2017 senesiniñ soñki künlerinde Qırım sakinleriniñ on eki ay içinde nasıl yaşağanlarını hatırlamağa teklif etemiz. Qırım.Aqiqat sizler içün, olar bir yıl içinde nege ümüt etken, nege quvanğan ve nege qasevet etkenleri aqqında malümat topladı.
Yılnıñ narazılığı
Rusiye kontroli altında bulunğan Aqyar akimiyetiniñ yolbaşçısı Dmitriy Ovsânnikov tarafından yapılğan şeerniñ esas planını deñiştirmek teşebbüsi keniş mıqyaslı bir narazılıqqa çevirildi. Vesiqa hususiy sektordaki topraqnı az qatlı ve çoq qatlı qurucılıq zonasına keçirilmesini közde tuta ve bu topraqlardaki şahsiy evlerni yıqtırıp yoq etmege resmen izin bere. Ondan ğayrı, Aqyar sakinleri tarafından yıllarca qullanılğan topraqlar yañı esas plan boyunca Rusiye Mudafaa nazirliginiñ qullanuvına berileler.
Ökelengen Aqyar sakinleri şeerde buña qarşı kütleviy surette narazılıq kösterdiler.
Qırım de-facto Rusiye tarafından kontrol etilgeninden berli onda böyle kütleviy tedbirler olmadı. Bu sebeten oña yılnıñ narazılığı demek mümkün.
Yılnıñ ğayıbı
Bu yıl Qırımnıñ bazı mimari abideleri içün soñki yıl olmaq mümkün.
Keriçte yaşı 150 yılğa yaqın olğan Korolenko adına 2-nci nomeralı belli mektep-gimnaziya yoq etilüv telükesine oğradı. Bu yılnıñ yanvarinde binada damnıñ bir qısmı yıqılğan soñ o, oqutuv içün kelişmez alğa keldi. 200-ge yaqın talebeni mecburen şeerniñ başqa mekteplerine avuştırdılar. Memurlar gimnaziyanı «buzlattı» ve onıñ ileride oqutuv içün asıl da qullanılmaycağınıñ imkânı bar, deyler.
Keriçte 2015 senesinde dağılğan meşhur Mitridat merdiveniniñ yañartılmasında da inkişaf yoq. Onıñ restavratsiyası bu yılda başlandı, amma onıñ bitirüv muddetini ep uzatalar.
Bağçasarayda qırımtatarlarnıñ dünyada yekâne han sarayı mimarisiniñ örnegi olğan Han sarayını mahv eteler. Endi büyük han camisiniñ üç yüz yıllıq kerişleri mahv etildi, tarihiy divar yazıları zarar köre. Bütün bu işler Rusiyeniñ kontroli altında bulunğan Qırım akimiyetiniñ teşebbüsi ile başlanğan restavratsiya manaçığınen yapıla.
QMC Milletlerara munasebetler ve sürgün etilgen vatandaşlarnıñ işleri boyunca Cumhuriyet komitetiniñ sabıq rehberi Edem Dudakov, işler yapılğan yerni ziyaret etip, Qırımdaki Rusiye akimiyeti tarafından yapılğan keyfiyetsiz restavratsiya işleri neticesinde Bağçasaraydaki Han sarayı UNESCOnıñ dünya mirası obyektleri cedveline kirmek imkânını bütünley ğayıp etti, dep bildirdi.
Yılnıñ muvafaqiyetsizligi
Rusiye prezidenti Vladimir Putinniñ teşebbüsinen Soçiden Qırımğa qatnamağa başlağan kruiz deñiz layneri «Knâz Vladimir»niñ çalışuv neticesi muvafaqiyetsiz oldı. Birinci, teşkerüv içün yapılğan seferden başlap, gemide problemler başlandı. Dört aylıq navigatsiyanıñ neticeleri de quvandırmadı. Yalıñız beş biñden biraz çoq yolcu «Knâz Vladimir»niñ hizmetlerinden faydalandı. Seferleri esnasında geminiñ yüklenmesi orta esapnen 50% edi. Yani büdjet dotatsiyası sayesinde nisbeten ucuz olğan biletlerge baqmadan, marşrut kâr ketirmedi.
Yılnıñ muvafaqiyeti
Yarımadağa Ukraina radio yayınlarınıñ qaytarılmasına, yılnıñ ğalebesi ve muvafaqiyeti dep qıymet kesmek mümkün. Qırım ile memuriy sıñırda qoyulğan telequle sayesinde Qırım sakinlerinde de FM dalğalardaki Ukraina radiosını diñlemege imkânı peyda oldı. Yarımadada Meydan Radiosı, Qırım.Aqiqat radiosı ve Hayat Radiosı efirge çıqıp başladılar.
Rusiye kontroli altında bulunğan Qırım akimiyetiniñ yolbaşçısı muavini Dmitriy Polonskiy buña cevap olaraq, yarımadada Ukrainanıñ radio yayınlarına qarşı küreşüv boyunca tedbirlerniñ sertleştirilecegini bildirdi.
Bu sene Qırımda ukrain tilinde çıqqan «Krımskıy teren» gazetası da peyda oldı. Onı Aqmescitteki Ukrain medeniyeti merkeziniñ faaliyetçileri çıqara. Olarnıñ fikrine köre, neşir, 2014 senesiniñ baarindeki adiselerden soñ yarımadada qalmağan ukrain basma sözüni anda qaytarmaq kerek. Bugünki vaziyette gazetanı «samizdat» şeklinde çıqara ve qoldan qolğa tarqatalar.
Kyiv appelâtsion memuriy mahkemesi tarafından qabul etilgen Ukraina Nazirler meclisiniñ Qırımnıñ mal qamaçavı aqqında 1035 nomeralı qararınıñ lâğu etilmesi aqqında qararı da bu yılnıñ daa bir muvafaqiyeti oldı. Böylelikle vatandaşlarnıñ şahsiy eşyalarını memuriy sıñırdan keçirmege imkân bermegen bütün yasaqlar lâğu etildi.
Qırım ile memuriy sıñırnı keçken adamlarnıñ aytqanına köre, Ukraina gümrükçileri anda öz istegine köre areket eteler . Olarnıñ em şahsiy eşyalarnıñ keçirilmesine izin bermegenleri, em de 1035 nomeralı qararda yasaq etilgen eşyalarnıñ keçirilmesine itiraz etmegenleri oldı.
Mahkemede 1035 nomeralı qararnıñ lâğu etilmesi boyunca davanı qazanğan advokat Yuliya Lesovaya, öz eşyalarını memuriy sıñırdan keçirgen Qırım sakinlerine, Nazirler meclisiniñ qararını lâğu etken mahkeme qararınıñ basılğan nüshasını yanlarında bulundırmağa tevsiye ete.
Yılnıñ azat etilüvi
Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini Ahtem Çiygoznıñ Aqmescitteki muvaqqat izolâtordan azat etilüvi iç beklenilmegen ve büyük aks-sada doğurğan adise oldı. O, eki yıldan ziyade «Fevral 26 işi» boyunca apiste bulunıp, neticede 2014 senesi fevralniñ 26-sında Qırım parlamentiniñ binası yanında «kütleviy qarışıqlıqlarnı teşkil etüv»de qabaatlanıp, 8 yılğa azatlıqtan marum etüv cezasına mahküm etildi.
Yarımadanı Ukrainanıñ kontroli altına qaytarmaq içün Rusiyege qarşı sanktsiyalarnı arttırmaq kerekligi aqqında sözlerinden soñ Qırımda eki yıl muddetine koloniya-meskün yer cezasına mahküm etilgen Qırımtatar milliy areketiniñ faaliyetçisi, Bağçasaray rayon memuriyetiniñ sabıq rehberi İlmi Umerov da cezasını çekmek kerek edi.
Oktâbrniñ 25-nde Çiygoz ve Umerov başta Türkiye akimiyetine teslim etildi ve soñundan Kyivge yollandılar.
Türkiye KHVniñ malümatına köre, Türkiye olarğa qarşı Rusiyege casuslıqta ve öldürmekni azırlağanlarında qabaatlanğan rusiyeliler Aleksandr Smirnov ve Yuriy Anisimovnı tesilim etti.
Çiygoz ve Umerov mahkeme vastasınen azat etilüvleriniñ şartları aqqında malümatnı almaq isteyler. Aynı zamanda olar, Qırımğa qaytmağance özlerini azat etilgen saymaylar.
Yılnıñ itirafları
Bu yıl türlü mahkeme davaları sayesinde 2014 senesindeki «Qırım baari» adiseleriniñ yañı tafsilâtları belli oldı.
Ahtem Çiygoznıñ, Rusiyeniñ kontroli altında bulunğan Qırım Yuqarı mahkemesindeki şaatlıqları sayesinde Rusiye tarafından yarımadanıñ ilhaqından evel yerli memurlarnıñ kabinetlerinde neler olıp keçe edi belli oldı. «Panikağa qaplanğan Konstantinov» ve onıñ Qırımtatar Milliy Meclisi reisinen körüşüvi aqqında mında oquñız. Ukrainanıñ qaçaq prezidenti Viktor Yanukoviçniñ devletke hainligi boyunca mahkeme işiniñ baqılması neticesinde ise 2014 senesiniñ fevralinde yarımadağa Ukraina TİN rehberi Arsen Avakov ve o vaqıt SBUnıñ faaliyetini nezaret etüv boyunca vekil olğan Valentin Nalivayçenkonıñ yarımadağa kelgenleriniñ tafsilâtları belli oldı.
Ondan ğayrı bu iş sayesinde 2014 senesinde «Qırım baari»niñ adiselerini Rusiyeden kim ve nasıl idare etkeni aqqında malümat neşir etildi.
Yılnıñ satın aluvları
Bu yılda Qırımda büdjet esabına Rusiye kontroli altında bulunğan yerli telükesizlik hadimleri içün mesken alındı. Bu cümleden mesken meselesi Qırım prokurorları ile Qara deñiz flotu ve sıñır hizmetiniñ arbiy hadimleri içün çezildi. Qırım.Aqiqat yarımadada Rusiye telükesizlik strukturalarınıñ hadimleri içün meskenniñ faal surette qurulğanını diqqatnen közetip, FSB hadimleri yarımadanıñ qayerinde yaşağanlarını bildi.
Yılnıñ tüñülüvi
Qırım sakinleri bu yıl içinde yarımadadaki tıbbiy hizmetniñ keyfiyetine faal surette şikâyet ete ediler. Olar, kerek olğan ekimge aftalarnen, belki de aylarnen oğramağa imkân bermegen bedava tıbbiy yardım almaq istegenlerniñ qocaman nevbetlerinden memnün degil.
Öz nevbetinde Qırım ekimleri de, insanlarnı tedaviy etmek içün kerek olğan ilâclarnıñ olmağanına ve ufaq aylıqlarğa şikâyet eteler .
Qırım Nazirler şurasında, memurlar tarafından meseleler çezilmegeniniñ esas sebebi, olarnıñ öz vazifelerini keregi kibi eda etmegenleridir, dep tanıdılar.
Ondan ğayrı, yarımadanıñ strategik ceetinden muim olğan saalarğa 28 milliarddan ziyade ruble ketirecek olğan 21 investitsiya añlaşmasınıñ lâğu etilmesi aqqında qararlarnı da yılnıñ tüñülüvleri sırasına qoşmaq kerek.
Daa soñra Rusiyeniñ kontroli altında bulunğan Qırım akimiyetiniñ maliye naziri İrina Kiviko daa kederli statistikanı seslendirdi. 2017 senesinde nazirlik tarafından investitsion leyhaları boyunca çıqarılğan hulâsalarnıñ ekseriyeti menfiy olıp çıqtı.
Yılnıñ tedbiri
Fikrimizce, «Qırım marafonı», yılnıñ eñ keniş aks-sada doğurğan cemiyet tedbiri oldı. O, Rusiye telükesizlik hadimleri tarafından evlerinde tintüvler yapılğan yurtdaşlarına qol tutmaq içün kelgen qırımtatar faaliyetçilerine büyük miqdarda cöremeler tayin etilip başlağan soñ ilân etildi . Mahkeme tarafından tayin etilgen cöremelerniñ miqdarı bazan bir kişi içün degil, bir qoranta içün de köterilmesi imkânsız olğan yükke çevirile edi.
«Qırım marafonı»nıñ çerçivesinde kerekli paranıñ 10 rublelik maden aqçalar şeklinde toplanması ilân etildi. Tedbir öyle bir kütleviy oldı ki, cöremeler içün zarur olğan para bir ay içinde toplandı.
