Qırımda akimiyet deñişken soñ yarımadanıñ yañı uquq qoruyıcıları 2014 senesi fevral 26-da Qırım parlamenti yanında olıp keçken vaqianı (Ukraina topraq bütünligine qoltutuv mitingi – QA) ögrenmege başladılar. Rusiye Ceza Kodeksiniñ 212-nci maddesi, «kütleviy çatışmalarnı teşkil etüv», boyunca cinaiy iş açıldı. İş taqiqatı çerçivesinde aqımdaki seneniñ yanvar ayında Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ muavini Ahtem Çiygoz mitingniñ «esas teşkilâtçısı» olaraq apiske alındı. Soñra Ali Asanov, Mustafa Degermenci ve ATR qırımtatar telekanalınıñ operatorı Eskender Nebiyev yaqalanğan ediler. İyün ayında Nebiyev bir yerge ketmeycegini bildirgen vesiqanı imzalap, SİZOdan çıqtı, faqat oktâbr 9-da Rusiye uquq qoruyıcıları onı tekrar apiske aldılar. Oktâbr 12-de Aqmescitniñ Merkeziy rayon mahkemesi Eskender Nebiyevge eki buçuq yıllıq apis cezasını şartlı olaraq berip, mahkeme zalından azat etti.
Eskender Nebiyevniñ babası da cinayette şeklengen edi. 2015 senesi sentâbr 16-da silâlı adam Aqmescitteki acele yardım noqtasınıñ hadimlerine qarşı ateş açtı. Ateş açqan kişi er kişi ve üç qadınğa qurşun yarası ketirdi. Eki qadın can berdi. Adamnıñ cesedini bir aydan soñ taptılar. Al-azırda taqiqatçılar ölüm sebebini ögreneler. İlk malümatlarğa köre, adam özüni öldürdi. Qırımda Nebiyevler qorantası oğrağan facia, em de siyasiy taqipler – bugünki yayınımıznıñ mevzusıdır.
Kütleviy siyasiy iş – fevral 26 – daa unutılmadı. Ukrain ve qırımtatar tarafları ve Qırımnıñ Rusiyege qoşulmasını istegen biñlernen kişi çatışqan edi. Miting iştirakçileri arasında yüz bergen çatışma neticesinde eki insan elâk oldı. Bir buçuq yıldan ziyade keçti, Rusiye akimiyeti o künniñ adiselerini taqiq etmege devam ete. Qırımtatar Milliy Meclisi reisiniñ birinci muavini Nariman Celâl ile bağdamız.
– Nariman, Eskender Nebiyevge fevral 26 adiselerinde iştirak etkeninden sebep berilgen eki buçuq yıllıq şartlı apis cezasına nasıl qıymet kesesiñiz?
Nariman Celâl: Eskender ve ailesi içün quvandıq, azatlıqta olacağına quvandıq. «Fevral 26 işini» umumen alğanda qanunsız, sebepsiz sayamız, çünki vaqialar Ukrainada yüz bergen edi, bu adise-vaqialarnı yalıñız Ukraina uquq qoruyıcı organları taqiq ete bile. Qırımda «fevral 26 işi» boyunca taqiqat «bir taraflı», çünki qabaatlı olaraq yalıñız qırımtatarlar kösterile, amma o kün birden eki miting keçirilgen edi, ve ekincisi Qırımnıñ şimdiki yolbaşçısı Sergey Aksenovnıñ yolbaşçılığında olıp keçken edi. Olardan iç birisi mesüliyetke çekilmedi, olar zarar körgenler olaraq kösterile. Tabiiy ki, bu işnen bağlı er angi malümatnı menfiy, adaletsiz dep tanıymız. Eskender Nebiyevni aytsaq, ailesi ve özü de zor bir vaqıtnı keçirdi ve keçire, olar «Rusiye adaletine» o qadar alışqanlar ki, artıq raat yaşamaq isteyler.
– Nariman, daa bir adise aqqında aytacaqmız. Nebiyevler qorantasında yüz bergen facia aqqında, Eskender Nebiyevniñ babası Bekir Nebiyevniñ vefatını aytacaqmız, onı acele yardım noqtasına qarşı ateş açılmasında şeklegen ediler. Bu taqiqat ketişatı aqqında ne ayta bilesiñiz?
Nariman Celâl: Bizde olğan malümatqa köre, bir de bir tarafsızlıq aqqında aytmamaq zor. Birinciden, memurlar ve kütleviy haber vastaları iş boyunca şeklengenniñ millet mensüpligini qayd ettiler. Şahıs şeklengen edi ve qıdırılğan edi, amma Qırım prokurorı onı qabaatlı olaraq ilân etip, ömür boyu apis cezası alacağını aytmağa başladı. Bundan ğayrı, bir sıra kütleviy haber vastası Bekir Nebiyev ve Eskender Nebiyevniñ taqdirlerini çirkin bir şekilde birleştirdi. Endi vefat etken adamnı «radikal», terrorist dep adladılar.
– Qırımda Rusiye uquq qoruyıcı organlarınıñ siyasiy vazifeleri bar olğanını aytmaq mümkün, doğrumı?
Vefat etken Bekir Nebiyev ise daimiy olaraq şeklengen kişi qalacaq, çünki qabaatını tasdıqlap ya da red etip olamaz
Nariman Celâl: Ebet, aynı böyle tüşünemiz. Eskendernen laf ettim, babasınıñ alı ruhiy ceetten, kerçekten, pek ağır edi. Ve, kerçekten, aynı bu acele yardımnıñ hadimleri ile munasebetleri pek zor edi. O, böyle bir şey olğanını inkâr etemey, vefat etken Bekir Nebiyev ise daimiy olaraq şeklengen kişi qalacaq, çünki qabaatını tasdıqlap ya da red etip olamaz.
– Eskender Nebiyevniñ fevral 26 vaqiaları boyunca qabaatına qaytsaq, Eskenderniñ işdeşleri aytqanını paylaşmaq isteymiz. Telekanal jurnalisti Şevket Namatullayevniñ bildirgenine köre, Eskender Nebiyevnen video çıqarğan ediler.
Nariman Celâl: Taqiqatnıñ videosı bar, o, açıqtır. Videoda Eskender bar. Qorçalay ya da ücüm ete añlaşılmay. Amma onı uralar, körüne.
– Studiyamızda musafir, «KrımSOS« cemaat teşebbüsiniñ uquqçısı Yevgeniya Andreyük. Uquqçı, uquq qorçalayıcığa köre, «fevral 26 işi» nedir?
Yevgeniya Andreyük: Bugün zenaatdaşlarım aytqanı kibi, Кusiye bu işni baqamaz, çünki o vaqialar başqa devlette olıp keçken edi. Qalğanını aytsaq, Qırımda halqara gumanitar uquqı, işğal uquqı, cenk uquqı qullanıla. Topraq işğal altında olğanı qadar, anda bu qaideler olacaq. Halqara qaidelerge köre, Rusiye anda ceza qanunlarını qullanamaz.
– Bu siyasiy işlerni icra etkenler – mahkemeci, prokurorlar – halqara uquqqa köre, nasıl cezalanacaq?
Yevgeniya Andreyük: Bu halqara cinayetlerdir, zenaatdaşlarımız bu faaliyetlerini isbatlaycaq delillerni toplaylar. İnsaniyetlikke qarşı cinayet etnik grupplar, farqlı siyasiy baqışları olğanlarnı taqip etüv kibi areketlerni qaplap ala. Belli olğanı kibi, halqara cinayetler Gaagada, halqara mahkemede baqıla.
– Telefon bağımızda Nazar Holodnitskiy, Qırım Muhtar Cumhuriyeti prokurorınıñ birinci muavini. Nazar, Qırım prokuraturası andaki adise-vaqialarğa nasıl baqa?
Nebiyevniñ işi boyunca mevamımız tam, ukrain qanunlarına köre iç bir qabaatı yoq – mında yalıñız siyasiy sebeplerNazar Holodnitskiy
Nazar Holodnitskiy: Nebiyevniñ işi boyunca mevamımız tam, ukrain qanunlarına köre iç bir qabaatı yoq – mında yalıñız siyasiy sebepler, uquq sisteması ve qanun ile iç bir alâqası yoq. Bu iş boyunca taqiqatqa celp etilgenler mıtlaqa cevap berecek ve cezasını alacaqlar. Bunıñ vaqıtı kelecek.
– Mında daa bir iş, Aqmescitte yüz bergen facia aqqında laf etemiz, Eskender Nebiyevniñ babası Bekir Nebiyev şeklene. Aqmescitteki acele yardım noqtasında açılğan ateş aqqında söz yürsetile. Taqiqat komiteti yapqan ve aytqan şeylerge pek inanmaymız. Qırım prokuraturası böyle şeylerni qayd etemi?
Nazar Holodnitskiy: Qırımda olğanlardan haberdarmız, ve bütün adise-vaqialarnı uquq alanı çerçivesinde qayd etemiz, amma al-azırda yarımadada bir şey yapamaymız, bütün malümatlarnı toplaymız ve kün kelir – bu malümattan mıtlaqa faydalanacaqmız.
– İşğal vaqtında degil, endi ondan soñ uquq qoruyıcı, nezaret ve işğal organlarına qarşı cinaiy işler açıldımı? Polonskiyge qarşı iş açıldımı ya da o Avropağa raat bara bile?
Nazar Holodnitskiy: Yarımadadan bir daa çıqmasın dep, er şey yapıla.
– «KrımSOS» cemaat teşebbüsiniñ uquqçısı Yevgeniya Andreyükke daa bir sualim bar. Yevgeniya, Bekir Nebiyev ile bağlı facialı vaziyetni aytsaq, Qırımda bu adise adaletli şekilde taqiq etilecegine ümüt etmek mümkünmi? Zarar körgenler ve qabaatlanğanlar imayege işana bilemi?
Maalesef, eski işlerniñ tecribesini, ölüm, Qırımda ğayıp olğan insanlarnı aytsaq, yahşı bir taqiqat yoq. Kerçek aydınlatılacağına inanmaq zorYevgeniya Andreyük
Yevgeniya Andreyük: Maalesef, eski işlerniñ tecribesini, ölüm, Qırımda ğayıp olğan insanlarnı aytsaq, yahşı bir taqiqat yoq. Kerçek aydınlatılacağına inanmaq zor.
– Bu adise qırımtatarlar toplu yaşağan yerlerde bir sıra yañı tintüv sebebi oldı.
Yevgeniya Andreyük: Ebet, ve, böylece, taqiq etmege, kerginleştirmege devam eteler.
– Qırımdaki uquq qoruyıcı organları qullanğan usullar aqqında siyasiy mabuslardan biri Aleksandr Kostenkonıñ adliyecisi Dmitriy Sotnikov tarif etecek. Qırımda Rusiye taqiqat organlarınıñ işini körgen adliyeci olaraq «fevral 26 işi» ve Bekir Nebiyevniñ işi aqqında ne ayta bilesiñiz?
Dmitriy Sotnikov: Saşa Kostenkonıñ babası ğayıp olğanda vaziyetimiz buña oşap kete edi. Uquq qoruyıcı organlar onıñ taqiqat ile razı olmasını istep, babasınıñ bulunğan yerini aytmağa vade etken ediler. Fedor Kostenkonıñ taqdiri aqqında yaramay aytmağa istemez edi, amma o alâ daa yoq. Bekir Nebiyevniñ adisesine köre, er şey ola bile.
