Mahsus Qırım.Aqiqat içün, «Fikir» rubrikası
Bu künleri Aqmescitteki cuma cami qurucılığı yerinde tınçlıq. «Qurucılıqnı» unutqanlar, iş başlamadı. Keçken cumaaqşamı künü Qırım «yolbaşçısı» Sergey Aksenovnıñ iştiraki ve teşebbüsi ile keçirilgen «qurucılıqnıñ tantanalı açılışı» Qırım musulmanları içün köz boyama ve Meclis teşebbüsi ile cami qurucılığına toplanılğan qurucılıq malzemelerini yalan aytıp çıqarmaq içün sebep oldı.
Böylece Qırım Rusiye akimiyeti er bir Qırım musulmanınıñ qurucılıqta iştirak etmek halq teşebbüsini sızıp çıqtı.
İşke iç kimse azır degil
Cuma cami qurucılığınıñ başlamaycağı ta onıñ açılışında añlaşıldı. Çünki iş başlamasına bir şey azır degil edi. Toplaşuvda memur ve diniy idaresiniñ vekilleri birlik ve parlaq kelecek aqqında aytıp, leyhanı añlattılar, qurucılıq Vladimir Putinniñ yolbaşçılığında yapılacağını dediler, amma o, Birleşken Milletler Teşkilâtı Parlament assambleyasınıñ sessiyasına azırlıq künlerinde Aqmescit camisini iç tüşünmegendir.
Qurucılıq yerinde «yolbaşçılıq tertibi» yapıldı – çöplük çıqarıldı, Qırım akimiyeti begenmegen qurucılıq malzemeleri alındı, laflar aytıldı, çoq para bermege, "tahminen 2 milliard" ayırmağa vade etildi, amma ne vaqıt ve angi vaqıflardan berilecegini aytmadılar.
Ve... o qadarlıq. İşler başlaması içün bir şey azır degil – qurucılıqnı alıp barğan teşkilât-baş tertipçi yoq, qurucılıqnı kim alıp baracaq – belli degil, böyle etip, ne qurucı, ne tehnika, ne malzeme, ne de para bar. Asılında qurucılıq başlamadı bile, Rusiye televideniyesi içün kerek olğan levha azırlandı.
Akimiyetke qoltutqan gazetalar saymağa bilmey
Bugünki künde Qırımnıñ matbuat vastaları cami qurucılığınıñ başlamamasında «Ukrainanı qabaatlaylar». Faqat topraq ayırılması, qurucılıq başlaması ile bağlı qalabalıqnı aynı insanlar yapqan edi, olar şimdi de Qırım akimiyetinde bulunalar – eski Regionlar firqasınıñ temsilcileri, bu firqa em qırımtatarlar, em de musulmanlarğa qarşı çıqqan edi. Aqmescit şeer şurası topraqnı başta ayıra, soñra özü çıqarğan qararlarnı lâğu ete, «talaplarnı» çıqara, Yaltinskaya, 20 soqağı yerine «dünyanıñ o bir ucunda» topraqnı almağa teklif etken edi.
Bu topraqnı ayırmamaq qararınıñ sebeplerinden biri ükümet Yalta yolu er bir taraftan körüne ve andan yolnıñ bütün yönelişleri boyunca ateş açmaq qolay dep ayttılar. Qırımtatarlar anda camini degil, şeerni cenübiy yönelişten qoruycaq qaleni quracaq ediler sanki.
Сami qurucılığı başlanacaq kibi laflarğa inanmaq zor. Yañı qalabalıq başlaycaq, eskisinden biraz farqlı olacaq, artıq akimiyet şerefine tedbirler keçirilecek ve dostluq ve adalet aqqında büyük laflar aytılacaq, asılında ise qırımtatarlarnıñ bayramları ve tedbirleri yasaq etilecek.
Bu adamlar Ukraina zamanında bile Rusiyeniñ «Yedinaya Rossiya» firqası ile işbirligi aqqında añlaşqan ediler, olarnıñ milletlerara ve dinlerara munasebetlerde mefküresi o vaqıt qullanğan mefküresine teñ kele. Bu sebepten cami qurucılığı başlanacaq kibi laflarğa inanmaq zor. Yañı qalabalıq başlaycaq, eskisinden biraz farqlı olacaq, artıq akimiyet şerefine tedbirler keçirilecek ve dostluq ve adalet aqqında büyük laflar aytılacaq, asılında ise qırımtatarlarnıñ bayramları ve tedbirleri yasaq etilecek.
Aynı künde – cumaertesi künü, sentâbr 26-da, Qırımda «devlet şurasınıñ» «Krımskiye izvestiya» gazetasınıñ №181 sanı ve «ükümetniñ» «Krımskaya gazeta» gazetasınıñ №145 sanı çıqtı. Oquyıcılarğa körgenlerine inanmasınlar, dep aytmaq kerek. Gazetada bu sannıñ künü olaraq «bazarertesi, sentâbr 28 künü» qayd etildi, amma onı sentâbr 26-da, cumaertesi künü, oquyıcılarğa yetkizdiler ve satmağa başladılar. «Krımskaya gazeta» gazetası da aynı. Gazetacılar taqvimniñ ögüne ketmege tırışalar, ğaliba, çünki bazarertesi yerine cumaertesi yazmaq istemegenlerini başqaca añlatamazsın.
Böylece, «devlet şurasınıñ» gazetası serlevada «Qırım musulmanları bunı (cami qurucılığını, amma o daa başlamadı!) 23 yıl bekledi», «Krımskaya gazeta» ise birinci saifesinde «15 yıl beklenilgen bayram» olıp keçti, dep bildirdi. Körgenimiz kibi, eki gazetanıñ malümatları arasında 8 yıl farq bar.
Asılında, ekisi de aqlı degil. Qırım musulmanları bu «bayramnı» 1944 senesi mayıstan berli bekleyler, çünki o vaqıt Qırımda aman-aman bütün camiler yıqtırıldı, müftiyatnıñ faaliyeti toqtatıldı, qırımtatarlarnıñ diniy müessiseleri yoq etildi. Amma er bir bile edi, vatanğa avdet künü kelecek. Qırım musulmanları bunı 71 yıl devamında bekleyler, avdet olsa da, er kes daa qaytıp olamadı, qırımtatarlarnıñ vatanı halqına qaytarılmadı, ve kene de istilâcı tarafından hırsızlandı. Musulmanlar tezden yañı avdet olacağına inanalar. O vaqıt cuma caminiñ kerçek qurucılığı başlaycaq, ve onıñ adı Qırımnıñ azat etilmesi ile bağlı olacaq.
Elmir Abibulayev, siyasiy közetici
«Fikir» rubrikasında bildirilgen fikir-tüşünceler müelliflerniñ noqtaiy-nazarlarını aydınlatıp, muarririyetniñ baqışları ile aynı olmaması mümkün