki repressiyalarğa oğrağan edi. Bir yıl evelsi Rusiye uquq qoruyıcıları evini tintti, bir künden soñ ise ektremizmde ve patronlarnı saqlağanında qabaatladılar. Yarım yıldan soñ Ramazanov SİZOdan ev apsine yiberildi, imaye patronlarnı saqlav qabaatınıñ lâğu etilmesine irişip oldı, soñra ise – ekstremizm davasınıñ ekstremizm davasınıñ qapatılmasına.

Nasıl dayandı, yarımadadaki vatandaş cemiyetiniñ vaziyeti, qırımtatar halqına olğan munasebet ve Qırımnıñ umumiy vaziyeti aqqında İsmail Ramazanov Qırım.Aqiqat intervyüsında tarif ete.

– Siziñ ikâyeñizde eñ qorqunçlı şey ne edi?

– Olar yaqınlarımnı yoq eterler dep qorquzğan ediler, eñ qorqunçlı şey bu edi. Men özüm içün qorqmadım, amma bu eñ qorqunçlı şey edi.

– Dayanmağa ne yardım etti?

– Birinciden, dinim dayanmağa yardım etti – İslâm, Allahqa olğan imanım, Allahnıñ imayesine olğan işançım. Ve, elbette, tutulğan yerimde – Aqmescit SİZOsında bütün siyasiy mabüsler biri-birine qoltutmağa tırışqan ediler, eñ azından maneviy ceetten. Pencerelerden sıcaq sözler, qoltutuv sözlerini ayta edik, kimse maneviy ceetten ruhtan tüşmesin dep tırışqan edi. Bu pek yardım ete edi, pek. Birinci ay Üsein Abdullayev ile tutulğan edim, onıñ kibi insanlar, soñra Ernes Ametov, Rustem Abiltarov, olarnıñ bergen nasiatlarınen daa qolay edi. Olar alâ daa azatlıqtan marum qalalar.

– Qırımda mustaqil faal, bloger, cemaatçılarnıñ küçü artamı?

– Qırımda bu küç artadır, belki, amma bu kösterilmey. Faallerniñ mustaqilligi taqip etile. Mence, er bir vatandaş, er bir qırımlı, ukrainalı içinde faal ola. O, adaletsizlik körse, bunı aytacaq, imkânı olsa qayd eter ve paylaşır.

– Siziñ fikiriñizce, akimiyetke sayğısızlıq içün ceza aqqında Rusiyeniñ soñki qanunları qırımlı faallerni qorquza bilemi, olarnıñ faaliyetini eksilte bilemi?

– Bu qanunlarnı aytsaq, bunı beş yıldan berli köremiz. Bundan evel Rusiyede ne olğanını iç meraq etmegen edi, amma şimdi, ne yazıq ki, bunı er künlik ayatımızda köremiz. Bu qanunlar, tabiiy ki, repressiyalarnı quvetleştirmek içün azırlanıla. Amma kene de, mence, daa çoq faallerni maneviy ceetten bastırmağa, qorqmağa mecbur etmege tırışalar.

Kim qabaatlı olğanını aytıp olamayım, rusiyeliler buña qarşı çıqa bile, amma, körgenimiz kibi, çoqusı bunı istemey. İstegenler ise – repressiyalardan qorqa, yaqınlarını tüşüne.

– Rusiyeniñ akimiyetke sayğısızlıq qanunı işke tüşürilse, Qırımda repressiyalar artarmı?

– Bu qanunlar qabul etilgen soñ Qırımda repressiyalar arta bile. Amma, tarih köstergeni kibi, bu qanunlar olmağanda da Qırımda qabaatsız insan apiske alına, öldürile, ölümge qadar olmasa da, büyük qorquğa qadar köteklene.

– Qırımda olğan cemaat birleşmelerinden angilerini eñ faydalı dep sayasıñız?

– Qırımdaki cemaat birleşmeleri arasında «Qırım birdemligini» qayd ete bilem, o, faal sürette çalışa, mahkemelernen bağlı bütün tedbirlerni ilân ete ve ilâhre. «Bizim balalar» birleşmesi siyasiy mabüslerniñ qorantalarına pek yardım ete ve fayda ketire. Keçken sene «Ana-babalarnıñ teşebbüsi» birleşmesi çalışıp başladı, o, esasen tasil meselelerinen, hususan qırımtatarlarnıñ ana tilinde tasil almaq aqqınen oğraşa. «Serbest Qırım» cemaat birleşmesiniñ inkişafını körem, bu arekette em qırımtatarlar, em ukrain, em ruslar bar. Qalğanlarını aytqanda er bir insan ayrı, er biri cemaat içün faydalı bir şey yapa bile, çünki Qırımdaki cemaat birleşmeleri ekstremist olaraq tanıla bile, faalleri ise uquq qoruyıcılar tarafından taqip etile bile.

– Qırımda qırımtatar milliy areketinde nesiller bağı qalamı?

– Ne yazıq ki, hoşsuz bir şey aytmağa mecburım: körgenim kibi, gençler bunıñ kibi tedbirlerde iştirak etmege istemey, tek bazıları babalarınıñ işini devam ettirmege azırlar. Aqsaqallarımız, areket veteranları yıl-yıldan daa az qala.

Elbette, faal oğlan, qızlar bar, yahşı balalar. Er biri – qaramandır! Er biri halqı, medeniyeti içün faydalı bir şey yapa. Bu ne qadar büyük? Belki, yarın belli sebeplerden añ uyanır da, yaşlar qırımtatar milliy areketine kütleviy şekilde qoşulır.

Bu menim eñ büyük arzum – böyle balalar çoqça olsun, çette qalmasınlar, qomşularına beklenmegen «musafirler» kelse, bütün qomşular çıqıp qoltutmalı. Ancaq bu şekilde, birligimizni körip, özüni duşmanımız kibi körgenler çekile bile. Birdem halqnı iç bir repressiv maşina yeñemez. Birlik halqnı qorquzamazlar.

– Rusiye propagandası qırımtatar halqına nasıl tesir ete?

– Bir ata sözü bar: «Zornen güzellik olmaz». Bizde de öyle. Halqımız tarihını büyüklerden eşite, olarnıñ arasında Stalinniñ repressiyalarını körgenler bar. Bizim añımıznı iç bir şey, iç bir propaganda deñiştirip olamaz.

Bunı balalarğa qarşı qullanalar, olarnı bu yaşta mektep vaqtında aldatmaq mümkün. Qırımnıñ tamır halqı satqın olaraq kösterilgen «Qırım tarihı» dersligi üzerinden de, misal olaraq, bunı yapacaq ediler. Canını ağırtmaq içün aselet yapalar. Amma bu faallerimizni areketke keçmege mecbur etti.

Bu derslik kibi provokatsiyalarnı aytsaq, bu «Qırım baarinden» soñ beş yıl içinde olar pek çoq edi. Er bir provokatsiyanıñ maqsadı Qırımnıñ tamır halqını ya da olarnı istemegen Qırım ealisini qızıştırmaq içün yapıla.

Birinciler arasında – Qırımtatar Milliy Meclisiniñ yasaqlanuvı. Bizge yapılğan küçlü bir darbe edi, çünki Meclisniñ faaliyeti qırımtatar halqınıñ kimligi, onıñ medeniyeti, hususiyetleri ve er bir halq içün müim olğan şeylerniñ saqlap qalmasından ibaret. Meclisten soñ Qırımda ATR yekâne qırımtatar telekanalı qapatıldı. Ukraina sayesinde bu acayip kanalnı uydu vastasınen seyir ete bilemiz. Tek ATRni degil, Qırımda qapatılğan «Lâle» bala telekanalını da. Soñra küçük provokatsiyalar başlandı, Aqmescitteki Lenin soqağında Rusiye imperatriçesi II Yekaterinanıñ abidesi kibi, anda qırımtatarlar onıñ ögünde tiz çöke. Hanlar Sarayına qarşı yapılğan vandallıqnı da qayd etmeli. Qırımda qırımtatar ve ukrain olğan şeylerge bunıñ kibi vandallıqlar yete.

– Siziñ fikiriñizce, Qırımda insan aqları daa nasıl bozula?

– Qırımda soñki beş yıl içinde diniy baqışlar içün de taqip etmege başladılar. İslâm dinini kütken insanlar terrorizmde qabaatlana, Quran-ı Kerimni oquğanları içün olarğa qorqunç apis cezaları berile. Neticede endi yüzden ziyade bala babasız qaldı.