Kiyev – Yarımadada yaşağan qırımtatarlar sürgünlik yıllığına bağışlanğan matbem tedbirlerniñ keçirilmesinde bir sıra maniağa rastkele bile. Şunıñ içün aktsiyalarnıñ bir qısmı qıtada keçecek. «Krım-SOS» teşkilâtınıñ reberi Tamila Taşeva onıñ teşebbüsi mayıs 18-ne nasıl leyhalarnı azırlaycağı ve cemaatçılar işğal etilgen Qırımdaki qırımtatarlarnıñ aqlarını nasıl qorçalaycağı aqqında tarif etti.
– Tamila, şimdi siz 1944 senesi sürgünlik yıllığına bağışlanğan sergini azırlaysıñız…
– Fotosergimiz qırımtatarlarnıñ sürgünligine bağışlanğan büyük kampaniyanıñ bir qısmıdır. Misal içün, «Almenda» teşkilâtı ile biz «18.05. Hatıra aqqı» yarışını keçiremiz, onıñ neticesinde ukrain mekteplerinde yekâne ders keçirilecek.
Ziyaretçiler bu insanlarnıñ yüzlerine baqa, seslerini eşite ve ikâyelerini ögrene bilecekler
Fotosergi ise sürgünlikni başından keçirgen 18 qırımatatarınıñ süretinden ibaret olacaqtır. Onıñ iş serlevası – «ihtiyarlar». Şaatlarnıñ yaşını 1939 senesi ile sıñırladıq, lâkin, elbette ki, sürgünlik aqqında er bir qırımtatarı tarif ete bile.
Sergini böyle şekilde keçirmek isteymiz: insannıñ süreti – o qorqunçlı künler aqqında ikâyesi – ikâyeniñ audioyazısı, belki, qırımtatar tilinde. Böyleliknen, ziyaretçiler bu insanlarnıñ yüzlerine baqa, seslerini eşite ve ikâyelerini ögrene bilecekler. Tanışlarımız Qırımnı dolaşıp, bu insanlarnı fotoğa çıqaracaqlar. Mayıs başına qadar bu ikâyelerni toplarmız, menimce. Ümüt etem ki, mayıs 18 künü arfesinde Qırım evi açılır da, bu sergi anda olacaq birinci tedbir olaraq sayılır.
İşbu leyha maña pek müim ve meraqlı kele. Çünki bugünde-bugün qırımtatarlarnıñ ekinci sürgünligi keçe desek, yañlışmamız, olar kene de tuvğan evini terk etmege mecburlar. Künümizde yalıñız qullanılğan usullar başqa türlüdir.
– Sen ukrain mekteplerinde keçirilecek yekâne ders aqqında aytıp keçtiñ. Tafsilâtlıca tarif etseñ.
– Bu leyha üzerinde Ukraina tasil ve ilim nazirliginiñ yardımı ile «Almenda» merkezi çalışa. Biz de bu teşebbüske qol tuttıq. Şimdi ocalar qırımtatarlarnıñ sürgünligine bağışlanğan ders planlarını azırlaylar. Arizalar qabul etile.
– Kiyevde mayıs 18 künü daa nasıl tedbirler keçirilecek?
– Birinciden, mayıs 17-den 18-ne keçer gecesi «Yüregiñde ateş yaq» aktsiyası keçirilecek. Bıltır olğanı kibi, mitingniñ keçirilmesi mümkün. O vaqıt kelgen ve qol tutqan kiyevlilerniñ sayısı büyük edi. Sürgünlik qurbanları hatırasına bağışlanğan konferentsiyalar azırlanıla.
– Fikriñce, Qırımda sürgünlik yıllığına bağışlanğan tedbirler nasıl olacaq?
– Şekilniñ pek deñişecegini tüşünmeyim. Aktsiyanı keçirmege izin berirler, belki, amma, bıltır olğanı kibi, şeer merkezinden kenarına avuştırırlar. Çünki eger de onıñ ile razı olmağan Qırım sakinlerniñ aqlarını sıñralğan işğalci akimiyet onı yasaq etse, Remzi İlyasov, Zaur Smirnov kibi şahıslar öz itibarını bütünley coyar. Menimce, İlyasov aktsiyanıñ keçirilmesine yüz fayız isse qoşar. Buña qudreti bar.
– Bu küngece repressiyalar arttırılırmı?
– Repressiyalarnıñ olması mümkün. Olar ep devam eteler. Qırımtatarlarnıñ evlerinde daima tintüvler keçirile. Mayısnıñ 18-ne qadar toqtatılacağını tüşünmeyim. Belki, arttırılır, mitingde akimiyet tarafından istenmez areket olmasın dep.
– Meclis Qırımdan köçip kelgen 20 biñ insandan yarısı – qırımtatarları olğanını bildire. Siyasetşınas Taras Berezovets yaqında Qırım.Aqiqatqa aytqanı kibi, Qırımdan 50 biñ insan köçip ketti. Yani, keçken sene mart ayından yarımadanı terk etken qırımtatarlarnıñ sayısı nedir?
– Ebet, Qırımdan köçip kelgenlerniñ sayısı 45-50 biñ insannı teşkil ete. Resmiy raqam doğru olmağanı sebebinden Meclis böyle bir miqdarnı ayta. Hersonda ofisimiz bar, Geniçesk ve Hersonğa köçip kelgen, amma qayd etilmegen qırımlılarnıñ sayısını köremiz. Bunıñ da sebepleri bar. Köçip kelgenlerniñ yarısı, aqiqaten, qırımtatarlarıdır. Biz resmiy olmağan statistikanı alıp baramız.
– «Krım-SOS» teşkilâtınıñ Kiyev, Herson, Lvivdeki ofisleri bar. Ne içün Aqmescit, Bağçasaray, Yalta, Kefede yoq? Faqat, yardımğa eñ çoq muhtac olğan yarımada sakinleridir de.
– Qırımda da bar! Faal balalarımız bar, amma biz olarnı, elbette ki, gizleymiz. Bizge «referendum»dan evel yardım etken göñüllilerimiz. «Referendum»dan soñ da bizge faal yardım ete, malümatnı bildireler. Bizim habercilerimiz – Qırımda «Krım-SOS»nıñ «köz» ve «qulaqları». Mesele şunda ki, işğal ile razı olmağan ve aqları bozulğan insanlarnı qorçalağan cemaat teşkilâtı totalitar devlet tarafından işğal etilgen territoriyada areket etip olamaz.
Qırımda ukrain degil de, bir rusiyeli teşkilât qabul etüv odasını açmalı
Anda Rusiye Federatsiyasınıñ uquqiy alanında çalışacaq Rusiye uquq qoruyıcı teşkilâtları ya da halqara nezaretçileri buluna bile. Rusiye zenaatdaşlarımız ile qonuşqan edim, aytqanlarına köre, anda qırımlılarnıñ aqları oğrunda faal bir iş başlansa, olarnı andan, nasıldır bir sebep tapıp, quvmağa tırışırlar.
– Amma bunı kimse yapıp baqmadı da…
– Intılmağa bile acet yoq. Ayrı faaller areket ete bile. Amma bizge, Kiyev, Lviv, Herson fallerine ketmege… Bizni anda yollamazlar da!
– Uquqiy qabul etüv odalarını açmağa mümkünmi?
– Uquqiy qabul etüv odalarını mümkün. Anda Qırım alan eyyetinden mesleatlarnı keçirgen insanlar bar. Amma olarnı ep nezaret eteler. Anda er vaqıt bulunmağa izin bermezler ki, imkânsız. Başqa bir format olmalı. Qırımda ukrain degil de, bir rusiyeli teşkilât qabul etüv odasını açmalı. Amma, bu da cezasız qalmaz.
