Çeçek ayınıñ 10-nda "Oksigen stantsiyası" filmi ukrayin oynatuvında. Bu, qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevniñ tarihı esasında qurulğan biografik dramadır. Mında onıñ ayatınıñ müim qısmı aqqında, zaman içinde eñ büyük sınavlar ve ayat içün telükeler, em de Sovetler Birligi zamanında total esirlik şaraitlerinde nazik bahtqa olğan ümütler bir vaqıtqa kelgen vaqialar ilâye etile. "Oksigen stantsiyası" filminde Mustafa Cemilevniñ angi yaşayış devri kösterilgen? Filmde Qırımnıñ yeri ne? Ve ne içün sovet dissidenti aqqında film aynı zamanda sevgi aqqında da ikâye? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ alıp barıcısı Alöna Badük film rejissörı İvan Timçenko ve filmniñ baş prodüseri Svetlana Solovyevanen laf etti.
Filmniñ tarihı
1980 senesi, SSCB-niñ siyasiy mabüsi Mustafa Cemilev sovet Yakutiyasınıñ Zıryanka qasabasında müddetini çeke. Mustafa er kün totlanğan balonlarnı oksigennen toldurıp, oksigen stantsiyasında çalışa. Bu, filmniñ süjeti.
Müelliflerniñ aytqanına köre, filmde seyircilerniñ ögünde qırımtatar halqınıñ tarihınıñ az belli saifeleri açılacaq. Küreş, tirenüv, uzaqtan sevgi, sürgünlikte yaşayış, bir şeyge baqmadan azatlıqqa çıquv — bular Sovet Birliginiñ boğucı turğunlığı vaziyetinde kösterilgen mevzulardır. Baş qaramanlar, Evinden biñlernen kilometr uzaqlıqta sürgün etilgen rejim esiri Mustafa Cemilev, onı Boris Orlov oynadı, ve Özbekistanda sürgünlik yerlerinde adiy yaşayışını yaşağan, kelecekke farqlı planları olğan genç oca Safinar, onı Kristina Delik oynado. Amma taqdir böyle qarar berdi ki, Safinar bütün memleket boyunca seyaatqa çıqacaq.
Mustafa ile körüşüvi onıñ ayatını bütünley deñiştire. "Oksigen stantsiyası" bu tek baş qaramannıñ iş yeri degil, aynı zamanda filmniñ teren timsali de. Er kes qorqu ile nefes alğan bir dünyada Mustafa, insanlarnıñ ayatlarını aqiqat ve adaletke inançınen toldurğan bir insan ola. Onıñ küreşi ümütsiz kibi körüne, amma eñ qaranlıq aninde oña bir şans peyda ola, dep aytıla filmniñ tarifinde.
Bu ğaye nasıl peyda oldı?
Böyle bir film yaratma ğayesi 2015 senesi peyda oldı, dep ayta filmniñ rejissör-redaktorı İvan Timçenko.
Bu yalıñız bir qaç topraq meselesi degil, bu, kelecekte qırımtatar halqınıñ bar oluv meselesidirİvan Timçenko
"Bu, igrenç ilhaqqa ve dünyanıñ, insanlarnıñ buña nasıl cevap bergenine nisbeten belli bir bir refleksiya edi. Topraqlar aqqında çoq aytıldı, bazı tarihlar aqqında, amma sürgün etilgen insanlar aqqında, zornen qaytqanları aqqında ve olarnıñ taqdiri aqqında unutıla edi. Bunıñ içün, menimce, bu yalıñız bir qaç topraq meselesi degil, bu, kelecekte qırımtatar halqınıñ bar oluv meselesidir. Bugünki adise-vaqialar bunı tasdıqlay", — dep ayttı İvan Timçenko.
Rejissör, Mustafa Cemilevniñ tercimeialı aqqında çoq malümat bar edi, dep ayta. O ise daa yayınlanmağan bir şey tapmaq istey edi. Bu maqsatnen çekim taqımı, stsenarist Mihail Brinnihnen beraber Cemilev aqqında daa çoq bilmek içün bir sıra intervyü keçirdi.
"Açıq aytaym ki, Mustafa bey bizge qarşı açıq degil edi, yani o, bizge belli olğan şeylerni tekrarladı, amma bu filmde köstergen ikâyemizni tapmağa yardım etti", — dep hatırlay İvan Timçenko.
Sevgi, menlik aqqında bir ikâye olıp çıqtı, sovet kerçekliginiñ, "menlik aslında cinayet dep sayılğan bir memleket"niñ ağır keçmişi ile, dep ayta İvan Timçenko.
Yani o, er şeyni terk etip kettiİvan Timçenko
"Biri-birini iç körmegen eki insan (Mustafa ve Safinar — QA), olar biri-birini iç körmeyler, yalıñıa mektüpleşeler, ve bu insanlardan biri memleketniñ diger ucuna ketmege qarar bere. Bu Kıyiv-Lviv yolu kibi degil, bu yol bir qaç afta devam etti, kerçek manialarnen. Akimiyet bunıñ olmaması içün elinden kelgenini yaptı. Yani o, er şeyni terk etip ketti. Bundan soñ ne olacağını o, aslında bilmey edi. Amma soñunda er şey yahşı olıp çıqtı. Qırımtatarlar yarımadağa qayttılar. Yani bu, daa bir ğalebe ikâyesidir, amma pek uzun degil, yazıq ki", — dey rejissör.
Sürgünlik şaraitleri apishanede olğan şaraitlerden daa yahşı edi: insanlar işke barıp, aylıq ala ediler. Amma bu kene de apishane edi, ve insanlar anda özlerini serbest is etmey ediler, dep ayta İvan Timçenko. Mustafa Cemilevniñ vazifesi balonlarnı oksigennen toldurmaq edi, ve bu rejissör içün müim bir şey kibi köründi.
"Serbest nefes almağa bile qıyın olğan memlekette bu pek timsaliydir. Akimiyetniñ fikrince, bir çoq "cinayetler" içün maküm etilgen adam, ballonlarnı oksigennen toldura edi. Sanayı çalışa edi, insanlar da nefes ala edi", — dep ayta İvan Timçenko.
Film ve Qırım
"Men onıñ, bizim Qırımımıznıñ kerçekten nasıl olğanını bilem", — Safinar filminde böyle sözler ayta. Rejissör içün Qırım — bugün qaytılması imkânsız olğan daa yahşı bir yaşayış aqqında bir hayaldır. Yarımadanı çekmege imkân yoq edi. Filminiñ birinci levhası Qırımdır. Amma onı Herson vilâyetinde ve Qırım yarımadası kibi Rusiye işğali altında olıp qaytqan yerlerde çekkenler.
Qıtınlıqlar
Leyha pek qıyın keçti, dep tarif ete filmniñ baş prodüseri Svetlana Solovyeva. Amma o, Mustafa Cemilevge iş yapılacağını vade etti, ve bu zor edi, dep hatırlay Solovyev qırımtatar halqınıñ lideri ile ilk körüşüvini.
"Bu insan yanında bütün manialarğa baqmadan, tınçnlıq ve eminlik duyasıñız. Ve, bilesiñizmi, ilk körüşüvimizden bu leyhanı bitirecegimiz aqqında söz bermege pek ayıp ettim".
Filmniñ premyerası daa 2022 senesiniñ küzüne planlaştırılğan edi. Amma başta türk prodüseri oñaytsız alda qaldırdı, soñra Rusiyeniñ Ukrayinağa istilâsı başlandı, ve esnas uzandı, dep tarif ete Svetlana Solovyeva.
Odesa kinofestivalinde film eñ yahşı yır içün mahsus mukâfat aldı.
Mustafa Safinar içün audio kassetağa yazıp, Özbekistanğa yollağan ediSvetlana Solovyeva
"Bu yırnı elbette degil, Mustafa Safinar içün audio kassetağa yazıp, Özbekistanğa yollağan edi. Ne yazıq ki, asıl yırnı qullanıp olamadıq, amma bu yır mahsus yazılğan, türk tilinde yırlanğan, Türkiyede gençler arasında, muhalifet areketinde belli olğan yırcı Kalben tarafından icra etilgen yır. Filmniñ muzıkasını da Cün Miyakeke yarattı", — dey Svetlana Solovyeva.
Film Tallinde keçirilgen kinofestivaliniñ esas yarışında endi iştirak etti. Slovakiyada Fabio Fest festivalinde ve Almaniyada GoEast festivalinde taqdim etildi. Film Cenübiy Koreyada Ginju festivaliniñ ve Pilsen festivaliniñ yarış programmasına, Çehiya ile beraberlikte yapılğan filmler kategoriyasına saylandı.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
