Lviv Ukrainanıñ medeniy paytahtı adını sıq-sıq ala. İşğal başlanğan soñ bayağı qapalı olğan bir şeer Qırım ve Ukrainanıñ şarqından köçip kelgenlerni qabul etti. Lvivdeki qırımtatarlarnıñ medeniy ve diniy yaşayışı aqqında «KrımSOS» ve «Lvivdeki Qırım evi» esasçılarından biri Alim Aliyev tarif etti.
– Alim, Lvivge köçip kelgen qırımtatarlarnıñ medeniy yaşayışı aqqında umumen tarif etiñiz.
– Kiriş sözünden başlayım. Qırım işğalinden evel Lvivde tahminen 20 qırımtatarı yaşay edi. Şimdi, sayısına baqsaq, Lviv ve Lviv vilâyetinde aman-aman 2000 kişi bar. Mında farqlı gruppalarnı temsil etken qırımtatarlar keldi: universitetlerge kirgen studentler, Qırımda yaşaması zor olğan cemaat ve medeniyet erbapları. Diniy merasimlerni keçirgen musulmanlar da bar, olar islâmnıñ farqlı areketlerini temsil eteler. «KrımSOS» – işğalniñ ilk künlerinden itibaren çalışmağa başlağan bir teşkilâttır. Men özüm de qısmen Kiyevde yaşay edim, çünki teşkilâtnı anda qurğan edik. Lâkin qırımtatarlar ve qırımlılar Lvivge köçip kelmege başlağanını añlağan soñ mında faal çalışmaq kerek, dep qarar aldıq. Bugünde-bugün Lvivdeki «KrımSOS» Qırım boyunca diger teşebbüslerni toplay, içtimaiy meselelernen bağlı olğan (gumanitar yardım, uquqiy mesleat, ruhiyatçı tevsiyeler) farqlı leyhalarnen beraber integratsiya leyhalarını da keçire, olar bizim içün ğayet müim, Lvivdekiler ve köçip kelgenler, şu cümleden qırımtatarlar, bir-birini tanıp, bir-birini ögrenmeliler ve, böyle etip, yıllar devamında şekillengen yañlış fikirlerni yoq etmek kerekler.
Bu sebepten bizler qırımtatar, ukrain, ingliz tilleriniñ kurslarını açmağa başladıq, qırımtatar oyunlarını açtıq. Festival, lektsiya ve diger vaqialar üzerinde çalışmağa başladıq. Bunıñ episi – integratsion bir iş, medeniyetnen bağlı. Onı bizler «Lvivdeki Qırım evi» ile beraber yapamız, bu teşkilâtnı işdeşim Halil Halilov ile beraber qurdıq, o, medeniyet erbabı, Qırımdan köçip, qırımtatar medeniyeti meselelerinen oğraşa. Al-azırda Lvivde sentâbr 4-6 künleri keçirilmesi beklenilgen köçip kelgenler ve Lvivdekiler bayramını azırlaymız.
– Siz işğalden evel de Lvivde yaşay ediñiz. «Qırım evini» açmaq ğayesi ne vaqıt peyda oldı? İşğalden evel böyle bir fikir yoq edimi?
– Men Lvivdeki «Qırımtatar medeniyetiniñ künleri» festivaliniñ teşkilâtçılarından biri edim. İşdeşlerim İrina Magdış ve Oles Dzıdra ile birlikte onı farqlı yerlerde keçire edik. Menim sevgen işim edi. O vaqıt esasen matbuatnen oğraşqan edim. Media mesleatçısı olıp çalışqan edim ve şimdi de ara-sıra çalışam. Lâkin ne ola? İşğal ola, ve mında medeniyet erbapları kele. Qırımtatarlarnı Qırım ve Şarqtan köçip kelgen diger insanlardan ayırğan bir farq bar. Er kesniñ eki esas meselesi bar: ev, iş. Qırımtatarlarnıñ üçünci müim çizgisi bar – hususiyetlerini saqlap qaldırmaq: til, medeniyet, din. Bizler eki şeyge diqqat ayırlıq: til, medeniyet – bunı «Lvivdeki Qırım evi» yapa. Diniy hususiyetler – bunı ortaqlarımız, «Alraid» teşkilâtı, baqa.
– «Lvivdeki Qırım evi» içün Teslenka, 4 adresi boyunca bina ikâyesini tarif etiñiz.
Men añlattım, – bu yerde Lvivde yañı ğayeler şekillene, mında qırımtatarlarnı acımaq içün kelmeyler, mında bir sıra meraqlı, faydalı şeyler ola, bu yerde tek qırımtatarlar degil, diger köçip kelgenler, em de Lviv sakinleri toplaşalar
– İyül ayında yerli akimiyet Lvivde «Qırım evi» içün bina berilmesi boyunca ekinci kere rey bergen edi. Mayıs ayında birinci ilk rey berüvde men olmadım ve o neticesiz keçti. Sebebini ögrenmege başlasaq, deputatlarnıñ ekseriyeti bu leyhanen razı olmağanını añladıq. Bizler bunıñ siyasetnen iç bir alâqası olmağanını añlattıq. Olar Sadovoynıñ leyhası ya da daa bir cami, diniy bir yer olacağını tüşüngen ediler. Men «Lvivdeki Qırım eviniñ» tesisçilerinden biri ve faal iştirakçisi olaraq añlattım, – bu yerde Lvivde yañı ğayeler şekillene, mında qırımtatarlarnı acımaq içün kelmeyler, mında bir sıra meraqlı, faydalı şeyler ola, bu yerde tek qırımtatarlar degil, diger köçip kelgenler, em de Lviv sakinleri toplaşalar.
Binanıñ özü – eki qatlı bina, fena alda, anda bayağı para kerek, amma bu endi bizge bağlı, bizler bir şey yapmağa yardım etecek yatırımcılarnı qıdırmağa azırmız.
– Şimdi bu adres boyunca ne bar?
– Anda himik laboratoriyası bar edi. 400 metr kârelik bir bina, amma oñaytsız qurulğan. Büyük keniş ayatlar, olar çoq yer alalar. Eñ azından binanıñ üçte birini, atta yarısını alalar. Deputatlar red etmek içün tam bir sebep aytıp olamadılar. Ve ne oldı? Köçip kelgenlerni ATO askerleri ile aynı terazege qoyğanlar, bu endi tam bir oyun oldı. Bu insanlarnı qıyaslamaq mümkün degil. Bizler mında, aksine, bu eki gruppanı birleştirmek içün leyhalarnı teşkil etemiz, köçip kelgenler ATO askerleri içün bir şey yapalar. Meselâ, zıddiyet alanına gumanitar yardımnı yollaymız... Lvivde bulunğan köçip kelgenler arasında onlarnen ATO askeri bar, bazıları şimdi askerlik yapalar, digerleri endi qaytıp keldiler ve mında oturalar.
– Deputatlar bu meselede köçip kelgenlerni ATO askerleri ile nasıl qıyasladılar?
Böyle dediler: bizler keçken afta ATO askerlerine küçük bina berdik, siz ise 400 metr kâreni isteysiñiz
– Böyle dediler: bizler keçken afta ATO askerlerine küçük bina berdik, siz ise 400 metr kâreni isteysiñiz. Diger fraktsiyanıñ deputatı ise şöyle dedi: bizim imkânımız olsa, yarın şeerniñ merkezinde ATO askerleri içün 1000 metr kâreni ayırırmız. Men böyle bir qararnı beklemedim, çünki deputatlarnıñ ekseriyeti meni añlağanını ve rey berecegini bildirgen edi. Aynı vaqıtta Lvivniñ bir sıra yerli cemaat faali bizge muracaat etti: yapqan işiñizni, faaliyetiñizni bilemiz. Bizler olarnen ortaqmız, petitsiya yazmağa azırmız, faal olacaqmız. Vazgeçmeycekmiz, çünki, maña köre, bu bir adaletsizliktir. Ne sebepten qırımtatarlarnıñ medeniyet evi olmaycaq? Bu siyasiy, diniy bir şey degil, bu medeniyetnen bağlı bir şeydir, medeniyet ise er şeyniñ temelidir.
– Al-azırda «Lvivdeki Qırım eviniñ» binası yoq, aytqan medeniy tedbirleriñiz qayda keçe?
– Er şey Krivaya Lipa keçitindeki «KrımSOS» ofisinde keçe edi, büyük merasimlerni iş ortaqlarmızda keçire edik: «Müzey İdey», «Dziga», «Mediateka», Kurbas teatri ve ilâhre. Şimdiki vaziyette «KrımSOS» bir binadan ekinci binağa köçe, tezden yañı binada olacağımızğa ümüt etem.
– Onıñ binası qayda yerleşecek?
– Merkezde, adamlar qolay kelsin dep.
– Yaqında Lvivde İslâm medeniyet merkezi açıldı. Şeerde islâm dinini kütken insanlarnıñ sayısı artqanındanmı ya da planlaştırılğan bir adımmı?
«İslâm medeniyet merkezini» mında çoq yıllar devamında çalışqan ortaqlarımız, «Alraid» teşkilâtı, açtı
– «İslâm medeniyet merkezini» mında çoq yıllar devamında çalışqan ortaqlarımız, «Alraid» teşkilâtı, açtı. Qırımtatar musulmanlarınıñ sayısı artqanından sebep eski bina endi küçük oldı, Avraam Linkoln soqağında «İslâm medeniyet merkezini» açmağa qarar aldılar, onıñ maqsadı – musulmanlar ibadet etecek yer olmaqnen beraber islâm dini añlatılacaq bir yerdir, çünki bu mevzu üzerinde bir sıra yañlış fikir mevcut. Lviv – diniy bir şeer, esasen ortodoks, er şeyni añlatmasañ, soñra añlaşmasızlıq ola bile. Olar bu işni yapalar, ve böylece bizge de yardım eteler, cami yerleşecek bina bar ve qırımtatarlar içün medeniy bir ev olacaq.
– Alim, islâm dinini kütken insanlar Lvivde özüni nasıl is etkenini bilesiñizmi? Lviv sakinleriniñ çoqusı ortodoks, musulmanlar özüni raat duyalarmı?
– Bilesiñizmi, Qırım işğali başında meni bu mesele pek qasevetlendire edi, qırımtatarlarnıñ din cemiyetiniñ vekilleri mında kütleviy sürette kelmege başladılar. Lâkin bizler intervyü keçirdik, tedqiq neticelerine köre, olar ekseriyette ortodoks degil, ateist olğan ruslar arasında, Qırımda özüni o qadar raat is etmegen ediler, Lvivde daa raatlar. Olar aytalar: Lviv sakinleri pek dindarlar, Allahqa işanalar. Bu iman bizni birleştire. Bir qaç külkünçli vaqia da olğan edi, saqallı qırımtatarlarnı ortodoks papazları dep tüşüngen ediler.
– «The Ukrainians» içün intervyüda dediñiz ki, qırımtatarlarnıñ işğalinden soñ 73 esnaftan yalıñız 4 danesi qaldı. Angileri, angileri ğayıp oldı ve olarnı ğayrıdan tiklemek mümkünmi?
Eki taraflı nağışımıq yoq oldı, şimdilik bunıñnen oğraşacaq ustalar yoq
– İlk evelâ – keramika, kölmekçilik, altın yipli nağış ve demir sanatı – şimdilik bu ğayrıdan tiklenildi. Eki taraflı nağışımız yoq oldı, şimdilik bunıñnen oğraşacaq ustalar yoq. Toquyıcılıq bar, meşur erbabımız Mamut Çurlu bunıñnen Qırımda oğraşa. Bizler medeniyet erbaplarını ara-sıra Lvivge davet etmege tırışamız, ukrain medeniyet faalleri ile işbirlik tutsınlar isteymiz. «Muzıkalnıye kollaboratsii» leyhasını ömürge keçirgen edik, qırımtatar ve ukrain çalğıcıları halq aynenilerini qırımtatarca ve ukraince yırladılar. Nağme resmi o qadar beñzey ki... İşğal neticesinde qırımtatarlar içün büyük bir facia yüz berdi, lâkin, diger taraftan, şimdi bizler bir-birini tanıymız, eskiden yapqanlarımıznı ögrenemiz, qırımtatarlar ise özüni yañıdan açalar.
