Qırım.Aqiqat içün mahsus
Rusiyede Qırım Ukraina içün hayalıy ağrı olğanını aytmağa seveler. Yani, Kiev yarımadanı «ömürlük» coydı, ancaq buña asla razı olmay. Lâkin Moskvada adet-üzre, er şeyni tersine çevirip, Ukraina Qırımnı vaqtınca coyğanını esapqa almaylâr. Em de yarımada kene de Ukrainanıñ nezareti altına qaytacaq. Amma Rusiye Ukrainanı coydı. Em de, ğaliba da, ömürlük.
Madem ki, Ukrainanı Beyazrusiye kibi barışıq yolunen işğal etüv planı Yanukoviçniñ rejiminen beraber battı, Kreml cenk yolunı saylâmaqnı uyğun kördi. İlk evelâ Rusiye ordusı Qırımnı işğal etti – yarımadada arbiy birlikleri olğanını esapqa alacaq olsaq, bu eñ qolay yol edi. Ondan soñ Donbassqa bastırıp kirdi – ortada sıñır olması ve regionda Rusiye tarafdarlarınıñ bulunması da, işte bunı bayağı qolaylâştırdı. Cenk çarqı aylânıp başlağan soñ, yalıñız «tam devlet sıfatı qazanamağan» Ukrainanıñ çökmesini beklep, yerine bir nevi konfederativ quruluşnıñ meydanğa ketirilmesi qalğan edi. Lâkin olmadı – Ukraina dağılmadı, ayqata qalıp tecavuzcığa kerek qarşılıqnı da berebildi.
Qırım işğali ve Ukrainanıñ şarqındaki cenk artıq eki devletniñ «qardaşlığı» ya da «qomşu-qolum arasındaki eyi munasebet» aqqında söz yürsetilmesi imkânsız etip, keri qaytmağa çare bermeycek bir noqtağa aylândı. Aslında Rusiye bunı asla da tanımağa istemese de, Putin ruslar ve ukrainler bir halq olğanı aqqındaki masallarını ikâye etmege devam ete.
Ancaq Kremlniñ şorbacısınıñ közünü qaytarmağa mecburmız – artıq «qardaş» olamaymız. Eñ azından, Rusiyeliler başlatqan cenk deşetleri ve işğalni hatırlağanlar bu alemden köçmegence. Cenkte elâk olğan ukranalı insanlarnıñ balaları közlerini yummağance. Aslında Ukraina içün ömrüni feda etkenlerniñ torunları bile rusiyeli tecavuzcılarnı bağışlamaycağına ümidim kâmil.
Rusiyeniñ Ukrainanı coyması – onıñ avrasiya imperiyası statusını keri qaytarıp aluv imkânından marum ete
Elbette ki, develetimizde alâ daa Puşkin ve «ölümsüz alay» şeklindeki tedbirlerniñ sevdaları yoq degil. Amma yıl sayın olarnıñ sayısı ep azalacaq. Ukraina ise, Rusiyeden ep uzaqlaşacaq. İctimaiy sorav neticelerine köre, 2011-15 senelerindeki Avropa intergratsiyasınıñ tarafdarları 44%den 52% artqan, lâkin Rusiye qanaatı altındaki Gümrük birligine kirmege istegenlerniñ sayısı amam-aman eki misli yani 30%den 12% tüşken. Elbette, Ukraina bütünley qopqanını tanımaq, rusiyeliler içün pek qıyın – «uzuvnıñ» bu şekilde kesilmesi Kremlniñ planları üstüne küçlü bir darbe endire. Rusiyeniñ Ukrainanı coyması – onıñ avrasiya imperiyası stasusını keri qaytarıp aluv imkânından marum ete, asiyalı olmasına ise, Qıtay keder ete. Zaten bu Kremldeki qartnıñ planlarına kirmey.
Onıñ içün prezident Vladimir Putin Kyiv Rusiyesi, Anna Yaroslavna, Hersones, Qırımnen bağlı narazılıqlarını bildirerek, ukrain tarihını işğal etmege devam etecek. Çünki bu 2014 senesi yapılğan ukrain yarımadasınıñ işğalinden ğayrı, umumen «rus topraqlarını toplama» siyasetine de aqlay.
Elbette ki Rusiye, Ukrainanıñ NATOğa kirmege istegeninen Avropa intergratsiyasına qol tutqanını qabul etip olamay. Böyleliknen, mart ayında dört dane ictimaiy merkez (KMİS, Reyting, SOTSİS, ve Razumkov adına Merkez) ötkergen kütleviy sorav neticelerine köre, ukrainalılarnıñ 66,4% -Avropa integratsiyasına, 55,9% de - Ukrainanıñ NATOğa kirmesine qoltutmaqta.
Ukrainanıñ ğarbiy yönelişke alğan yolunı kesmek içün, Kreml Donbasstaki davanı «buzlataraq», Kyivniñ NATO azası olmasına keder etecek bir «lenger» meydanğa ketirmegeistey. Arbiy tecavuz istenilgen neticeler almağa fursat bermegeni sebebinden, Putin Ukrainadaki vaziyetni, şu cumleden «rus dünyası» kibi çeşit türlü usullar qullanaraq kerginleştirmege devam etecek. Bu maqsatnen Rus provoslav kilisesinde (MP RPK - Moskva patriarhatınıñ Rus provoslav kilisesi) rus tiline basqı yapılmaqta degen mesajlarnı da yayacaq. Lâkin bu ıntıluvlar Ukrainanıñ saylâğan yolundan şaşmasına artıq asla bir imkân bermeycek.
Putin Kyivni rus şeerleriniñ anası dep adlandırabile – amma bu mantra Ukrainanı keri qaytarıp almasına yardım etmez
Bir qaç yıldan soñ til meselesi ekinci degil de, yigirmi ekinci sırağa çekilir. MP RPK cemaatı kiliseden çekilip başlaması, patriarh Kirillni işsiz ve maddiyetsiz qaldıracaq. Sotsiologlarnıñ malümatına köre, MP RPK cemaatınıñ sayısı 2010 senesi 23,6%den 2016 senesi 15%ge tüşken. Amma KPUPK (Kyiv patriarhatınıñ ukrain provoslav kilisesi) cemaat sayısı aksine 10%den 25%ce artqan. Adım sayın bizler Moskvadan ep uzaqlaşıp baracaqmız. Onıñ içün Putin istegeni qadar Kyivni - rus şeerleriniñ anası, Hersonesni ise – Rusiye devletçiliginiñ başlanğıç noqtası demege devam etsin. Bu mantra Ukrainanı keri qaytarıp almasına yardım etmez. O Kremlge yalıñız hayaliy ağrı qaldırıp, keri qaytmaycaq olıp ketti.
Bundan soñ rusiyeliler Qırımnı alıp-satmaqnen oğraşıp olamazlar, çünki erte-keç, Orqapu şeklindeki köbek bağınen bağlı olğan yarımada Ukrainağa keri qaytır. Moskva ise buña iç bir şekilde keder etip olamaz.
Yevgeniya Gorünova, qırımlı siyasetşınas
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy nazarını aks ettirip, muarririyetniñ baqışlarınen bir olmaması mumkün