Qırım.Aqiqat içün mahsus
Oktâbrniñ 16-nda Qırımdaki rusiyeli akimiyetniñ yolbaşçısı Sergey Aksönovnıñ talabına binaen yerli millitler işi ve sürgün olunğan vatandaşlar devlet komitetiniñ reisi Zaur Smirnov istfağa ketmege mecbur qaldı. 2014 senesinden başlap o «namuslı» olaraq öz vazifesi becerip, qırımtatarlarını Rusiye cemiyetine integratsiyasınen oğraşıp keldi. Ancaq, körgenimiz kibi, becerip olamadı.
Aksönov «goskomnatsnıñ» siyasetini semeresiz, keşirgen tedbirlerini – resmiy, milliy cemiyetlernen qurğan bağlarnı – yetersiz dep adlandırdı. Albuki Qırım «baş naziriniñ» özü işten boşamaq kerek edi, çünki 2016 senesinden başlap milltlerara munasebetler saasını şahsiy nezareti altına alğan edi.
Zaur Smirnov Rusiye stsenariyinde terrorizm ve ekstremizmde qabaatlap, qırımtatarlarını kütleviy sürette basqan «yaramay» küç hadimlerine nisbeten «mulâyim politsiya hadimi» rolüni oynay edi. Epsinden ziyade meşur olğan apiske aluv sebeplerinden biri de, qırımtatarlarınıñ sanki dersiñ, Rusiyede yasaqlanğan «Hizb ut-Tahrir» ve «Tabliği Camaat» teşkilâtlarında iştirak etkenleri olıp kelmekte. Rusiyelilerniñ taqiqat keçirüv uslübi esapqa alınsa, şeklengenler yalıñız «hizblarnen» degil de, İŞİD (İGİL), atta, meselâ, İRAnen alâqası bar olğanı isbatlanabile.
İsbat qıdırğanda zorlanmağa acet yoq – «ekstremistler» sırasına kirmek içün, yasaqlanğan kitaplar cedveline kirgen bir kitap tapılsa yete
Tabiiy ki, ekseriyeti qırımtatarları olğan Qırım musulmanlarına qarşı yapılğan repressiyalar kütleviy sıfat qazandı – insanlar tutulğanı aqqındaki haberler qızğanılacaq tezlikte peyda olıp başlay. Bazıları endi mahkemege çekilde, digerleri qabaatlav qararınıñ çıqmasını beklep otura. İsbat qıdırğanda zorlanmağa acet yoq – «ekstermistler» sırasına kirmek içün, yasaqlanğan kitaplar cedveline kirgen bir kitap tapılsa yete.
Oktâbrniñ 14-nde 100-ge yaqın qırımtatarı, politsiyanıñ özbaşımcılığı ve yarımada musulmanlarını temelsiz şekilde terrorizm ve ekstremizmde qabatlağanlarına itiraz bidirdirerek, araba yollarınıñ kenarlarına çıqtılar. Rusiyeli küç hadimleri kelecek degen qorqunen devamlı yaşamaqtan bezgen insanlar: «Bizler –terrorist degilmiz! Bizim balalarımız – terrorist degil!» –degen şiarlar tuta ediler.
Rusiye qanunına istinaden, bir kişilik piketler keçirilmesi yasaq degil. Küç strukturası idareleri ve advokat Emil Kurbedinov aytıp bergeni kibi, atta bu bile politsiya hadimlerinen birlikte sıradan bir vatandaş kibi kiyingenlerge, çeşit sebep köstererek, onlarnen insannı tutıp almağa keder etmedi. Buña beñzegen areketler milliy siyasette rusiyeli akimiyetniñ küçsüz olğanını köstere. Aqmescitte qurulğan Cuma Cami, devlet seviyesinde Hıdırlez bayramınıñ keçirilmesi ya da basıp alınğan topraq damartısı yerine topraq ayırıluvı kibi «tatlılar» - qırımtatarlarınıñ integratsiya problemini çezip olamadı.
Rusiyeliler «qamçısını» siyasiy ve diniy olmaq üzre - eki yönelişte qullanmağa qarar berdiler. Netice olaraq siyasiy yönelişte Meclis yasaqlanıp, artından Ukrainanıñ topraq bütünligi tarafdarı olğan onıñ eki lideri – Ahtem Çiygoz ve İlmi Umerov mahkeme etile.
Meseleniñ qavim ya da inanç meselesine kelip toqunması – belden aşağı urulması dep sayıla, çünki er bir musulman ya da qırımtatarını «ekstremist» dep adlandırmaq mümkün
Eger siyasiy esnas qorqutmaq içün qullanılsa, cinaiy davalarnıñ qozğatılması – bayağı ciddiy şeylerge toqunulmaqtadır degen manağa kele. Siyasiy noqtai- nazar taqip esasına aylânsa, bunı bir çekilde çezmek mümkün. Amma meseleniñ qavim ya da inanç meselesine kelip toqunması – belden aşağı urulması dep sayıla, çünki er bir musulman ya da qırımtatarını «ekstremist» ya da «terrorist» dep adlandırmaq mümkün. Rusiyeli akimiyetniñ bu tarzdaki areketlerine qırımtatarları başqa türlü reaktsiya kösterip olamay ediler – eger bügün seniñ qomşuña kelgen olsalar, yarın seni de kelip almaları mümkün deyerek, bir kişilik piketlerge çıqtılar.
Smirnovnıñ istifağa bu qadar tez yollanmasına baqacaq olsaq, qırımtatarlarınıñ barışıqnen yapılğan bu itirazı, Kremlge menfiy şekilde tesir etkeni belli. Elbette ki, Moskva sanktsiyalarnı lâğu ettirmek oğrunda aqılğa yatacaq ve yatmaycaq usullarnı qullana ve bu arada Rusiyeniñ «Qırımdaki millitlerara barışıq ve razılıq» aqqındaki efsanesi bir anda üfürik kibi patlap kete. Büyük ihtimal, türk tarafı da Qırım musulmanlarına qol tutma fursatını qaçırmaz ve bu, Moskvanen Ankara arasında, zaten kergin olğan munasebetler içine bir-eki qaşıq qatran atılmasına sebep olur.
Rusiye ümütsizliknen, Qırımnı işğal etmeknen özü kirgen çıqmaz yoldan bir çıqış tapmağa ıntılaraq, bütün zeerini yerli akimiyet üzerine saça. Aksönov ise, kadrlarnı deñiştirmekten ğayrı qullanacaq başqa bir yolu qalmay. Ancaq bundan da bir hayır kelmez. Çünki hayır kelmesi mümkün degil.
Milletlerara siyasetindeki «tatlılar» bir netice köstermedi. Bir kişilik piketler köstergeni kibi, qırımtatarları belge bağlı ekende çekilgen «qamçıdan» qorqmaylâr. Ne yapmalı? Tikenli tel, getto ve sürgünmi? Lâkin meselege bu tarzda yanaşılsa, Rusiyeniñ Avropa Şurasına tölegen aylıq paraları bile onı qurtaramaz.
Yevgeniya Gorünova, qırımlı siyasetşınas
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mümkün