Qırımtatar halqınıñ sürgünlik yılında, 2020 senesi mayısnıñ 18-nde, rusiyeli bloger Andrey Rudoy YouTube kanallarından birinde «Qırımtatar sürgünligi: adalet ya da genotsid» adlı videonı derc etip, anda sürgünlikni aqladı (video 2020 senesi iyünniñ 1-nde tekrar derc etildi – QA). «Qırımtatar sürgünligi – eñ az davalı ve eñ az tarafsız ve eñ çoq aqlanğan», – dedi bloger.

Bazı yarımada sakinleri qırımtatarlarğa qarşı bu laflarnı ekstremizm dep saydı, şunıñ içün uquq qoruyıcı organlarına arizalar berdi. Rusiye quvetçileri nasıl cevap berdi, YouTube videonı ne içün blok etti ve Andrey Rudoy bu aqta ne tüşüne, maqalemizde oquñız.

«Uquq qoruyıcılardan bir fayda yoq»

Qırımtatar faali Elmaz Akimova bu videonı ekstremizm sayıp, Tahqiqat komitetine muracaat etkenler arasında olğanını Facebook saifesinde yazdı. Onıñ aytqanına köre, o, onıñ malümatı «obyektiv şekilde tasdıqlanmadı» degen cevap aldı.

«Tefsir yazmañız, levhasını baqmañız, begenmegeniñizni işaretlemeñiz, faallik olmasın – oña bundan para qazanmağa yardım etmeñiz. Kirip şikâyet etip çıqamız. Uquq qoruyıcılardan, körgeniñiz kibi, fayda yoq», – dep yazdı faal.

YouTube ekstremizm kördimi?

Elmaz Akimovanıñ qayd etkenine köre, mayısta blogerniñ «Vestnik buri» kanalında bu videonı beraber sildirip oldılar. Videoda «Haytarma» bediiy filminiñ parçaları ve Qırım.Aqiqatnıñ «Sağ qalğanlarnıñ hatırlavları. Qırımtatarlar sürgünlik aqqında» levhası qullanıldı.

Belki, YouTube memuriyeti müellif aqqı bozulğanına tez cevap bergen. Belki de, Rudoynıñ «Vkontaktedeki» kanal saifesinde aytqan sebepten olğan: «Şahıslar gruppasına qarşı zorbalıq areketleriniñ şereflendirmesi». Bu noqta platforma qaidelerinde kerçekten bar. Bu sefer laf videonıñ ekstremist levhası olaraq tanılğanı aqqında kete. Müellifniñ aytqanına köre, «videonı doğru yerlernen baqqan ve diñlegenler halqlarnıñ sürgünligi tarif etilse de, desteklenmegenini añlağandır».

Bloger, YouTubeqa istinaf şikâyetini yolladı, dep bildirdi, amma bu maqale derc etilgende 160 biñ kere baqılğan «Vestnik buri» kanalında levha blok altında qalğan edi. Neticede Rudoy onı «VKontakte» içtimaiy ağındaki «Vestnik buri» saifesine ve şahsiy YouTube saifesine ğayrıdan yükledi, amma umumen tahminen 22 biñ kere baqıldı.

Tahqiqat komiteti bir şey körmedi

Qırımdaki Rusiye quvetçileri faal Elmaz Akimovavınıñ ekstremizm aqqında bildirgenlerine ne dedi? Qırım ve Aqyardaki Rusiye Tahqiqat komitetiniñ yolbaşçısı vazifelerini eda etken kişiniñ adına yazğan arizasında faal «faşistlerge hızmet etkenler», «on ve on biñlernen işğalcilerge hızmet etken», «kütleviy ve faal satqınlıq» kibi ibarelerniñ qırımtatarlarğa qarşı millet mensüpligi sebebinden duşmanlıq doğuruv alâmetleri bar, dep qayd etti. Arizada aytılğanına köre, levhanı gruppa azırladı, demek ki, areketlerinde Rusiye Ceza kodeksiniñ 282-nci maddesine istinaden cinayet alâmetleri bar – «insan menligini aşalavğa teñ kelgen nefret ya da duşmanlıqnı doğuruv». Em de bir yıl evelsi lâğu etilmegen qısımda.

Cinayet alâmetleriniñ olması nazariyede uquq qoruyıcılarnı Rusiye Ceza protsessual kodeksi çerçivesinde areket etmege zorlamalı. Akimovanıñ prokurorğa bergen arizasında qayd etkenine köre, ekstremizm ile küreşçilerniñ qanunğa uyğun üç variantı bar edi: dava açmaq, açılmasını red etmek ya da başqa müessisege yollamaq.

Ayneciliknen başqa adreske yollav

Tahqiqat komiteti yuqarıda aytılğanlardan bir şey yapmadı. Ekstremizmnen bağlı maddeler tahqiqatqa uyğun olğanına baqmadan, Rusiye quvetçileri arizanı Qırımda «E Merkezi» olaraq belli ekstremizm ile küreş merkezine yolladı.

Prokurorğa berilgen şikâyette qayd etilgenine köre, «E Merkezine» yollav «delillerni teşkermek» içün kerek edi, amma böyle tedbir Rusiye Ceza protsessual kodeksinde yoq. Tahqiqat komitetiniñ vekilleri Akimovağa arizasınen bağlı bir haber yollamayıp, Rusiye Ceza protsessual kodeksiniñ 145-inci maddesini bozdı.

Amma arizanı «delillerni teşkermek içün» başqa müessisege yollasalar da, bunı «E Merkezi» bildirmek kerek edi. Lâkin yerli bölük yolbaşçısı Utkinniñ imzası ile cevap (kopiyası muarririyette bar) tafsilâtlı malümat bermey – dava açıldımı ya da açıluvı red etildi. «Obyektiv delil tapılmadı» degen ibare ise Rusiye Ceza-protsessual kodeksinde yoq.

Ekstremizm ile küreşkenler cinaiy dava açmaq içün sebep körmegen olsa, Akimovağa yapqan işleri ve nege esaslanıp hulâsa çıqarğanları aqqında bildirmek kerek ediler. Bular «cinaiy dava açıluvını red etüv qararı» adlı vesiqada bar. Faqat bu vesiqanı faal almadı. Politsiya yalıñız malümat yeterli qadar baqıldı, dep aytmaqnen sıñırlandı. Bu da Rusiye Ceza protsessual kodeksiniñ 145-inci madde talaplarını boza.

Nezaret müessisesi Rusiye uquq qoruyıcıları içün o qadar duşman olğan ekstremizm ile küreşmege istermi ve quvetçilerni Ceza protsessual kodeksine riayet etmege mecbur etermi, eñ yaqın vaqıt kösterir. Qırımnıñ Rusiye prokuraturası şikâyetni bir ay içinde baqmalı.

Mayısnıñ 18-nde Ukrainada ve dünyada 1944 senesinde qırımtatar halqınıñ Qırımdan sürgün etilmesi qurbanlarını añalar. Bu künde qırımtatarlar ile tolu birinci eşelon Orta Asiyağa yollanılğan edi. Umumen 180 biñden ziyade kişi sürgün etildi.

Qırımnıñ türlü şeerlerinde qırımtatar halqınıñ Qırımdan sürgün etilmesi qurbanlarınıñ hatırasına matem tedbirleri keçe.

Ukraina Yuqarı Radasınıñ qararına binaen, mayısnıñ 18-i Qırımtatar halqınıñ genotsidi qurbanlarınıñ hatıra künü dep ilân etildi.