«Avdet» qırımtatar cemaat-siyasiy gazetası ve «Qasevet» tarihiy-etnografik mecmuası – yarımadada çalışmağa devam etken qırımtatar kütleviy vastalarından biridirler. Faallerniñ aytqanına köre, Qırımnıñ şimdiki reberligi neşirlerge qoltutmağa azır, faqat böyle bir «yardım», daa doğrusı, tam bir nezaret qırımtatar neşirlerine fayda ketirmek yerine serbest haber alanınıñ şekillenmesi ve tarih levhaları üzerindeki mustaqil işniñ alıp barılmasına keder etecekler.
Neşirlerniñ baş muarriri Şevket Qaybullayev Qırımdaki işleri aqqında Qırım.Aqiqatqa tarif etti. Subetimiz «Qasevet» tarihiy-etnografik mecmuası Kyivde «Kitap anbarı» («Knijnıy arsenal») IV halqara festivalinde taqdim etilgen künü keçirildi. Taqdim merasiniñ iştirakçileri ve musafirleri Qırımda mecmuanıñ inkişafına ve onıñ umumukrain derecesine çıqmasına qoltutmaq kerek olğanını ayttılar.
– Bugünki taqdim merasimi aqqında aytıñız.
– «Qasevet» – bayağı eski bir neşir, 1984 senesinden berli çıqmaqta. Mecmuanı genç talebeler qurğan edi, başta edebiy-publitsistik malümatlarını aydınlatqan, qırımtatar milliy areketi, Sovetler Birligineki dissidentler areketine bağışlanğan edi. Analitik malümatlarnı toplap derc etken edik. Böylece, mecmua qanunğa uymağan bir şekilde çıqqan edi ve 1989 senesinde iş resmiyleştirildi, neşir qayd etildi demeyim – perestroyka başlandı ve bir çoq gazeta bundan evel paylaşması yasaq olğan şeylerni neşir etmege başladı. Vaqıt keçtikte olğan malümatlar deñişti, 90-ıncı yılları keldi ve bizler tarihiy-etnografik mevzuatta çalışmağa başladıq.
– Neşirniñ mevzuatı ne?
Mecmua qırımtatar cemiyetiniñ qadimiy zamanlarından başlap yaşayışını qaplap ala
– Bugünde-bugün mecmua qırımtatar cemiyetiniñ qadimiy zamanlarından başlap yaşayışını qaplap ala. Misal olaraq, tilşınaslıq – genç tedqiqçilerimiz malümat tapıp, tüzete ve neşir eteler.
Al-azırda neşir etecek çoq yer yoq, imkânlarımız sıñırlı ve er ay mecmuamız çıqmay, yılda 2-3 kere bastıramız, amma ilmiy-populâr derecede azır olıp çıqamız. Cemaat yaşayışını qaplap alamız: tarih, etnografiya, halq ağız yaratıcılığı, felsefe, tilşınaslıq.
Saña yazacağını aytqanda, seni tüzetkende, kimsiñ ve nasıl olmalısıñ aytqanda özüñ de kim, qaydan ve tamırlarıñ qaydan kelgenini bilmek kereksiñ. Bu mevzu bizni qasevetlendire, ve bizler bir sanda, meselâ, qırımtatar adları aqqında yazğan edi, manaları ve tamırlarını añlattıq – müim bir malümat, insan felsefe añlayışı, etnik añlayışında kim olğanını añlay. Ekinci mevzu – tarihımıznıñ tasnifi. Masal ve efsaneler – olarnen ğururlanamız, amma ögrenmege başlağanınen o masal olmağanını añlaysıñ, birisi onı deñiştirgenini añlaysıñ, sanlarımızdan birinde bu mesele aydınlatıla.
– Bugünki künde «Avdet» gazetası Qırımda nasıl çalışa?
– Çalışamız, cemi olaraq 999 nushamız çıqa (bu şekilde Roskomnadzor ruhsetine kerek qalmay, çünki 2015 senesi aprel 1-den itibaren Qırımda çalışacaq kütleviy haber vastaları Roskomnadzordan izin almaq kerekler – QA), katalogda yoqmız, bu sebepten gazetanı özümiz tarqatmaq mecburmız. İşniñ büyük qısmı göñülliler tarafından yapıla, adamlar yardım ete, masraflarımıznı qarşılaylar.
Toplaşacaq yerimiz qalmadı (Rusiye kontrol etken Qırım Arbitraj mahkemesi gazetanıñ muarririyeti, «Qırım Fondu» hayriye teşkilâtı ve Qırımtatar Milliy Meclisi yerleşken binanı devletke medeniy miras yeri olaraq bermege qarar aldı. 2014 senesi sentâbr 17-de mahkeme vekilleri binanı tevqif etkenler – QA).
Rusiye qanunlarınıñ uquqı altında bulunıp, belli bir ıstılalarnı qullanamaymız, bu memlekette qabul etilmeycek mevzularda yazamaymız
Mevzular aqqında aytacaq olsaq, sıñırlar aqqında ayta bilemiz. Şimdiki vaqıtta Rusiye qanunlarınıñ uquqı altında bulunıp, belli bir ıstılalarnı qullanamaymız, bu memlekette qabul etilmeycek mevzularda yazamaymız. Bu derecede çalışamız.
– «Avdet» gazetasınıñ qısqartılması «Qasevet» mecmuasına tesir ettimi?
– Şimdilik yoq, «Avdet» gazetasında cemaat-siyasiy bir neşir, anda analitik malümatlar bastıramız, tasil, medeniyet ve yaşayış aqqında yazamız, olğan vaqialarnı izaatlarda kösteremiz, «Qasevet» ise – ilmiy-populâr bir mecmua, bu başqa bir saa, ve mında şimdilik basqı yapılmay. Menim fikirimce, bu da ola bile, çünki belli bir mevzuda ya da Qırım tarihına dair fikirlerimiz digerlerden farqlı olsa, bizge tesir etmege tırışacaqlar.
– Neşirniñ ne kibi planları bar?
Bir çoq planlarımız Ortaçağnen bağlı – Altın Orda devrinden Qırım hanlığına keçiş, mında em siyasiy, em medeniy ceetten ögrenilmegen bir çoq «beyaz leke» bar
Planlarımız menim içün büyük: misal olaraq, sürgünlik qırımtatarlarnıñ mentaliteti, til edepi, medeniyetine nasıl tesir etti, Orta Asiya ve diger cumhuriyetlerden ne alıp keldik, onı öz medeniyetimizge nasıl keliştirdik ve oña bizim aytmamız ne qadar doğru köstermege isteymiz. Toponimika mevzusında ekspeditsiyalarnen meraqlanamız, olarnı teşkil etmek ister edik – müim bir mesele. Bir çoq planlarımız Ortaçağnen bağlı – Altın Orda devrinden Qırım hanlığına keçiş, mında em siyasiy, em medeniy ceetten ögrenilmegen bir çoq «beyaz leke» bar. Qırımtatarlarğa ait medeniyet çizgileriniñ başqa bir halq tarafından özüne mensüp olğanını kösterilgeni meraqlandıra. Ve, elbet de, tarihımızdaki qadın rolü meraqlandıra, bazıları cemiyetimizde qadın qapalı, qorquzılğan, dep tüşüneler, amma tedqiq etmege başlasaq, bam-başqa şey olıp çıqa.
Yavaş-yavaş ketemiz, amma ardı-sıra areket etemiz. Bu yolda yalıñız tarihımıznen meraqlanmayıq. Tarihımıznı ögrenip, yarın qayda olacağımızğa baqamız.
