(Devam, bundan evelki qısmını bu yerde oquñız)
Kyivge köçken soñ ATR kanalınıñ nasıl körünişi bar? Ukraina ukümeti onıñ keçindirilmesi içün ne qadar para ayıra? Onıñ rehberleri öglerinde nasıl vazife qoydı? Bu hususta ATRniñ baş mudiri, Dünya Qırımtatar Kongressi prezidentiniñ muavini ve iş adamı Qırım.Aqiqat içün bergen intervyüniñ üçünci qısmında ikâye ete.
– Sizde bütün milliy kanallarğa barıp, tok-şoularda spiker sıfatında iştirak etmege imkânıñız bar. Ne içün siz öz yayınnı meydanğa ketirip, onıñ alıp barıcısı oldıñız?
– Siz, Qırımnıñ ne olğanını yahşı añlamağan qıtadaki ukrainler tarafından toplanğan ve oynatılğan teatr oyunınıñ elementi olacaqsıñız. Biz kibi, tamır halq kibi, bu Qırım toprağınıñ qumu ve layı, taşı kibi iç bir ukrain televideniyesi aytıp olamaz. Bizim buña tam bir aqqımız bar.
Biz, Qırımdaki ideologik maşinağa darbe endirgen leyhanı işke tüşürdik. Bilbordlarğa saylavğa barmağa çağırğan kolonkalarnıñ asılması iç bir vaqıt, Moskvada bile olmadı. Biz qıtadan buña qarşı ne qoya bilemiz? Ukraina telekanalları çalışmay, yalıñız Çoñğardaki quleden yayınlanğan ve sputnikke çıqqanlar çalışa bile.
– ATRniñ erkânında qaç kişi bar?
– Bizde endi 156 kişi çalışa.
– Yayınlavnıñ nasıl qısmı qırımtatar, rus ve ukrain tillerinde yapıla?
– Biz şimdi yayınlarnıñ tahminen 50%-ini qırımtatar, 30%-ini ukrain ve 20%-ini rus tilinde yapamız.
– Hatırlağanım kibi, siz eñ çoq baqılğan seriallarnı qırımtatar tiline tercime ete ediñiz?
Bizde «Lâle» telekanalınıñ sayesinde endi balalar ana-babalarını qırımtatar tilinde laf etmege ögreteler
– Biz multfilmlerni qırımtatar tiline dublâj yapamız. Biz bunı yapmaq borclumız. Biz tilimizni coyamız. Ve bunı yapqanımız sayesinde onı canlandıramız. Bizde «Lâle» telekanalınıñ sayesinde endi balalar ana-babalarını qırımtatar tilinde laf etmege ögreteler. Bizde işğal etilgen Qırım territoriyası içün çalışqan radiostantsiya bar. Em de, sıñırda özümiz zapt etken quleden yayınlaymız. Çünki o terk etilgen edi. Bu, ya «Kyivstar», ya da «MTS» – tam bilemem.
– Nasıl etip zapt ettiñiz?
– Aldıq, üstüne bericini qoydıq, bitti. Başqa variantımız yoq edi. Qoydıq, quraştırdıq, vesselâm! Ve yayınlaymız.
– Men, Kyivde yayınlamaq istegeniñizni eşittim.
– İsteymiz. Baqayıq, Milliy şura ne der… Bir de bir reklama büdjetimiz olması içün bizge zararğa çalışmama noqtası kerek. Radiostantsiya şimdi kârlı olamaz. Hususan Qırım içün yayınlağanda. Bunı nasıl etip parağa çevireyik? Şimdilik başqa bir ösüv noqtalarnı tapmaq isteymiz, şu cümleden qıtada.
– Telekanal ve radiodaki tehnikiy donatmalardan nesler yañı ve nelerni Qırımdan ketire bildiñiz?
– Zan etem ki, 40%-i – yañı ve 60%-i – ketirgen şeylerimiz.
– Bu eki yıl içinde devletten ne qadar para aldıñız?
– Bir kere 39 million ve ekinci kere 35 million (hrivna – QA) aldıq. Bu yıl daa bir şey almadıq.
– Amma 2018 senesi içün de paranıñ ayırılması közde tutula?
– İç şübhesizdir ki, közde tutula. Asılında 2021 senesine qadar. Men böyle olacağına umüt etem. Biz yavaş-yavaş munasebetler qura, reklama bericilernen tanış olamız, bizde endi reytingimiz bar, biz televizion panelinde mevcutmız…
– Devlet tarafından berilgen para masraflarıñıznıñ ne qadarını qapata?
– Yarısını.
– ATR em yayın programmalaştırılmasını, em de yönelişini deñiştirdi – şimdi endi bu, informatsion-intellektual kanal oldı. Bunıñ sebebi ne?
– Biz buña soñ derece şuurlı olaraq keldik. İlhaq olğanda, halqımız mahv etilgende biz sabadan aqşamğace sevgi seriallarını, kontsertlerni kösterip olamaymız. Misal içün, FSB memuriy sıñırnı keçken yigitni yaqaladı… Analar soñundan qıdıra ve evlâtları qayda olğanlarını añlap olamaylar, olar rezonanslı aydınlatılmasını talap eteler. Bu, iç olmadı, bir derecege qadar bu insannı coymamağa imkân bere.
– Ukraina kanalları bunı taqip etip yetiştiralmaylarmı?
– Menim fikrimce, yetiştiralmaylar. Çünki Qırım – kommunikatsiyalarda pek murekkeptir, bu, qaqçalaştırılğan bir ıtadaki tarih degil. Dünyanıñ etrafımızda aylanğanını yalıñız biz tüşünemiz. Asılında böyle degil. Ve olarnı bunıñ içün taqbih etmek olmay. Olar öz, tınç yaşayışnı yaşamaq isteyler. Olarda qıtada da problemalar yete. Biz, bu adamlarnıñ bizler içün bir şey yapmağanını yüzlerine uramaymız. Yoq, bu qadarı da yeter. Ukraina vatandaşları pek yardım eteler.
– Qırımda ATRniñ deñişkenine nasıl munasebet oldı? Qırımtatarlar tarafından, olar aqqında daa az laf etesiz, dep, tenqit olmadımı? Çünki siz umumiy siyasiy mevzularnı da bayağı keniş surette aydınlatasız.
Qırım azat olmaq kerek. Aksi alda biz, özümiz yapmağanımıznı balalar ve torunlarımızğa qaldırıp, olarğa hainlik yapamız
– Qırımtatarlar Ukrainada olıp keçken bütün şeyler ve şu cümleden siyasiy ayat ile meraqlanalar. Lâkin biz Qırımnıñ azat etilmesini közleymiz. Bu, bizim vazifemizdir. Biz – Qırımğa Ukraina sıñırları içine qaytmağa umüt bergen telekanalmız. Bizni bu sebepten er şey meraqlandıra. Tabiiy ki, biz belli bir şeylerni talil etemiz, lâkin esas qısmını kene de informatsion ceetten Qırımnen bağlı olğan şeylerge doğrultamız. Bizde şimdi 14 Zaman yayını bar. Olarnıñ doquzı – qırımtatar tilinde. Qıtada er daqqada olğan şeyler muim. İnsan bizim aytqan şeylerimizni bilmek, duymaq ve eşitmek kerek. Bu pek muim.
Men er keske aytam: bizge bu devlette (Ukrainada – QA) bir şeyni sallamağa olmay. Şimdilik zayıf olsa da, bare barışıq olsun. Biz epimiz birleşmek, işğal etilgen topraqlarnı qaytarmaq kerekmiz. Soñ ise kim ne yapsa, yapsın.
– Siz Qırımnıñ işğali bitirilgen soñ nenen oğraşmaq ister ediñiz?
– Men Qırımğa kirgenlerniñ birincisi olacam, men Qırımğa kirecem. Bu, barışıqlı yolnen olsa, barışıqlı olsun. Silâlı yolnen kirmek kerek olsa, demek, silâlı yolnen kirmek kerek olacaq. Qırım azat etilmeli, tamam-vesselâm. O, azat olmaq kerek. Aksi alda biz, özümiz yapmağanımıznı balalar ve torunlarımızğa qaldırıp, olarğa hainlik yapamız. Men yaşamaq, torunlarımnı östürmek ve başqa iç bir şeyge qarışmamaq isteyim. Men, sadece, maña Allah tarafından daa berilecek şeylerden, mende daa qalğan vaqıttan zevq almaq isteyim.
(Metin üstünde Katerina Kovalenko çalıştı)
