Valter Rubi – tamırı Amerikada olğan, yeudi asıllı, em de Büyük Vaşington musulman-yeudi forumınıñ başlığıdır. Bu teşkilât yalıñız AQŞ içindeki muacir cemaatları arasında dialog qurmaqnen oğraşmayıp, aynı zamanda qırımtatarlarğa da qol tuta. Valter qırımtatar halqı aqqında nasıl bilgenini, onı bu adamlarğa yardım etmege neler mecbur etkenini ve Qoşma Ştatlardan qırımtatarlarnıñ taqdirine nasıl etip tesir etmek mümkün olğanını ikâye etti.
Valter Qırımğa birinci kere 2004 senesinde ukrainalı apayı Tatyananen beraber keldi. Ondan soñ o, anda muntazam surette qatnay edi.
Amerikalı: «Men o yerni o qadar sevdim ki, atta bir arada anda ev almaq fikri aqlıma keldi. Men Qırımnıñ em tarihını, em de tabiatını begendim», – dep hatırlay.
2008 senesinde Valter, Qırımdaki yeudi cemaatınen alâqa qurdı. Aynı zamanda o, Nyü-Yorkta qurulğan ve Amerika yeudileri ile AQŞnıñ diger azlıqları ve cemaatları ve bu cümleden musulmanları arasında alâqalar qurmağa yardım etken «Etnoslarara qarşılıqlı añlaşma fondu» ile iş birligi yapmağa başladı. Daa soñra bunı Avropada da yapıp başladılar.
2010 senesinde Kyivde yeudi-musulman munasebetlerine bağışlanğan konferentsiya ötkerildi. Anda qırımtatar cemaatınıñ da bir vekili bar edi. Valter Rubi onen ortaq programını yapıp başlağanlarını ikâye ete.
Musulmanlarnen yeudilerniñ bir-birini qorçalağanları ve beraberlikte tecavuzğa qarşı turğanlarınıñ örnegini köstermek pek emiyetli ediValter Rubi
«Program yalıñız bayramlar ötkerilmekten ibaret olmayıp, aynı zamanda em yeudiler, em de qırımtatarlarğa qarşı yapılğan cinayetler ve tecavuzkâr areketlerine qarşı eki cemaat tarafından umumiy bir cevap işlep çıqmaqtan ibaret edi. Er eki grup da nefretten kelip çıqqan pek çoq ücümlerge oğrağanını, biledirsiz. Musulmanlarnen yeudilerniñ bir-birini qorçalağanları ve beraberlikte tecavuzğa qarşı turğanlarınıñ örnegini köstermek pek emiyetli edi», – dep añlattı Rubi.
2010 senesinde Aqmescitte amerikalı, Mustafa Cemilevnen körüşti. Valterniñ aytqanına köre, o, bu körüşüvden pek büyük tesir aldı. 2010 senesinde olar fikirdeşlerinen birlikte Parijde bir konferentsiya teşkil etip, anda em Qırım yeudi cemaatınıñ vekillerini, em de qırımtatarlarnı davet ettiler. Emekdaşlıq yarımadanıñ 2014 senesindeki ilhaqına qadar devam etti.
Menim içün bu, bir şok oldı. Sovetler vaqtında yeudiler rus ya da sovet vatanperverleri olğanını hatırlamayımValter Rubi
«Ondan soñ, daa evel qırımtatarlarğa o qadar yaqın olğan Aqmescitteki yeudi cemaatınıñ vekillerinden ekseriyeti olardan uzaqlaştı. Yeudiler arasında pek çoq kişi Rusiyege qol tuttı. Bir cesür ravvin ğarp matbuatında totalitar devlette yaşamaq istemegenini söylegende onıñ cemaatı oña Qırımdan ketmekni tevsiye etti. O, ev-barqını taşlap, qorantasınen beraber Qırımdan Avropağa qaçmağa mecbur oldı. Lâkin soydaşlarından pek çoqu ilhaqnı hoşnutlıq ile qabul etti. Doğrusını aytsam, menim içün bu, bir şok oldı. Sovetler vaqtında yeudilerniñ özüni rus ya da sovet vatanperverleri olaraq tüşüngenlerini iç de hatırlamayım. Demek ki, vaziyet deñişti», – dep qayd ete amerikalı.
Faqat qırımtatarlar Amerika fondunen iş birligi yapmağa devam ettiler. Valter Rubi de qırımtatar halqına yardım etmekni devam etti – bu sefer Amerika paytahtından:
Bu kiçik halq öz tili ve medeniyetini saqlamağa tırışqanından ayrette qaldımValter Rubi
«Men qırımtatarlarnıñ tarihını, hususan 1944 senesinde sürgün etilip, neticede sürgün etilgenlerniñ 46%-ı bir çaresiz elâk olğanını daa yahşı ögrengen soñ bu meni şaşırttı. Ondan ğayrı özüm de pek çoq azap körgen bir halqnıñ vekili olam. Ve aynı devlet – Rusiye tarafından bunıñ bir daa yapıla bileceginiñ telükesi peyda olğanda men çette turıp olamadım. Bu kiçik halq öz tili ve medeniyetini saqlamağa tırışqanından ayrette qaldım. Elbette, olarğa yardım etmek içün qolumdan kelgenimni yapa edim».
«Men bütün kontaktlarnı saqlap qaldım, ve 2016 senesiniñ baarinde fondumız qırımtatar halqınıñ eki liderini Vaşingtonğa davet etti. Tamam o vaqıtta Qırımda Meclisniñ areketini vaqtınca toqtatmaq qararı alınğan edi. Men musafirlerimizni Amerikanıñ bazı siyasetçileri, Kongress azaları ve yerli musulman ve yeudi cemaatlarınıñ liderlerine taqdim ettim. Olar mında qol tutuv tapa bildiler. Lâkin bu daa AQŞnıñ sabıq memuriyeti vaqtında olğan edi», – dep hatırlay Valter.
2016 senesiniñ yazında Etnoslarara qarşılıqlı añlaşma fondu qırımtatar balaları içün para toplama kampaniyasını teşkil etti. Ondan soñ Rubi Büyük Vaşington musulman-yeudi forumını meydanğa ketirdi. O bugün de qırımtatar faaliyetçileri ile munasebetlerini devam ettire ve AQŞta musulmanlar ile yeudiler arasında alâqalarnıñ qurulmasına yardım ete.
Faaliyetçiniñ aytqanına köre, bütün qorqularğa rağmen, o qadar farqlı gruplarğa ait olğan insanlarğa bir tilge kelmek pek de qıyın olmadı:
Mevcut olğan añlaşmazlıqlarğa bile baqmadan, AQŞta musulmanlar ile yeudiler arasındaki munasebetler bayağı eyileştiValter Rubi
«Cemaatlar arasındaki munasebetler şaşılacaq derecede muvafaqiyet ile ilerilep başladılar. Belki de muacirler, em de etnik ve diniy azlıqlar bir-birine beñzer problemler ile qarşılaşqanları içündir. Bu halqlarnıñ dini ve ananelerinde pek çoq ortaq noqtalar bar olğanı ortağa çıqtı. Filistinde vaziyet bayağı keskinleşkenine bile baqmadan, soñki on yıl içinde AQŞta musulmanlar ile yeudiler arasındaki munasebetler bayağı eyileşti. Elbette, bu, olar olıp keçken vaqialarğa aynı köznen baqalar degen añlamğa kelmey. Lâkin mevcut olğan añlaşmazlıqlarğa bile baqmadan, olar yaşağan ülkelerinde bir-birinen normal iş munasebetleriniñ qurulması ne qadar emiyetli olğanını pek yahşı añlaylar. Şimdi eki cemaat bir-birine yardım ete ve, elbette ki, bir-birini duşman saymay».
