«Cenk vaqtı»nıñ migratsiyası: Qırımdaki demografik ceryanlar ne aqqında ayta

Rusiye tarafından ilhaq etilgen Qırım ve Aqyarda ealiniñ çerigi qadarı deñiştirdi. «İnformatsion muqavemet» gruppasınıñ talilcileri böyle neticege keldi. Olar Rusiye ve Ukraina statistikasınıñ resmiy malümatlarını qıyas etti ve, misal içün, Qırım ealisiniñ 2014 senesinde, büyük ihtimal ile Qırım sakinleriniñ Ukrainanıñ qıtadaki qısmına köçmeleri neticesinde, 70 biñ kişige eksilgenini tayin ettiler.

Rosstatnıñ (Federal Devlet statistikası hizmeti – QA) bildirgenine köre, ilhaqtan soñ keçken yıllar içinde yarımadağa 247 biñden ziyade kişi keldi ve 140 biñ kişisden az ziyadesi yarımadadan çıqıp ketti. Aynı zamanda 145 biñ Qırım sakini öldi. Böylelikle, Rusiyeniñ resmiy malümatına köre yarımadanıñ ilhaqı esnasında eali deñiştirüv seviyesi qararnen 17%-ni teşkil etti. Ukraina talilcileri, hata ola bilecegini köz ögüne alaraq tüzetüv yapıp, kerçekte Rusiye yarımadada ealiniñ çerigi qadarını deñiştirdi, degen neticege keldiler.

İçtimaiyat professorı, demografiya ilimleri doktorı, Ukraina milliy akademiyası yanındaki İçtimaiyat institutınıñ yetekçi ilmiy hadimi İrina Pribıtkova, ilhaq etilgen Qırımda al-azırdaki demografik ceryanlar ile tarihiy paraleller çize.

– Ealiniñ böyle areketi, yani o yerde işğalden evel yaşağan sakinlerniñ toqtamağan çıqıp ketüvi, arbiyleştirilgen zona içün has. Böyle ceryan barışıqlı ayat devri içün has degil. Men Qırımda 1990 senesinden soñ çalıştım: o zaman, elverişli bir vaziyetten faydalanıp, yarımadağa pek çoq qırımtatar, ermeni, bulğar, yunan ve diger milletlerniñ vekilleri keldi. Şimdi buña beñzer al tekrarlana, lâkin endi Rusiye tarafından.

Aqyar, o yerge bütün sabıq SSCBden pensiyağa kelgen Rusiyeniñ istifadaki arbiler sebebinden Ukraina içün er vaqıt ihtimallı problemalar çıqa bilecek yeri edi. 2014 senesinden soñ ise ealiniñ planlı surette deñiştirilmesi aqqında söylemek mümkün. Daa bir beñzeyiş – 1944 senesinde Qırımğa sovet Rusiyesiniñ Rostov, Voronej, Oröl ve diger vilâyetlerinden ketirilgen kolhozcılarnı ketirip yerleştirilmesidir.

İrina Pribıtkova, yarımadanıñ, asılında, cenk vaqtı rejiminde bulunğanı içün bundan soñ yahşı bir şey beklenmeycegini qayd ete.

– Rusiyeliler iqtisadiyatnı inkişaf ettirmeyip, ilk nevbette mudafaa mevzilerini pekitecek ve ucümini devam ettirmek içün azırlanacaqlar. Mence, köpür bu maqsatnen – arbiy tehnika ile insanlarnıñ taşılması şartlarını daa optimal şekilge ketirmek içün quruldı. Er ne ise, demografik ceryan devam ete, onda öz trendleri bar, ve bu taşımalarnıñ neticesini añlamaq içün o, Ukraina tarafından daimiy bir şekilde közetilmek kerek. Qırımtatarlarğa qarşı, Qırımdan ketsinler ya da vatandaşlıqlarını Rusiye vatandaşlığına deñiştirsinler dep, toqtamayıp provokatsiyalar yapacaqlar. Narazılıq bildirgenlerni, qorqutmaq içün apis etecekler.

Qırım tarihçısı ve siyasetşınası Yevgeniya Gorünova, Rusiyeniñ Qırım ealisiniñ deñiştirilmesinde mantıqiy soñuna qadar baracağını zan ete.

– İç şübhesizdir ki, Rusiye Qırımdaki demografik ceryanlarını idare ete. Zanımca, ealini deñiştirüv seviyesi kene de 25% degil de, 15%-dir. Men buña, Qırım sakinleriniñ yımşaq sürgün etilüvi, der edim. Olarnı yarımadadan daa yahşı bir yaşayış qıdırmaları içün yavaş-yavaş sıqıştırıp çıqaralar. Olarnıñ yerine şimalden, Sibirden ruslar kele ve özlerinen beraber öz ananelerini ketireler. Lâkin eñ esası, olarnıñ Kremlge sadıq olmasıdır. Olardan ne meydanlar, ne de tenqit bekleyler – ukümetke de tamam bu kerek. Bundan ğayrı, iqtisadiy problemalar bar: Qırım – dotatsiyalar bölgesi olıp, onıñ içün 2 millionlıq eali – pek çoq. Rusiyege olarnı keçindirmek elverişsizdir. Soñ üç yıl içinde federal bücetten Qırım içün yalıñız dotatsiyalar içün 300 milliard ruble ayırıldı. Bu miqdarğa Pensiya fondu ayırğan paralar ve diger masraflar kirmey. Narazılıq ocaqları olğance, yarımada tolusınen integrirlenmegence ealiniñ deñiştirilmesi devam etecek.

(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)