Rusiye Devlet dumasınıñ deputatı Natalya Poklonskaya jurnalist Kseniya Sobçaknıñ Qırım statusınen bağlı referendum Rusiye regionları içün emsal degilmi sualine cevap berdi.
«Añlaysıñızmı, qırımlılarnıñ fikrini unutalar degende olarğa seslengen insanlar bar, 2,5 mln insan, olarnıñ fikrini ürmet etmelisiñiz, pek telükeli yerge kelesiñiz, çünki olarnıñ fikrine sayğı köstermeseñiz, meselâ, tasavvur eteyik, kerçek bir referendum oldı, men onıñ kerçek olğanına inanmasam da, er şey qaidelerge köre olğanını tüşünsek, amma biz olarnıñ fikrini ürmet etsek, yarın Tataristannıñ fikirlerini ürmet etecekmiz, o da der: «Toqtañız, Rusiyege alâqamız da yoq. Bir qaç million tatarmız ve öz devletimiz olsun isteymiz». Königsberg de başta kimge ait olğanını hatırlaması mümkün. Bu da domino effekti olacaq. Siz halqara uquqnı bozıp, Qırım emalini qoruğanda yarın Çeçenistan, Tataristan ve Rusiyeniñ diger problemli regionlarına, öz ealisi, kimligi olğan regionlarğa aynı referendum yapmağa imkân beresiñiz», – dep soradı Sobçak deputattan.
Poklonskaya cevap berip, bular «bam-başqa şeyler», dep ayttı.
Ukrainada ne içün referendum keçirdik? Onı yapmağa zorladılarNatalya Poklonskaya
«Bam-başqa şeyler. Tataristan, Çeçenistan ve Rusiye Federatsiyasınıñ qalğan subyetleri Rusiye terkibinde buluna, ve memleketimizde iç bir arbiy ve cinaiy areketler olmay, Ukrainada ise bar. Ukrainada ne içün referendum keçirdik? Onı yapmağa zorladılar», – dep cevap berdi o.
O, qırımlılarğa rus tilini qullanmaları mevzusında basqı yapıldı, dep qoştı.
«Rusça, bu moskal tilinde laf etmeyceksiñiz, eşyalarnı toplap, Rusiyeñizge ketmelisiñiz, dep ayttılar. Bizim toprağımız olsa, nasıl ketecekmiz. Bu bizim Qırımımız!», – dep paylaştı o.
2019 senesi mart ayınıñ başında «İdel.Aqiqat» Avropa ırqçılıq ve dayanmamazlıq ile küreş komissiyasınıñ maruzası aqqında tarif etti, o, 2013 senesinden 2018 senesiniñ iyün ayına qadar Rusiye talilini derc etken edi. Vesiqada Rusiyeni ırqçılıq ve siyasiy sebeplerden musulmanlarğa bergen uzun apis cezaları sebebinden tenqit eteler. Qayd etildi ki, siyasiy ve diniy liderler gomofobik, transfobik ve ırqçı ifadelerni sıq-sıq qullana. Rusiye maruza müellifleriniñ hulâsalarına razı olmadı.
Rusiyede soñki yılları Rusiyeniñ tamır halqlarınıñ tillerini (rusçadan ğayrı) fakultativ yapqan tedbirler alındı. Artıq cumhuriyetlerniñ devlet tilleri cumhuriyetniñ bütün sakinleri içün mecburiy degil, aralarında rusça da olğan ana tilleri ise tek talebeniñ ana-babası bergen arizalar esasında ögrenile. Tedbirler ayırımcı dep adlandırıldı ve tek Rusiye cemaatçıları tarafından degil, bir sıra halqara teşkilâtlar, hususan Avropa Şurası, OSCE ve digerleri tarafından tenqit etildi.
Lamberto Zannierniñ bildirgenine köre, onıñ malümatına köre, Tataristandaki tatarlarnıñ til medeniyetini ögrenüv imkânları sıñırlı qala, amma tatar tili de Tataristannıñ devlet tili sayıla. Halqara memur Tataristanda yekâne devlet imtianı yalıñız rus tilinde berilgenine «şaştı».
2020 senesi avgustnıñ 24-nde Samaradaki Merkeziy okrugınıñ arbiy mahkemesiniñ daimiy qadılar kollegiyası Başkortostan siyasetçisi Ayrat Dilmahumetovnı «RF topraq bütünligini bozmağa çağırğanında», «terrorizm propagandasında», «ekstremist faaliyetini kerçekleştirmege açıq şekilde çağırğanında» ve oña «maddiy yardım bergeninde» qabaatlanıp, doquz yıl sert rejimli koloniyada qalmasına üküm etti. Qoşma olaraq mahkeme siyasetçige üç yıl devamında internet saytlarınıñ idareciligi ve anda malümat yerleştirmesinen bağlı faaliyet köstermege yasaq etti. Dilmuhametov bu qabaatlarnı qabul etmeyip, mahkemede aqlayıcı qarar çıqarılmasını talap etti.
«Memorial» Rusiye aq qorçalayıcı cemiyeti 2019 senesi aprel ayında Ayrat Dilmuhametovnı siyasiy mabüs dep saya, dep bildirdi. Human Rights Watch aq qorçalayıcı teşkilâtı ve Avropa Şurası Rusiye akimiyetiniñ siyasetçige qarşı yapqanlarını tenqit etti.
2020 senesi mayısında Başkortostan Yuqarı mahkemesi «Başkort» milliy qurulışını ekstremist teşkilât dep tanıdı.
Prokuraturanıñ «Başkort» teşkilâtına qarşı iddialarınıñ sebebi bar edi, «Başkort» faaliyetinde «daa evel ekstremizm içün mahküm etilgen Sagit İsmagilov, Fanzil Ahmetnik, Ayrat Dilmuhametov faal iştirak ete» ve bu şahıslarnıñ iştirakinen «Başkortostan Cumhuriyetinde ekstremist faaliyetini kerçekleştirmek ve yañı iştirakçilerni celp etmek maqsadınen kütleviy cemaat tedbirleri keçirile», dep aytıldı. Bundan ğayrı, Başkortostan devlet universiteti mütehassıslarınıñ belli bir «tarihiy-psihologik-tilşınaslıq tedqiqatınıñ» hulâsalarına köre, «Başkort» keçirgen yıyınlar (toplaşuvlar) «aslında böyle degildir».
İdel.Aqiqat
Maqaleniñ aslı – İdel.Aqiqat saytında
