Aqmescit – Meclisniñ tış alâqaları boyunca bölükniñ reberi Ali Hamzin Azatlık Radiosına intervyü berip, Rusiye Qırımnı işğal etkeniniñ sebepleri ve aqibetlerine dair fikirlerinen paylaştı.
– Ali Umaroviç, siz Meclisniñ tış alâqalar bölüginiñ reberi olasıñız. BMT Qırımda mart 16 künü keçirilgen referendum ve yarımadanıñ Rusiye Federatsiyasınıñ erkânına qoşulmasını tanımadı. Sizince, Ukraina Qırımnı qaytarıp olurmı?
– Tek Birleşken Milletler Teşkilâtı degil de, bütün halqara cemaatçılığı, Avropanıñ Parlament Assambleyası, rusiyeli azalarnı rey bermek aqqından marum etip, yılnıñ soñuna qadar Rusiye Qırımnı Ukrainağa qaytarmaq kerek olğanını qayd ettiler.
Menimce, bugünde bugün bu mesele pek keskin tura, Angela Merkel aytqanı kibi, Rusiye Qırımnı qaytarmaq kerek. Çünki, kimge ne mensüp olğanını talil etip başlasaq, Qırımdan soñ, Kaliningrad vilâyeti meselesi köterilecek.
Bunıñ episini zıddiyetke ketirecek. Bugünki künde NATO blokı qattı bir qarar aldı, añlaşılğanına köre, o 1997 senesi Rusiyege Poloniya, Baltiya memleketleri, Çehiyada öz qısımlarını yerleştirmeycegini vade etkenine baqmadan, bunı yapacağını numayış ete. Endiden soñ, o arbiy qısımlarını yollap, flotunı küçleştirir, arbiy masraflarını arttırır. Yani, bu saada Rusiye ile bütün munasebetler bozulacaq.
– Er alda Qırımnı ne bekley?
– Bu noqtada, menimje, Qırımnıñ Ukrainağa qaytaruv meselesini qoymamaq keyek. Qırım Ukrainanıñ terkibinde çoq yıllar devamında bulundı. Qırımda yetiştirilgen Rusiye yaqlı teşkilâtlar içün – ilk evelâ Kiyev mesülietli. İsteseñiz, Yanukoviçni, isteseñiz Kuçma ya da Kravçuknı söginiz…
– Amma, Kiyevniñ bunda ne merağı bar. Bu teşkilâtlarnı qırımtatarlarğa qarşı qoymaq istedilermi?
– Bilesizmi, öyle degil. 2004 senesi Gürcistanda konferentsiya keçirildi, onda ukrain siyasetşınas Soskin (Oleg Soskin – müell.) iştirak etti. Poloniyalı uquq-qoruyıcıları ukrain iştirakçilerniñ yanına kelip, qırımtatar halqınıñ aqlarını tiklemesi boyunca adımlar yapılsa, yahşı olur edi, dep ayttılar, o vaqıt ukrainli siyasetşınas Soskin qayd etkeni kibi, qırımtatar faktorı yarımadada inkişaf etip başlasa, Qırımnı Rusiyege teslim etmege kerek olur, dedi. Bu bilingen bir fakt, bunı derc ete bilesiñiz.
Onıñ içün Rusiye Qırımnı işğal etmedi, Ukraina Qırımnı Rusiyege teslim etti. Siz bu kibi işğalni qayda kördiñiz, zararlanğan taraf Ukrainağa zırhlı tehnika, silâ, gemilerni qaytardılar, o da er şeyni qabul etti! Rusiyeniñ bu yerde borcu yoq. Bu nasıl bir işğal? Bugünde bugün, bütün halqara cemaatçılığı, avropalı memleketler, AQŞ-ı Rusiyeniñ Qırımdan vazgeçüv meselesini kötere bileler, amma Rusiye de onıñ menfaatları köz ögüne alınacaq şartlarnı qoya bile. Men şimdi bu mevzuda fikir yürsetmege istemeyim, amma, Qırım Ukrainağa qaytarılmamasını talap etecegini tahmin etem.
– Öyle olsa, Qırım nasıl bir status alacaq? Mustaqil olacaqmı?
– Belki de…
– Ya da halqara cemaatçılıqnıñ nezareti astında bulunacaqmı?
– Belki de… Bu noqtada iç bir şeyni istisna etmeyim.
– Er alda, olğan şaraitlerimizni köz ögüne alsaq, qırımtatar siyasetçileriniñ ekseriyeti qaytaruvnı istey…
– Men, elbette, qaytaruv meselesini ğayet keskin qoyğan bazı qırımtatar siyasetçilerini añlayım. Men özüm de Ukrainanı ürmet etem. Öyle de ola bile. Amma, men bu meselede havflı bir şey körem, Kreml, şahsen Vladimir Putin Aksönov, Konstantinov, Temirgaliyevniñ: kelseñiz, Qırım birden siziñki olur hayallarına pek işanğan. Amma, vaziyet nasıl olıp çıqqanını köremiz. Bugünde bugün bütün dünyadan çetleşken Rusiye bir kimsege kerek degil. Onıñ içün Qırımnen bağlı vaziyet er türlü ileriley bile, lâkin Ğarp memleketleri, AQŞ Qırımnıñ qaytarıluvını talap etecekleri – kerçektir.
Azatlık Radiosı
– Ali Umaroviç, siz Meclisniñ tış alâqalar bölüginiñ reberi olasıñız. BMT Qırımda mart 16 künü keçirilgen referendum ve yarımadanıñ Rusiye Federatsiyasınıñ erkânına qoşulmasını tanımadı. Sizince, Ukraina Qırımnı qaytarıp olurmı?
– Tek Birleşken Milletler Teşkilâtı degil de, bütün halqara cemaatçılığı, Avropanıñ Parlament Assambleyası, rusiyeli azalarnı rey bermek aqqından marum etip, yılnıñ soñuna qadar Rusiye Qırımnı Ukrainağa qaytarmaq kerek olğanını qayd ettiler.
Menimce, bugünde bugün bu mesele pek keskin tura, Angela Merkel aytqanı kibi, Rusiye Qırımnı qaytarmaq kerek. Çünki, kimge ne mensüp olğanını talil etip başlasaq, Qırımdan soñ, Kaliningrad vilâyeti meselesi köterilecek.
Bunıñ episini zıddiyetke ketirecek. Bugünki künde NATO blokı qattı bir qarar aldı, añlaşılğanına köre, o 1997 senesi Rusiyege Poloniya, Baltiya memleketleri, Çehiyada öz qısımlarını yerleştirmeycegini vade etkenine baqmadan, bunı yapacağını numayış ete. Endiden soñ, o arbiy qısımlarını yollap, flotunı küçleştirir, arbiy masraflarını arttırır. Yani, bu saada Rusiye ile bütün munasebetler bozulacaq.
– Er alda Qırımnı ne bekley?
– Bu noqtada, menimje, Qırımnıñ Ukrainağa qaytaruv meselesini qoymamaq keyek. Qırım Ukrainanıñ terkibinde çoq yıllar devamında bulundı. Qırımda yetiştirilgen Rusiye yaqlı teşkilâtlar içün – ilk evelâ Kiyev mesülietli. İsteseñiz, Yanukoviçni, isteseñiz Kuçma ya da Kravçuknı söginiz…
– Amma, Kiyevniñ bunda ne merağı bar. Bu teşkilâtlarnı qırımtatarlarğa qarşı qoymaq istedilermi?
– Bilesizmi, öyle degil. 2004 senesi Gürcistanda konferentsiya keçirildi, onda ukrain siyasetşınas Soskin (Oleg Soskin – müell.) iştirak etti. Poloniyalı uquq-qoruyıcıları ukrain iştirakçilerniñ yanına kelip, qırımtatar halqınıñ aqlarını tiklemesi boyunca adımlar yapılsa, yahşı olur edi, dep ayttılar, o vaqıt ukrainli siyasetşınas Soskin qayd etkeni kibi, qırımtatar faktorı yarımadada inkişaf etip başlasa, Qırımnı Rusiyege teslim etmege kerek olur, dedi. Bu bilingen bir fakt, bunı derc ete bilesiñiz.
Onıñ içün Rusiye Qırımnı işğal etmedi, Ukraina Qırımnı Rusiyege teslim etti. Siz bu kibi işğalni qayda kördiñiz, zararlanğan taraf Ukrainağa zırhlı tehnika, silâ, gemilerni qaytardılar, o da er şeyni qabul etti! Rusiyeniñ bu yerde borcu yoq. Bu nasıl bir işğal? Bugünde bugün, bütün halqara cemaatçılığı, avropalı memleketler, AQŞ-ı Rusiyeniñ Qırımdan vazgeçüv meselesini kötere bileler, amma Rusiye de onıñ menfaatları köz ögüne alınacaq şartlarnı qoya bile. Men şimdi bu mevzuda fikir yürsetmege istemeyim, amma, Qırım Ukrainağa qaytarılmamasını talap etecegini tahmin etem.
– Öyle olsa, Qırım nasıl bir status alacaq? Mustaqil olacaqmı?
– Belki de…
– Ya da halqara cemaatçılıqnıñ nezareti astında bulunacaqmı?
– Belki de… Bu noqtada iç bir şeyni istisna etmeyim.
– Er alda, olğan şaraitlerimizni köz ögüne alsaq, qırımtatar siyasetçileriniñ ekseriyeti qaytaruvnı istey…
– Men, elbette, qaytaruv meselesini ğayet keskin qoyğan bazı qırımtatar siyasetçilerini añlayım. Men özüm de Ukrainanı ürmet etem. Öyle de ola bile. Amma, men bu meselede havflı bir şey körem, Kreml, şahsen Vladimir Putin Aksönov, Konstantinov, Temirgaliyevniñ: kelseñiz, Qırım birden siziñki olur hayallarına pek işanğan. Amma, vaziyet nasıl olıp çıqqanını köremiz. Bugünde bugün bütün dünyadan çetleşken Rusiye bir kimsege kerek degil. Onıñ içün Qırımnen bağlı vaziyet er türlü ileriley bile, lâkin Ğarp memleketleri, AQŞ Qırımnıñ qaytarıluvını talap etecekleri – kerçektir.
Azatlık Radiosı
