Aqmescit, Kiyev – Krasnodar ülkesiniñ mahkemesi Ukraina Yuqarı Radasınıñ deputatı Mustafa Cemilevniñ öldürüvde qabaatlanğan oğlu Hayserni beş yılğa qadar azatlıqtan marum qaldırdı. İşbu qarar mahkemeciler olmağanlarnıñ kence Cemilevni diqqatsızlıqtan yapılğan öldürüvde qabaatlamaq qararından farqlana. Mahküm etilgenniñ tuvğanları, em de bir sıra uquq qorçalayıcı teşkilât mahkeme ükmüni obyektiv saymayıp, böyle etip Rusiye Federatsiyası büyük Cemilevge siyasiy basqı yapa bile, dep tüşüneler. İmaye mahkeme qararından şikâyet etecek ola.
Çarşenbe künü, iyün 10-da, Krasnodar ülkesiniñ mahkemesi Hayser Cemilev tarafından 44 yaşında Bağçasaray sakini Fevzi Edemovnıñ öldürilmesi aqqında işni baqtı. Qabaatlanğannıñ adliyecisi Nikolay Polozovnıñ aytqanına köre, mahkeme Hayser Cemilevni beş yılğa qadar umumiy nizamlı apiske almağa qarar aldı.
Hatırlatamız, Hayser Cemilev 2013 senesi mayıs ayından itibaren apiste bulunğan edi. Qırım prokuraturası onı maqsatlı öldürüvde qabaatlağan edi, soñra ise maqsatlı öldürüv maddesine alelhusus şartlarnı da qoştı. Qabaatlanğannıñ imayesi ateş diqqatsızlıqtan açılğanını bildire edi. Kence Cemilev mahkeme-psihiatrik teşkerüvlerni keçti ve ruhiy ceetten sağlam olaraq tanıldı.
2013 senesiniñ ekinci yarısı ve 2014 senesiniñ birinci eki ayı devamında Cemilevniñ işini Bağçasaray rayonınıñ mahkemesi baqqan edi. Faqat Qırım Rusiyege «qoşulğan» soñ onı cumhuriyetniñ prokuraturasına qaytardılar. Aynı vaqıtta Kiyevniñ Apellâtsion mahkemesi Cemilevniñ oğlu «diqqatsızlıqtan» cinayet yapqanını bildirip, onı azat etmek qararını qabul etti. Amma Hayser Cemilev Aqmescitniñ SİZOsında apiste qalğan edi.
Qırım Cumhuriyetiniñ Taqiqat komiteti bu işni baqıp, Hayser Cemilevni Rusiye Cinaiy kodeksinin birden üç maddesi boyunca qabaatladı: öldürüv, silânı qanunsız alda tutuv ve onıñ hırsızlığı.
Keçken sene sentâbr ayında Hayser Cemilevni Krasnodar ülkesine avuştırdılar
2014 senesi iyül ayında İnsan aqları Avropa mahkemesi Rusiyeden kence Cemilevni apisten azat etmege talap etti. Faqat Rusiye Federatsiyasınıñ akimiyeti bu qararğa qulaq asmadı. Keçken sene sentâbr ayında Hayser Cemilevni Krasnodar ülkesine avuştırdılar. Aqımdaki seneniñ aprel başında Krasnodar ülkesiniñ mahkemesi işni baqmağa başladı.
Esnas devamında şaat ve zarar körgenler sorğuğa çekildi. Mahküm etilgen malümat bermekten vazgeçti. Qabaat tarafı Hayser Cemilevniñ qabaatı bütünley isbatlanğanını bildire edi. Hayser ise tek silânı tutqanını ve hırsızlağanını ayttı. Mahkeme ükmü ilân etilmeden devlet qabaatlayıcısı Svetlana Nekoz Hayser Cemilevni 5,5 yılğa qadar azatlıqtan marum qaldırmağa teklif etti. Lâkin, Nikolay Polozovnıñ fikirince, ceza o qadar ciddiy olmamalı, ve mahküm etilgen Rusiyede degil, Ukrainada cezasını çekmeli.
Qayd etmeli ki, mahkeme Hayser Cemilevniñ adliyecisi bergen cinaiy işni toqtatmaq muracaatını da red etti. İmaye Kiyevniñ Dneprovskiy rayonınıñ mahkemesi çıqarğan ükümge esaslanıp mezkür muracaatnı berdi. Ukrainada onı «diqqatsızlıqtan yapılğan öldürüvde» qabaatlap, 3 yıl ve 8 ayğa qadar azatlıqtan marum qaldırdılar.
Adliyeci: 5 yıllıq cezanı muvafaqiyet saymaq mümkün
Hayser Cemilevniñ adliyecisi bildirdi ki, apiste keçken eki yıl ceza müddeti olaraq sayıla. Bundan ğayrı, yarım yıldan soñ vaqtından evel şartlı azat etüv ola bile, çünki kence Cemilev apis cezasınıñ yarısını apiste keçirgen olacaq.
«Rusiye Hayser Cemilevni vatanına berüv muracaatına şimdilik cevap bermedi. Tahminen bir buçuq ay içinde qarar alınmalı», – dep qayd etti Polozov.
Hayser silânı tutqanını ve hırsızlağanını bildirip, diqqatsızlıqtan öldürüv yapqanını ayttı
Onıñ aytqanına köre, Hayser silânı tutqanını ve hırsızlağanını bildirip, diqqatsızlıqtan öldürüv yapqanını ayttı: «Aqlama meselesi başından yoq edi».
«Mahkeme başında Hayser Cemilevge ömür boyu apiske ala bileler kibi fikir bar edi, esnasnıñ neticesi – 5 yıllıq apis cezası – muvafaqiyet saymaq mümkün», – dep qayd etti adliyeci.
Bunıñnen beraber, onıñ aytqanına köre, Cemilevniñ işi bitti dep aytmaq erte. İleride – Yuqarı mahkemede apellâtsiya ve onıñ Ukrainağa berilmesi.
Qayd etmeli ki, Krasnodar ülkesiniñ mahkemesi çıqarğan üküm mahkemeciler olmağanlarnıñ qararından farqlana. Keçken afta olar Mustafa Cemilevniñ oğlu diqqatsızlıqtan adamnı öldürdi kibi qararnı qabul ettiler – Rusiye Federatsiyası Cinaiy kodeksiniñ 109-ıncı maddesiniñ 1-inci qısmı. İşbu madde boyunca eki yıllıq apis cezası berile bile. Bundan ğayrı, mahkemeciler olmağanlar Hayserge «silâ hırsızlağanını afu etmek mümkün» kibi qararnı qabul ettiler.
Krasnodar ülkesiniñ mahkemesi ükümni çıqarğanda mahkemeciler olmağanlarnıñ qararına emiyet berse edi, Hayser Cemilev şimdi azatlıqta olur edi, çünki eki yıldan ziyade apiste qala.
Cemilev: Rusiye ve Ukraina arasında problemanıñ al etilmesine bağlı
Adliyeci qararnı «muvafaqiyetli» saysa da, Mustafa Cemilevniñ fikirince, üküm «qanunsız», çünki mahkemeniñ «Ukrainada Ukraina vatandaşınıñ Ukrainanıñ diger vatandaşına qarşı yapqan cinayetini Rusiyede ve Rusiye qanunları boyunca baqmaq aqqı yoq edi».
«Mahkemege alâqası olmağanlarğa iç bir iddiam yoq, olar elinden kelgenini yaptılar, lâkin Rusiye oğlumnı beş yıl devamında reine tutmağa qarar aldı. Bu Rusiye qanunlarına zıt kele, çünki diger memleketlerniñ vatandaşlarını mahkeme etmek aqqı yoq, em de İnsan aqları Avropa mahkemesiniñ qararı bar, Rusiye onı Ukrainağa bermek kerek», – dep ayttı Cemilev Qırım.Aqiqatqa.
Onıñ bildirgenine köre, oğlu ve Rusiyede apiste bulunğan ukrain uçucısı Nadejda Savçenko ve diger mabuslarnıñ taqdiri «Rusiye ve Ukraina arasında problemanıñ al etilmesine bağlı».
Mustafa Cemilevniñ ömür arqadaşı Safinar Cemileva Qırım.Aqiqatqa mahkeme ükmüni izaatlap, Hayser Cemilevniñ tuvğanları ve yaqanlarına qarar ne vaqıt çıqarılacağını aytmağanlarını bildirdi.
Onıñ bildirgenine köre, o, mahkemege kelecek edi, lâkin tuvğanlarnı üküm seslendirgende davet etmediler.
«Biz Qırımda edik. Adliyeciniñ de haberi yoq edi: bu kün üküm çıqarılacaqmı-yoqmı belli degil edi. Oña da aytmadılar: olar (mahkemeciler – müel.) toplaşuv odasına çıqıp ükümni çıqardılar. Bu sebepten mahkemede Hayserniñ soy-soplarından kimse yoq edi», – dep ayttı Safinar Cemileva.
Cemilevniñ ömür arqadaşını mahkeme qararı şaşırttı.
«Qanunğa köre, qabaatnıñ esas maddesi (diqqatsızlıqtan öldürüv – müel.) boyunca eki yılğa qadar azatlıqtan marum etseler, diger madde boyunca ceza olmamalı», – dep qayd etti o.
Cemilevanıñ aytqanına köre, oğlunı silâ hırsızlığında da qabaatladılar.
«Öz evinde hırsızlıqmı olur? O, silânı izinsiz aldı, ariza yoq edi», – dedi o.
Qadınnıñ fikirince, mahkeme esnası «bir çoq hata» ile keçti.
«Rusiye uquq qoruyıcı organları bu iş boyundca mahkeme iznini almayıp taqiqatqa başladılar. Bu işni tekrar taqiq etmege kim emir etti? Mahkeme qarar almaq kerek», – dedi o.
Lutkovska: Devletlerara şikâyet ola bile
Yuqarı Radanıñ insan aqlarından vekâletlisi Valeriya Lutkovska Qırım.Aqiqatqa Krasnodar ülkesiniñ mahkemesi çıqarğan qararını izaatlap, cinayet Ukraina vatandaşı tarafından Ukrainada yapıldı dedi. «Böylece, ukrain Cinaiy-protsessual kodeksi ve ukrain Cinaiy kodeksi qullanmaq kerek», – dep ayttı ombudsmen.
Lutkovskayanıñ qayd etkenine köre, «Rusiye oña añlaşılmağan uquqiy sebeplerden Qırımnı işğal etip, adalet aqqını da işğal etti, ve hususiy bir Rusiye adaleti Ukrainada olğan cinayetlerge nisbeten ukrain qanunları yerine öz qaidelerini qullanmağa başladı».
«Bu noqtaiy nazardan baqsaq, mence, bu qarar çıqarılğanından berli qanunsız ola», – dep ayttı Yuqarı Radanıñ insan aqlarından vekâletlisi.
Kence Cemilev qanun belgilemegen mahkeme tarafından mahküm etildi, – İnsan aqları Avropa mahkemesi içün birinci sebep bu, Avropa konventsiyasınıñ altıncı maddesiValeriya Lutkovska
Lutkovskanıñ qayd etkenine köre, bugünde-bugün mahkeme qararından şikâyet etmek imkânı bar, lâkin o imaye tarafına İnsan aqları Avropa mahkemesine muracaat etmege tevsiye ete. «Kence Cemilev qanun belgilemegen mahkeme tarafından mahküm etildi, – İnsan aqları Avropa mahkemesi içün birinci sebep bu, Avropa konventsiyasınıñ altıncı maddesi – adaletli mahkeme aqqı bozuldı, böylece qabul etilgen bütün qararlar lâğu etile bile, iş ileride ğayrıdan baqılmalı», – dep añlattı o.
Ukraina devlet olaraq bu meseleni nasıl etip al ete bile sualine Lutkovska şöyle cevap berdi: «İnsan aqları Avropa mahkemesinde Ukrainanıñ menfaatlarını temsil etken Ukraina adalet nazirligi qarar alsa, devletlerara şikâyet, yani Ukrainanıñ Rusiye Federatsiyasına qarşı şikâyeti ola bile».
Ombudsmenniñ aytqanına köre, işbu problemanıñ sistemalığını köstermek içün aynı faktlarnı toplamaq kerek.
«Böyle bir talil yapılsa, men özüm de qoşulırım, çünki mende de böyle faktlar bar, o vaqıt devletlerara ariza aqqında laf etmek mümkün», – dedi o.
Logvinskiy: Siyasiy reine vastasınen intiqam almaq
Mustafa Cemilevniñ ortaqları ve uquq qorçalayıcılar mahkeme qararını «qanunsız» tanıp, halqara uquq qaideleri bozulğanını qayd eteler.
Ukraina halq deputatı Georgiy Logvinskiy emin ki, Rusiye Federatsiyası bu işte «siyasiy reine vastasınen» intiqam ala. «Rusiye «femidası» kene de mantıq ve uquqqa baqmadan, soñki sözni özü aytacaq ola. Amma ne Ukraina, ne de halqara toplulıq qanunsız ıntıluv ve maqtançaqlıqnı tanıycaq», – dep ayttı halq deputatı Facebook saifesinde.
İnsan aqları Ukrain Helsinki birliginde (UHS) deyler ki, Rusiyeniñ Hayser Cemilevni mahkeme etmek aqqı yoq edi.
«Mında mahkemeler meselesi bar, Krasnodar mahkemesi nege esaslanıp böyle bir qarar çıqara? Ukraina qanunına binaen, bizim mahkemeler arasında paylaşuv deñişti ve bu işler (Qırım, – müel.) Ukrainada baqılmaq kerek. Bizler bu meselede Rusiye mahkemesi çıqarğan qararnı tanımamalımız. Bu siyasiy taqip, qırımtatar halqınıñ lideri Mustafa Cemilevge basqı yapacaq olalar», – dep ayttı İnsan aqları UHS adliyeciler merkeziniñ müdiri Boris Zaharov Qırım.Aqiqatqa.
Onıñ qayd etkenine köre, al-azırda İnsan aqları Avropa mahkemesine muracaat etip, «adaletli mahkeme aqqını talap etmege» imkân bar.
Onıñ fikirince, devlet seviyesinde Ukraina adalet Nazirligi ve Tış işler nazirligi areket etmek kerekler.
İnsan aqları Qırım alan missiyası (KPM) başqa fikirde. «Bizler Hayser Cemilev ve diger mabuslarnıñ Qırımdan Rusiyege avuştırılmasını qayd etken edik. Qırımlılarnıñ işleri Qırımda baqılmaq kerek», – dep ayttı KPM reberi, halqara uquq eksperti Dmitriy Makarov Qırım.Aqiqatqa.
Makarov ükümni izaatlamaqtan vazgeçti, çünki, onıñ aytqanına köre, İnsan aqları Qırım alan missiyasınıñ bu iş boyunca bütün malümatları yoq. «Bu iş halq içün olmağanını başından aytqan edik. Eki taraftan da esnas bozulması aqqında malümat az edi», – dep qayd etti Makarov.
Qırımtatar Milliy Areketiniñ faali, Qurultay Merkeziy saylav komissiyasınıñ reisi Zair Smedlâyev emin ki, Hayser Cemilev – Rusiye Federatsiyası içün «Mustafa Cemilevge tesir etmek» imkânı. «Adliyeci aytqanı kibi, Hayserni yarım yıldan soñ azat eteceklerini tüşünmeyim. Oğlu vastasınen Mustafa Cemilevge tesir etmek sebepleri bar», – dep ayttı Smedlâyev Qırım.Aqiqatqa.
Onıñ zanınca, üküm çıqarılğan soñ Rusiye Federatsiyası Hayser Cemilevni ukrain tarafına berse edi, doğru olur edi, çünki cinayet Ukrainada yapıldı. Faqat, faalniñ qayd etkenine köre, bugünki vaziyette böyle bir şey olmaz, çünki «Moskvanıñ istegi yoq».
