Kyiv – Yırcı Jamala Ukrainanı «Eurovision» halqara yır yarışında temsil ete bile. O, iç saylavnıñ yarı finalında qırımtatar halqınıñ facialı sürgünligini añlatqan «1944» yırını icra etip, jüri ve seyircilerniñ eñ yüksek baasını aldı. Bir qaç künden soñ yırcı Qırım.Aqiqat muarririyetine kelip, yarış içün saylağan yırnı ve 1944 senesi ve 2014 senesi arasında ne kibi oşamalarnı köre añlattı.
– Jamala, muarririyetimizge hoş keldiñiz, Qırım.Aqiqat leyhası adından yarı finalda qazanğan ğalebeñiz ile tebriklep, nevbetteki basamaqta muvafaqiyetler tileymiz.
– Çoq sağ oluñız!
– Birinci sualimiz muzıkañız ve icadıñıznen bağlı degil. Qırımnı sağınasıñızmı?
– Doğrusını aytqanda, hucur bir sual. Sağınam. Bunı Instagramda közlerime baqıp ve muzıkamnı diñlep añlamaq mümkün. Mence, bu körüne ve is etile. Sağınam, ebet.
– Daa küçlü olıp, icadiy energiya alasıñızmı ya da, aksine, yaşamaq ve icat etmek daa qıyın olamı?
– Evden 14 yaşımda çıqtım dep ayta bilem, Aqmescitte muzıkalı oquv yurtuna kirdim. Soñra, 17 yaşımda, Kiyevdeki milliy akademiyağa oqumağa kirdim. Dos-doğru evime bağlı degil edim: adiy ev ibaret olğan sevimli şeylerim, bağçam, töşegim ve diger şeylerim. Müitke bağlı edim: deñizge yedi daqqalıq yol bar edi, dağlarğa qadar – yedi daqqa. Bizde olğan qoylarnı baqqan edim, anam qapatıp sarma yapqan yüzüm yapraqlarını toplağan edim.
Bunı pek sağınam. Şimdilik dayanam, çünki anam kele, babamnen körüşemiz. Er daim bağdamız. Viber, Skype vastasınen er kün bağlanamız. Bağlanmağanımız bir kün bile olmadı. İleride nasıl olacaq – bilmeyim.
– Aytqanıñızğa köre, Qırım ile bağıñıznı tuvğanlarıñız üzerinden is etesiñiz. Amma 2009 senesi, «Novaya volna» yarışında ğalip çıqqanda, sizge yalıñız tuvğanlarıñız degil, şahsen tanımağan qırımlılar da qoltuttı. Al-azırda Qırımda sizge qoltutqanlarını is etesiñizmi?
– O vaqıt da, şimdi de qoltutqanlarını pek yahşı is etem. Bir sıra mektüp kele, al-azırda Aqmescitte er bir tükân, er bir qavehanede «1944» yanğırağanını aytalar... Pek quvanam. Alğan mektüplerime köre, torunlar sürgünlik körgen qartanalarına bu yırnı qoyalar. Sualiñizge cevap berecek olsam: ebet, Qırımdan büyük yardım alam.
– Reylerge baqacaq olsaq, yalıñız Qırımda degil, sizge qıtaiy Ukraina da qoltuta. Siziñ fikiriñizce, bu muvafaqiyetniñ sebebi siyasiy vaziyet ola bilemi, ukrainler sizge qoltutıp, bütün qırımtatarlarğa qoltutalarmı?
– Bu bir-birine uzaq olğan mevzunı birleştirmek istemeyim: siyaset ve muzıkanı. Ebet, birileri içün büyük bir rol oynağandır. Bu yırnı qırımtatarı qırımtatarlar aqqında yazdı. Birisi içün müim bir şey. Bazıları içün muzıka büyük rol oynadı ve inglizce olğan qısmı tesir etkendir. Digerleri içün buña beñzegen ikâyeler dalğası başlağandır.
Maña bir çoq ukrain yazdı, Ğarbiy Ukrainada ana-babalarına yapılğan repressiyalarnı añlatqanlar. Açlıq körgen qartanalarnıñ ikâyeleri tarif etildi. Holokost ikâyeleri qartanalardan torunlarğa añlatıldı, maña bunı da tarif etkenler, ve ilâhre, ve ilâhre... Canı ağırğan halqlar dalğası köterildi.
– Ne içün «Eurovisionda» bu yırnı icra etmek istediñiz, ne içün başqa yır degil?
– Onı yarış içün yapmağan edim, muzıkanıñ bir buçuq daqqasını silip taşladım, pek qıyın oldı. Anda format bar – üç daqqa. Yarışqa çıqacaq olsam, endi başqa fikirleriñ olmaq kerek, beş yıl evelsi «Smile» yırınen olğanı kibi degil (bu yırnı Jamala «Eurovision-2011» icra etecek edi – QA). Meni qasevetlendirgen, etrafımdaki insanlarnı qasevetlendirecek bir ikâyeni tarif etmek istedim, añlaysıñızmı? Adiy bir çağıruv degil: külüñiz, balalar... Er kes külse, etraf açılır... Ebet, o samimiy bir şey edi, icadımnıñ o devrine ait edi. «Smile» menim içün aynı derecede samimiy edi. Kerçekten, beş yıl keçti, yarışta bunıñ kibi bir yır yazıp icra etip olamayım.
– Çıqışıñıznen bağlı güzel teessuratlardan ğayrı tenqit fikirleri de seslendirildi. «Eurovision» – eglence yarışı, yırıñız facialı mevzuğa bağışlanıp, buña zıt kele kibi laflar oldı. Bunıñ kibi bir teñitke rastkeldiñizmi, oña nasıl yanaşmaq mümkün?
– Ebet, er vaqıt olğan bir şey. Oña raat baqam. Çünki, «Smile» yırını aytqan olsam, 2011 senesi aynı şey olğan edi. Birinci yarı finaldan soñ bütün gazetalarda bu yır ğalebe qazanacağını yazğan ediler. Digerleri ise böyle yazğanlar: «Jamala, o qadar teren baqasıñ, tarihnen bağlı bir yır olsa edi?». İnsanlar er vaqıt bir şey qıdıracaqlar. Şimdi kederli olğanından şeñ bir şeyge ihtiyacları bar. O vaqıt şeñ olğan edi, kederli bir şey olsa edimi dey ediler? Er vaqıt böyle ola, men buña raat baqam.
– Bazıları «1944» yırıñıznı diñlegende qırımtatar halqı sürgün etilgen vaqıtnı degil, 2014 senesi – Qırım işğaliniñ yılını tüşüngenlerini aytqan ediler. Sizde böyle bir assotsiatsiya barmı?
– Ebet, maalesef, bir-birine oşağan şeyler bar. O vaqıt olğanı kibi qorqunç olmasını istemez edim. Öldürüv, vagon, sürgünlik olmasını istemeyim... Bugünki künümizni 1944 senesi ile qıyaslamaq istemeyim. O qadar yıl keçken soñ insanlar bir-birini eşitmege ögrengenler, tolerantlar, dep tüşünmek isteyim.
Amma er kesniñ fikir aqqı bar. Onı çeşit yollarnen bastıralar, Qırımda Ukrainağa qoltutqan insanlarnen küreşmege tırışalar. Olarnıñ alı daa zor, daa qorqunç ve ağır. Biz bunıñ içün kerekmiz, qoltutmaq ve añlamaq kerekmiz, Qırımnı teslim ettiñiz, endi ışıqsız oturıñız kibi laflar olmamaq kerek. Yañlış bir şey...
– Qırımtatar halqınıñ milliy lideri Mustafa Cemilev de sizge qoltutmağa çağırdı. Ğalip çıqsañız, «Qırım işğaliniñ mevzusı yañı seviyege çıqar», dep ayttı. Böyle bir fikirge qoltutasıñızmı?
– Kerçektenmi, men bunı eşitmedim!.. Meraqlı. Ebet, bu mesülietni añlayım. Tabiiy ki, Stockholmge barıp, yırımnı taqdim etsem, yarışnı aydınlatacaq halqara kütleviy haber vastalarınıñ diqqatı celp etilir. Qartanamnıñ ikâyesini tarif etip, bir halq faciasını tarif etken olam ve, elbet de, Qırım mevzusı çıqa. Ebet, er kes siziñ kibi tüşünecek, sağınammı-yoqmı, ileride ne yapacam. Mence, büyük diqqat celp etilecek, çünki eki yıl içinde Qırımnıñ vaziyeti biraz unutılğan. O, Ukrainağa aittir, amma anda yetmek imkânsız.
