Lenur İslâmov 2014 senesinde Qırımdaki Rusiye akimiyetine ne içün kirdi? Rusiyede ve Qırımda nasıl işni qaldırdı? «Qırımnıñ vatandaşlar qamaçavı»ndan memnünmi ve yarımadanıñ işğalden azat etilmesi boyunca nasıl planı bar? Bu hususta Dünya Qırımtatar Kongressi prezidentiniñ muavini, ATRniñ baş mudiri ve iş adamı Qırım.Aqiqat içün bergen intervyüniñ birinci qısmında ikâye ete.
– Nasıl etip muvafaqiyetli iş adamı oldıñız?
– Çek tükânı, soñ «Berözka» bar edi, nasıldır cinsalarnı ketire edik… Soñ Taşkentte evler qurıp başladım, kvartiralar, tamirler… Asılında, ev qurucılığı pek güzel başlanğıç sermaye bere edi.
– Sizde Rusiyede ve Qırımda nasıl mal-mülk, iş, kreditleriñiz qaldı?
– Moskvadaki kvartiralarım. Em de olardan biri menim adıma bile yazılmağan edi. Olar onı bir manaçıq uydurıp tutıp aldılar. iCom – Qırımda Apple satqan şirketler – yedi tükân. Tükânnı idare etken qıznıñ boğazına pıçaq qoydılar da, başqa bir şey uydurıp oturmadılar… Olar de-facto maña ait edi, de-jure ise er kimge ait olmaq mumkün ediler.
– Şimdi sizde Rusiyede ya da Qırımda kelir ketire bilecek taşınılmaz mal-mülk ya da işiñiz barmı?
Er şey alıp ketildi, tutıp alındı. Biz ortaqlaşıp çalışqan şirketler üstüne dünyaca cöremeler yazıldı
– Yoq. Er şey ya buzlatıldı, ya tutıp alındı, ya da nasıldır cöreme meydançıqlarında buluna. Biñden ziyade avtomobil parkovkada, olarnıñ taqdiri belli degil. «SimSiti»de dünyaca maşina, avtobuslar bar edi… Biz şimdi bunı kontrol etalmaymız, çünki er şey alıp ketildi, tutıp alındı. Biz ortaqlaşıp çalışqan şirketler üstüne dünyaca cöremeler yazıldı: bergilerniñ, nasıldır qoşulğan fiyatqa bergilerniñ ödenmemesi… Qırımda qalğan idareciler başta by bergilerni ödemege bile tırışa ediler. Albuki men, birinci künden başlap, bunıñ perspektivasız olğanını saya edim.
– Siziñ Qırım ilhaqına qol tutmañız içün Rusiye tarafı sizge neler vade etti?
– Bankıña Gazpromnıñ paralarını kirsetirmiz, bankıñ Qırımnıñ büdjetinen çalışacaq, dediler.
– Ya nasıldır vazife?
– Yoq. Anda büyük miqdarda para ve meni qırımtatarlar arasında başlıq yapmağa vade etile edi. Şimdi Balbek olğanı kibi (Ruslan Balbek, 2016 senesiniñ oktâbrine qadar – ilhaq etilgen Qırımda Nazirler şurası reisiniñ muavini – QA).
– Amma siz Zair Smirnovnen beraber Meclis tarafından Aksönovnıñ ukümetine kirdiñiz de?
– Bizge bir şey etip sağ qalmaq kerek edi, bu sebepten Meclisten ukümetke eki kişi yollanğan edi. Anda şöyle yazılğan edi: eki afta içinde İslâmov baş nazirniñ muavini ve Smirnov Reskomnats reisi vazifelerini icra etecekler… Ve bundan soñ: tayin etilüvniñ, Qırım ilhaqınıñ tanılması ile alâqası yoq, dep yazılğan edi. Bu kâğıt ruslarnı açuvdan patlaycaq derecelerine ketirdi!
– O vaqıt Mustafa Cemilev vekillerniñ yollanmasına qol tuttımı, yoqsa buña qarşı edimi?
– Men onıñ noqtai-nazarını bilmeyim. Lâkin maña o, ne «e», ne «yoq» dedi.
– Eger o, sizge «yoq» degen olsa?
Er birimiz doğru sayğanını yapa edi. Lâkin qararnı Meclis ala edi – bu pek muimdir
– O zaman barmaz edim. Mustafa Cemilev de aselet vaqıt soza edi. Biz epimiz mahsus etip vaqıt soza edik. Biz halqımıznı qurtara edik, men öz kollektivimni, öz işhanelerimni qurtara edim. Ve er birimiz doğru sayğanını yapa edi. Lâkin qararnı Meclis ala edi – bu pek muimdir.
– Siz Qırım kütleviy haber vastalarına, Qırımnıñ Rusiye subyekti olğanını ayta ediñiz.
– Böyle bir şey olmadı.
– Bu, (2014 senesi – QA) aprel 4-te derc etilgen edi.
– Men o vaqıt tez qarar bere edim. Biz qolumızdan kelgenini yapa edik, lâkin çerçiveler tışına çıqmay edik. Referendumğa barmadıq, ATR telekanalında Rusiye bayrağını asmadıq. O vaqıt neler dedim, neler demedim, tam olaraq aytamam. Eger bir şeyler aytqan olsam bile, buña soñundan afu istegenim yüzümni qarartmaz edi, kerçekten.
– Qırımnıñ ilhaqından dört yıl keçken soñ bilgeniñizni o vaqıt bilse ediñiz, yapqanlarıñıznı kene de yapar ediñizmi?
– Şahsen özüm içün aytayım: halqnı ayaqqa köterir edim. Yahşı-yaman, mende qaravullar strukturaları bar edi, tüfekli 100 kişim bar edi, uruşmağa azır olğan pek çoq kişi bar edi. Büyük qan tökip, bunı yapmaq mumkün edi. Men bütün bu işniñ başında birinci turar edim.
– 2015 senesinde siz «Qırımnıñ vatandaş qamaçavı» tedbiriniñ teşebbüsçisi oldıñız. O vaqıt Ukrainanıñ qıtadaki qısmından yarımadağa azıq malları ve daa soñra elektrik energiyanıñ naqil etilmesi toqtatıldı. Menim fikrimce, siz bunıñ içün ğurur duyasız. Siz qamaçavnı tekrarlar ediñizmi?
– Mutlaqa tekrarlar edim. Mennen beraber olğan ve yapacaq işlerini yapqan insanlar, azat insanlar olğanından ğurur duyam.
– Energiya direklerini belli olmağanlar patlattımı?
– Ne içün belli olmağanlar? Bunı rus terroristleri yaptı.
– Pek çoq kişi, siz yaptıñız, deyler. Ğaliba er şey aşkâr, siz ise yoq deysiñiz.
Qıtadaki Ukrainanıñ ukümeti o anda Qırımnen alış-veriş yapa edi. – Bu, vatandaş cemiyetiniñ bütün areketlerini yoqqa çevire edi
– Qırımnıñ zapt etilgeni aşkâr. Qıtadaki Ukrainanıñ ukümeti o anda Qırımnen alış-veriş yapa edi. – Bu, vatandaş cemiyetiniñ bütün areketlerini yoqqa çevire edi. Qırım ve Donbasstaki ölümlerni yoqqa çevire edi.
– Ya Ukrainanıñ Qırımğa elekrik energiyanı naqil etmesi?
– O Ukrainanıñ yüzü qara olsun. Men Ukrainanıñ ukümetini közde tutam.
– Siz qamaçavnıñ neticelerinden memnünsizmi?
– Biz Putinni Qırım ilhaqı içün qoşumça para tölemege mecbur ettik. Biz, temin etüvni yañılamağa azır olğan Ukraina ukümeti tarafından bu elektrik direkleriniñ tamirini blok ettik. Biz işğal etilgen territoriyanen insaniyetsizce alış-veriş yapılmasına yol bermedik. Bizler (qırımtatarlar – QA) olmasaq, iç bir vatandaşlar teşebbüsi çalışamaz edi.
– «Asker»den musadere etilgen silânıñ arbiy olğanına dair Milliy polisten alınğan malümat bar. Amma siz bunı inkâr ete ediñiz.
– Asker – vatandaşlar birleşmesi, onda silâ yoq. O, sıñır hizmeti ile beraber tura ve muvaqqat memuriy sıñırnı qaravullay.
– O zaman Milliy polis kimniñ silânı musadere etti ve arbiy silâ dep tanıdı?
– İsteseñiz polisten sorañız.
– Siz olarğa inanmaysızmı?
– Bizde vesiqa bar. Oña binaen bizge, aqılımda olğanına köre, deñiz piyadeleriniñ 57-nci brigadası içinde ayrı batalyon bermek kerekler.
– Aysa ne içün batalyonlarıñız Donbassqa cenk etmege ketmeyler?
– Biz Donbassta mahv etilsek, Qırımnı azat etmege kişi qalmaycaq.
– Maña öyle bir kele, sanki siz, yarınğa qaldırmayıp, bugün silâ alıp Qırımğa ketmege azırsıñız. Bu, böylemi?
Er kes barışıq istey, lâkin duşman kelgende biz azırlanmaq kerekmiz. O, qolunda silâ tutıp bizge keldi, ve biz, qolğa silâ alıp, azat etmege azırlanmaq kerekmiz
– Tamam böyledir. Er kes barışıq istey, lâkin duşman kelgende biz azırlanmaq kerekmiz. O, qolunda silâ tutıp bizge keldi, ve biz, qolğa silâ alıp, azat etmege azırlanmaq kerekmiz. O, bizim Qırım içün cenkleşmege azır olğanımıznı körmek kerek. Yuqlamağa yatqanda yanında bizim diversantımız yoqmı, yanında telüke yoqmı eken, dep tüşünmek kerek… Bizde yumruqlar olmaq kerek. Ordusız devlet yoq, olmay. Bizde öz, Qırım ordusı olmaq kerek. Ukrainanıñ bir qısmı olğan qırımtatar muhtariyetiniñ şu cümleden ordusı da olmaq kerek.
– Petro Poroşenko, qırımtatar muhtariyetine qol tutqanını bildirdi. Lâkin o, medeniy muhtariyet aqqında aytqan edi.
– O, yañıldı, çünki bazı şeylerni bilmemek mumkün edi. Aynı zamanda o, Mustafa Cemilevni diñlemege kerek edi. Çünki o, yahşımı-yamanmı – prezidentniñ mesleatçısı ola, ve Mustafa Cemilevniñ ağzından «medeniy muhtariyet» sözü iç bir vaqıt çıqmaz edi. Milliy-territorial muhtariyet qırımtatarlarnıñ milliy areketinde qayd etilgen şey. Qurultay bu hususta er vaqıt ayta edi, Meclis bunı er daim ayta. Esası, Anayasanıñ maddesi deñiştirilsin.
– Siz nasıl sayasız, muhtariyet olacaqmı?
Qırımtatarlarğa şimdi muhtariyet olmaycaq, denilse, bu büyük bir darbe olacaq. Qırımtatarlarda öz devleti bar edi
– Menim fikrimce, başqa variant yoq. Qırımtatarlarğa şimdi muhtariyet olmaycaq, denilse, bu büyük bir darbe olacaq. Qırımtatarlarda öz devleti bar edi. Eki hanımız Moskvanı üç kere temeline qadar yaqqan ediler. Biz bu insanlarnıñ nesillerimiz. Bu sebepten, eger biz Ukraina ukümetiniñ Ukraina içinde azat Qırımnıñ bar olmasınıñ emiyetini añlamağanını körsek, o zaman biz zaten mustaqilligimizni talap etecekmiz.
– Eger Yuqarı Rada Anayasağa kirsetilecek deñişmelerge qol tutmasa?
– Aynen öyle. Eger bu şey olmasa, dmek, Meclis ya da Kongress qarar alacaq. Biz Qırımnı azat etmek içün daa da aletler taparmız. Halq iç bir vaqıt ellerini aşağı yibermez. Azatlığımız içün 10 ya da 20 yıl kerek olsa bile, biz buña doğru ketmek kerekmiz. Bu yol qaçınılmaz.
– Siz Meclisniñ oturışuvlarında bulunasızmı?
– Elbette. Men Kongress prezidentiniñ muavini olam da.
– Ve, añlağanıma köre, kün tertibine tesir etesiz.
– Ebet, tesir etmege tırışam.
– Meclis tarafından ciddiy qararlarnıñ qabul etilmesi aqqında aytqanımızda, siziñ tesiriñiz ne derecede büyük?
– Men şimdilik büyük bir tesir körmeyim. Bir şeyge tesir etemiz, bir şeyge daa ziyade tesir ete bilir edik, eger epimiz qarar alsaq. İşte bunı körem. Bizde ukümet ile laf etken ve añlaşqan vekiller olğance biz pek çoq adamlarnıñ faalligine tesir etip olamaymız.
(Metinni Katerina Kovalenko azırladı)
