Bugün ilk sefer yayınımıznıñ start jingleni deñiştirmek istedim, ğaliba. Andan siyaset, iqtisadiyat, ekspertlerni çıqarıp, güzel bir şey, can, muzıka, sanat aqqında bir şey qoşmağa istedim. Bu studiyada bugünki yaşayışımıznı belgilegen şeyler aqqında sıq-sıq aytamız, amma yaşağanımız, nefes alğanımız, sevgenimiz şeylerge ğayet büyük tesir etken şeylerni pek az aytamız. Studiyamızda acayip bir musafirni selâmlayım. Yırcı, bestekâr – Jamala.
– Hayırlı aqşamlar.
Musafirimiz aqqında: Acayip ses ve inanılmaz energetika saibi olğan qırımlı yırcı jazz, solo, Rhythm & Blues icra ete ve klassik muzıkanen oğraşmağa devam ete. Jamala 15 yaşından berli sanada. 2009 senesi «Novaya volna» («Yañı dalğa») yarışında küçüni sınap baqmağa qarar aldı. Yarışçılar pek küçlü edi. Neticede Jamala İndoneziya yırcısı Sandi Sandoro ile birinci yerni paylaşqan edi. Yırcını «Novaya volna» yarışınıñ eñ muvafaqiyetli iştirakçilerinden biri dep adlaylar. Bugün muzıkal tenqitçiler Jamalanı eñ parlaq ukrain yıldızlarından biri sayalar. Keçken sene Jamalanıñ eñ büyük klub kontserti olıp keçken edi, yırcı Qırım ve Donbasstan köçip kelgenlerni bedava davet etti. «Artıñnı unutma» – Jamalanıñ yañı kontsert programması, yırcınıñ bu adnı taşığan yırı da bar.
– Mında musafirni taqdim etmege acet de yoq... Siyaset aqqında bir söz yoq – bugünki yayınnıñ şiarıdır, çünki Jamala ile laf etemiz. Levhada bir şey qarıştırmadıqmı?
– Biraz yañıldıñız. Köçip kelgenlerni «Atlasqa» degil (anda yer az, bir buçuq biñ kişi sığa bile), «Stereo Plazağa» davet etken edim, anda altı biñ insan sığa. Aman-aman bir yıl evelsi, dekabr ayında, olğan edi, qırımlılarnı, Donetsk ve Lugansktan köçip kelgenlerni o kontsertke davet etken edim, adamlar nasıl yaşacağını bilmey ediler, ne eglenmege, ne de bir de bir tedbirge barmağa imkânları bar edi. Olarnı davet etmege imkânım bar edi – davet ettim.
– Tercimeiyalnı diñlegende beş-yedi yıl evelsi olıp keçken vaqialar, sanlar ne qadar hucur kelgenini añladım, bazıda bunıñ bam-başqa yerde olğanını tüşünesiñ. Soñki bir buçuq yıl devamında ayatıñızda nasıl deñişmeler oldı?
– Muzıkadan nefes alam, icadiy ayatım pek toyğun. «Qırımlılarnıñ bilmek aqqı bar» şiarıñıznı begendim, meselâ, oktâbr 12-de Jamalanıñ «Podıh» («Nefes») albomı çıqtı. Qırımlılarnıñ bunı bilmesi pek müim. Al-azırda malümat olarğa pek keç kele ya da istegenimizden farqlı bir şekilde yete. Bugün musafiriñiz olğanıma, muzıkam ve bir yıl devamında olğan deñişmeler aqqında aytmaq imkânım olğanına quvanam. Yañı muzıka, yañı duyğu, yañı qasevet, can ağrısı, yalñızlıq – yañı albomda er şey bar. Ve, elbet de, menim eski işlerime oşamay, amma onıñ içinde olğan sıcaq ve sevgi Ukraina ile paylaşmaq içün yeterlidir.
– Birinci albomıñız alâ maşinamda, muzıka ile fleşim tura, bir şey yapmağa istemegende onı qoyam...
– Ğam-qasevetmi?
– Ğam-qasevet. Anda yanğırağan yırlarnıñ muzıkal ibarelerni canlandırıp olamayım, amma maşinam ve bütün yolcularım... külümsireyler. Adamlarnıñ tebessümleri parlay! Yañı albom nasıl olacaq? Ne aqqında?
Nefes – nefes almaq – nefes çıqarmaqtır. Nefes – ruhtır. Bu çoq manalı bir söz, bir taraftan, ümüt bere – nefes almaq, amma, diger taraftar da, nefes çıqarmaq da bar, meni bu sene ve ayatımda raatsızlağan şeyler oldı
– Bam-başqa şeyler aqqında. Birinci albom çıqqanına dört yıl ya da daa ziyade oldı. Ve, ebet, men deñişken edim, şahsiy ayatımda olğan vaqialardan, memlekette olğanlardan ilham aldım, çünki çette qalamayım. Siziñnen beraber aynı nefes alam. Keder de bar, ebet, bu sebepten minor nağmeler de çoq oldı. Yañı albom – qıdıruv aqqında. Ne içün tur «Artıñnı unutma» adınımı aldı? Albom adı ne içün «Nefesmi» oldı? Nefes – nefes almaq – nefes çıqarmaqtır. Nefes – ruhtır. Bu çoq manalı söz, bir taraftan, ümüt bere – nefes almaq, amma, diger taraftan da, nefes çıqarmaq da bar, meni bu sene ve ayatımda raatsızlağan şeyler oldı. Bir qaç kere canım ağırğan edi, amma men adamlarğa inanmağa devam etem, ayat qıdıruvını devam etip, bu yoldan vazgeçmeyim. «Artıñnı unutmayım». «Ev» – ümüt etem ki, er keste olğan miydir. Özüni tanıp, ev yolunı tapmaq üzeri tolu bir aenklik manasında aytam. Er bir insan içün eñ büyük vazifedir. Men ketem. Qayda kelecegimni daa bilmeyim. Amma şübesiz – kelecem.
– Bilesiñizmi, soñki bir buçuq yıl bir çoq insan içün pembe közlük ikâyesi oldı. Bir çoq kişi ondan qurtuldı. Bazıları yalıñız memleket, insanlar aqqında degil, özleri aqqında çoq şey añladılar. Sizni soñki bir buçuq yıl devamında neden közüñiz qayttı ve açqan eñ büyük şey aqqında sorasa ediler?
– Eki yıl devamında adamlar ciddiy şekilde kete. Bir çoq insan ketti, sanki...
– Domino kibi.
Dostluq aqqında bir yırım bar, eñ yaqın insanlarıñ böyle olmağanını köstere
– Domino kibi! Men şaştım. Dostluq aqqında bir yırım bar, eñ yaqın insanlarıñ böyle olmağanını köstere. İnsannı tüşünesiñ, beraber olğanını... aynı qum qavuzında... bir tepsinden aşağanıñıznı tüşünesiñ... – amma ne ola – wow! – haberim de yoq edi. Qurt adam ola. Böyle şeyler olğan edi, eñ büyük ağrı budır. Men açıq bir insanım ve müsbet bir kişim – ve, elbet de, sen inansañ-inansañ-inansañ, soñra da başqa bir şey olsa, canıñ ağıra. Qıyın.
– E. Bu hayallardan qurtuluv ikâyesidir.
– Amma, buña baqmadan, men edalım, özüni ara-sıra betime uram, adamlar bundan daa zor vaqıtlarda yaşaylar, saña birisi hainlik yapsa, bu da eñ büyük felâket degil, dep aytam. Sattımı – yahşı, afu et ve yoluna devam et.
– Jamalanen ondan ğayrı başqa birisi ya da başqa bir şey aqqında laf etmek mantıqsızdır. Menim teren işançım. Minornı ayttıq, soñki bir buçuq-eki yıl içinde ne açtıñız?
– Aytıp olamayım bile.
– Sizge «müsbet» tesir etken ne oldı? Siz bir şeyni beklemediñiz, amma tam böyle oldı. Aqşam minor degil, major keyf ile yuqlap qalmaq içün ne kerek?
– Adiy kibi körünir, belki, amma bugünde-bugün Ukrainada muzıka saasında bir çoq güzel şey olğanına quvanam. Bu yaz devamında bir sıra festival oldı. Misal olaraq, Lvivdeki «Alfa Jazzğa» meşur adamlar keldi – Wayne Shorter, Herbie Hancock. Belki de, muzıkanı sevgenler içün müim bir şey, amma, dostlar, emin oluñız, böyle adamlar mında kelip, memleketimizniñ statusını öyle bir kötereler... Olarnıñ kontsertlerine barıp, «canlı» diñlemege imkânımız bar...
– Jamala ne diñley?
– O! Soraysıñız! Bir yayın az olur. Men muzıkanı pek sevem, yañı muzıkanı diñlemege sevem, şimdi Jamie Woonnıñ yañı albomını, Finkniñ «Hard Believer» soñki albomını diñleyim, onıñ «Stereo Centrumdaki» kontsertine de barğan edim. Acayip bir şey edi. Men başımnı sallap tura edim: wow dep! Fink kibi bir adam bizge keldi, ve zalnı topladı. Bir çoq çetel zenaatdaşlarım qorqa. Facebookta Gregory Porter (dünyanıñ eñ güzel jazz seslerinden biridir, mence), Kim Hyun-a, Britaniyanıñ elektron dueti ile laf etem – olarnıñ qorquları bar, ebet: ne bar sizde, fenamı? Men olarğa añlatmağa tırışam: yoq-yoq, siz kelip baqıñız. Soñki müim vaqialardan – Cannesğa bardım, Aq deñizniñ yalısında Meykomb-2015 kontserti ile çıqışta bulundım. Ayrette qaldım. Çetel adamlarınen körüştim, bizde er şey olğanını añlatmağa tırıştım.
– Adamlar özünden büyük olğanını tasvirlegen bir ikâyedir. Bundan ğayrı, özüne ait olmağan insanlar da bar, bu adamlar sıma olalar. Jamala – ukrain ve qırımtatar zemaneviy muzıkasınıñ elçisidir.
– Sağ oluñız.
– Bazı vaqıtları bu ağır bir status kibi kele maña, onı taşımaq qolay bir vazife degil. Yañılammı? Tüzetiñiz.
Çoqusı «qırımtatar yırcısı» dep ayta, men ise bunı aytmaq isteyim: dostlar, doğru aytayıq – men ukrain yırcısı olam, bunı er yerde ğurur ile bildirem. Qırımtatar halqınıñ ukrain yırcısı olam
– Yoq, qolay bir şey degil. Çoqusı «qırımtatar yırcısı» dep ayta, men ise bunı aytmaq isteyim: dostlar, doğru aytayıq – men ukrain yırcısı olam, bunı er yerde ğurur ile bildirem. Qırımtatar halqınıñ ukrain yırcısı olam – menim içün müim bir şey. Ebet, qırımtatarım, halqımnıñ qızım ve bunı ğururnen aytam. Amma bunıñ bir olması menim içün pek müim, albomıma ukrain, ingliz, rus yırları arasına qırımtatar yırını qoşsam – tesaduf bir şey degil. Ebet, er kes qırımtatar muzıkasınıñ ayrı albomını bekley, amma eminim, bu tek qırımtatarlar içün yapılacaq, rafqa qoyulacaq, er kes «maşaAllah» der – bu qadar. Men ise muzıkam vastasınen, Büyük Britaniya, Almaniyada olsa (Berlinden sımarış keldi, Britaniyada yazılmaq maqsadım bar), onı satırlar arasında da eiştmege isteyim, «Şlâh dodomu» yırında olğanı kibi – «Artıñnı unutma» – keri qaytmağa unutma, aqız. Adamlar qayd etseler kerek (olar qırımtatarlar kim olğanını soraylar) ve soñra: sizni selâmlayım.
–– Jamalanı küçük yapmağa, onı yerli seviyege ketirmege istegen adamlar bardır. Amma o , Qırım ve Ukraina arasındaki bir köpür ola, Ukraina ve Qırımnı añlamaq, diñlemek, eşitmek istegenler içün bir köpürdir. Böyle bir sualim bar: bugün cemaat siyasetke daldı. Jamala ve siyaset – birleşe bilecek şeylermi?
– Yoq, bunı iç tüşünmeyim. Men icdatnen oğraşmağa tırışam, çünki bir şeyni tolusınen yapmaq isteyim – yahşı siyasetçi ve yahşı yırcı olamazsıñ. Başqa icadiy bir zenaat ola bile. Maña «Povodır» filminde oynamağa teklif etkende bu imkândan faydalandım, bam-başqa sıfat, er şey bir-birine yaqın dep tüşünmeñiz. Yoq-yoq, bam-başqa zenaat, men onı tez-tez menimsemege mecbur edim, çünki Oles Saninniñ «Povodır» dramatik filminde Olga Levitskaya rolüni oynaycaq edim. Bu qomşulıqnı begenem: kino, icadiy janrlar – begenem. Siyaset menim ikâyem degil.
– Ne ise, siyasetni aytmayıq, mında tartışmaq da kerekmey...
– Menim fikirimce, bir yır, müim bir mündericesi olsa, samimiy olsa, (şimdi yañıla bilem) qanun leyhaları, konferentsiya, forumlardan daa müim. Bunı «Okean Elzı» stadionlarında köremiz. Bu taqımğa siyasetçilerden çoq inanalar. Adamlar kontsert biletini alıp rey berdiler.
Özüni ahlâq adamı olaraq is etem, dep aytmaq – büyük bir mesüliyet
– Bugünde-bugün memlekette ahlâq adamları az. İnsanlarnıñ fikirlerine emiyet bereler. Özüni a) ahlâq adamı sayasıñızmı? b) siziñ ahlâq adamıñız kim ola?
– Özüni ahlâq adamı olaraq is etem, dep aytmaq – büyük bir mesüliyet.
– Bu sualni bermeyik aysa.
– Men ahlâq adamlarımnı ayta bilem. Mustafa Cemilev, Refat Çubarov, anam, babam – olar menim içün ahlâq adamlarıdır. Yaqın insanlarımnıñ çevresi pek dar. Menimnen iş yapqan insanlar, – küçük bir taqım – olar da menim ahlâq adamlarım ola. Olarnıñ sözüni diñleyim. İnanıñız, siyasetçi olmağa ögrenecek istegim ve vaqıtım yoq. Köremiz, büyük seviyege yetken insanlar yoq ola, amma siyasetçiler olaraq yoq ola, çünki laf etmege bile bilmeyler.
– Belki de, bu eñ uzun ikâye, çünki er kes işini baqmaq kerek.
– Doğru.
– Bizde parlamentni moda klubı sayalar, anda kelip, yahşı fotoresim yapalar. Asılında can sıqıcı bir institut, anda, sanada olmaq ve icatnen oğraşmaq kibi, qanun icadınen oğraşmaq kerek...
– Acayip bir management: bugün albomım çıqtı, yarın bunı ayttıñız, o birisi kün kontsertim bar, men sizni davet etem. Bu ne? Bu izçenliktir. Kim teşkil ete onı? Taqım. Doğrusını aytqanda, menim içün parlament – acayip bir management, o, suallerimiz olmasın dep, bunı nasıl teşkil etecegimizni añlatmaq kerek. Menim icadiy baqışım böyle – men böyle körem. Men olarnıñ anda ne yapqanını añlamayım, olar añlatmaylar. Bu sebepten men meraqlanmayım.
– Qırım siziñ içün ne?
– Vatan.
– Neni eñ çoq sağınasıñız?
– Qartbabamnı sağınam, onı bir buçuq yıldan berli körmeyim, o, 80 yaşında, hasta. Deñiz yolunı sağındım, evimden yedi daqqalıq mesafede. Ana-babamnı sağınmayım, olar sıq-sıq keleler. Keçken afta kontsertimde babamnen körüştik, bir qaç saat laf ettik (kün bile olmadı), baht budır. Anam da sıq-sıq kele, dekabr 5-te kontsertke kelecek. Qırım avasını sağınam. Aşlarnı sağınmayım, mında evde kibi aşaycaq bir sıra yer açıldı.
– Mence, sözlernen degil, işlernen cevap bermek kerek olğan sual berdim. Eñ esası şu ki, bu işni oktâbr 12-de Jamala yaptı – onıñ yañı «Podıh» albomı çıqtı.
Pavel Kazarin, Qırım.Aqiqatnıñ közeticisi
