Ukrainasız Qırım: statistik netice

Aqmescit – İşğalden soñ keçken yıl yarımadada vadeler yerine ketirilmegenini isbatladı. Aksine, iqtisadiy vaziyet pek kerginleşti. Qıyınlıqlar olğanını red etmek imkânı olmağan akimiyetniñ teşviqatçıları Qırımdaki vaziyetni umumukrain vaziyeti ile qıyaslamağa devam eteler. Ukrainadaki vaziyet daa beter, qırımlılar kene de çastlı, dep aytalar.

Bunıñ kerçekke ne qadar yaqın ya da, aksine, uzaq olğanını ögrenmek içün resmiy isaiyatnıñ raqamlarına baqayıq. Em Qırım, em de Ukrainanıñ. Olar yarımadanıñ keçken sene boyunca esas iqtisadiy köstergiçlerini talil etip, olarnı Ukraina raqamları ile qıyaslamağa yardım eterler. Böyle etip, Qırım Rusiyege «ketip», yahşı yaşamağa başladımı sualine cevap alıp olurıq.

Qayd etmeli ki, tıştan kelgen cenk ve «şimal qomşu» tarafından içtimaiy-siyasiy, em de iqtisadiy vaziyetni kerginleştirüv Ukraina iqtisadiyatına büyük tesir ete. Qırım ise «barışıq kök» altında yaşay, Rusiye ve Qırım reberleri bunı quvana-quvana aytalar.

İnflâtsiya ve fiyatlar

Adiy adamğa yaqın olğan köstericiden başlayıq – fiyatlar ya da inflâtsiya derecesinden. Qırım statistika hızmetiniñ malümatına binaen (mında ve ileride onıñ resmiy malümatı qullanıla), 2014 senesiniñ neticelerine köre Qırımdaki inflâtsiya 42,5%-nı teşkil etti. Bunıñnen beraber, dekabr ayında keçken aylarğa baqqanda inflâtsiya 5,7%-ğa qadar arttı.

Misal olaraq, cenk vaziyetinde bulunğan Ukrainada yıl inflâtsiyası 24,9%-nı teşkil etti. Bu da az degil, amma 1,7 qat Qırımdan aşağıdır. Devlet statistika hızmetiniñ malümatına binaen, dekabr ayında fiyatlar 3%-ğa arttı.

Yañı yılnıñ yanvar ayında Ukrainada fiyatlar 0,2%-ğa arttı, Qırım yarımadasında – 8%-ğa qadar. Qırımda aşayt mahsulatınıñ fiyatları, keçken seneniñ yanvar ayına baqqanda, 69,1%-ğa arttı (Ukrainada yanvar ayında aşayt mahsulatınıñ fiyatları 30,1%-ğa arttı). Resmiy isaiyatnıñ malümatına köre, yarımadada eñ çoq meyvalar paalılaştı – 112,9%-ğa, un ve kürpe – 92,2%-ğa, yımırta – 83,6%-ğa, et – 76,7%-ğa, sebze – 71,9%-ğa, balıq – 69,2%-ğa. İçki 67,6%-ğa paalılaştı, alkogolsiz içerlikler – 63,9%-ğa, şeker – 61,2%-ğa, süt mahsulatı – 45,4%-ğa, makaron mahsulatı – 44,8%-ğa, ötmek – 35,7%-ğa.

Asılında, qırımlılar bu raqamlarsız da olarnıñ fiyatları ukrain fiyatlarından beter olğanını yahşı añlaylar. Qırımğa yaqın olğan Herson vilâyeti yarımada sakinleri içün mahsulat turizmniñ merkezi nafile olmadı.

İmal, qurucılıq ve naqliyat

Şimdi ise iqtisadiyatnıñ esas saaları aqqında aytayıq. Qırımdaki sanayı imali 2014 senesi 9,9%-ğa eksildi. Ukrainada bu raqam daa ziyade – 10,7%. Lâkin hatırlatmaq kerek ki, Ukraina memurlarınıñ malümatına köre, Ukraina Donbasstaki cenk aqibetinde sanayınıñ birde beşini ğayıp etti, Qırımda ise bütün müessiseler saqlap qaldı. Bazılarını yerli akimiyet «devletleştirdi».

Sanayı em qıtada, em yarımadada eksilse, eki topraqta da köy hocalığı arttı. Qırımda 0,7%-ğa, Ukrainada dört qat ziyade – 2,8%-ğa arttı. Bu meselede qıta çastlı oldı, çünki Şimal-Qırım kanalı qapatılğan soñ Qırımda bostanlarnı bol-bol suvarmaq imkânı yoq edi.

Qırım diger ukrain regionlarından daa yüksek neticelerni köstergen qurucılıq saasında bu sefer ğalebe olmadı. 2014 senesiniñ neticelerine köre, cumhuriyette yapılğan qurucılıq işleri 55,5%-ğa eksildi (3208,7 mln rublege qadar). Böylece, meskenniñ qullanuvğa kirsetilüvi 34,2%-ğa eksildi. Ukrainada qurucılıq şirketleri işini 21,7%-ğa qısqarttılar – 50,2 mlrd grivnağa qadar. Meskenniñ qullanuvğa kirsetilmesi 13,2%-ğa eksildi (2,6 qat aşağı).

Qırımnıñ naqliyat saasında keçken seneniñ neticelerine binaen, 2013 senesine köre yük taşımaları aman-aman 32,1%-ğa eksildi (7,6 mln tonnağa qadar), yolcu taşımaları 14,2%-ğa eksildi (253,2 mln insanğa qadar). Ukrainanıñ naqliyat müessiseleriniñ işi de eksildi, amma o qadar degil: yük taşımaları 10,1%-ğa (671,2 mln tonnağa qadar), yolcu taşımaları – 5,3%-ğa qadar (5,9 mlrd insanğa qadar).

İqtisadiy iklim

Qırımda qayd etilgen işsizlik derecesi 2014 senesi dekabr ayında 1,5%-nı teşkil etti, Ukrainada – 1,9%. Amma ekisi de kerçekten uzaqtır.

Ealiniñ kârı aqqında aytsaq, resmiy malümatqa binaen, 2014 senesiniñ soñunda Qırımda orta aylıq miqdarı 21619 rub (tahminen 7,2 biñ grn) teşkil etti. Bir yıl içinde köstergiç 1,7 qat arttı, lâkin yarımadadaki inflâtsiya da Ukrainanıñ inflâtsiyasından 1,7 qat ziyadedir. Ukrainada orta aylıq miqdarı dekabr ayında 4290 grn teşkil etti, yani Qırım köstericisinden 40%-ğa aşağıdır. Böylece, yarımada ve qıtadaki fiyatlar farqı ve satın almaq imkânına baqmasaq, aylıqlar – qırımlılarnıñ maqtanacaq yekâne şeyidir.

Ve soñunda Qırımdaki iş faaliyetiniñ eksilmesini qayd etmek kerek. Rusiye işğalinden evel regionda 54 biñ müessise ve 135 biñ iş adamı olğan olsa, aqımdaki seneniñ mart ayında 22 biñ müessise ve 39,8 biñ iş adamı qaldı. 2,5 ve 3,4 qat eksildi. Ukrainadaki iş faaliyeti malümatlarını tapmaq imkânı olmadı, lâkin biznes-sektorı eksilmesiniñ raqamları qıyaslanmaycağını eminliknen aytmaq mümkün.

Böylece, Qırımnıñ Ukraina ile bağları üzülgen soñ iqtisadiyat tüşmesini qayd etmek mümkün. Demek ki, barışıqta yaşağan Qırım cenkleşken Ukrainadan daa çoq zarar köre. Yekâne yüksek köstergiç Qırımnıñ ğalebelerinen bağlı degil, yalıñız federal bücetten berilgen aylıq ve nefaqalarnen bağlıdır. Qırım iqtisadiyatı artmasınıñ noqtaları ise yoq.

«Qırımnıñ yañı yolbaşçısı Sergey Aksenovnıñ bildirgenine köre, regional ğayrı safi mahsulatnıñ eksilmesi 11 fayızdan ziyade oldı. Cenk vaziyetinde bulunğan Ukrainada ise yalıñız 7 fayızdan ziyade oldı. Yani, añlağanıñız kibi, er kes zarar kördi, amma Qırım yarımadası er kesten çoq çekişti, – dep qayd ete Rusiye siyasetşınası Dmitriy Oreşkin «Yejednevnıy jurnal» içün maqalesinde. – Ukraina yapılması kerek tedbirlerni bile – acele islâatlarnı keçirmek, qabarcılıqnı sıñırlamaq, iş sektorını quvetleştirmek içün maqsadlarnı belgilemek, em de Baltiya, Poloniya, Çehiya ve diger devletleri kibi raqiplik inkişafınen oğraşmaq kerek. Qırımda ise yalıñız devletleştirüv aqqında aytalar, ve Rusiye Federatsiyasından maddiy yardım bekleyler... Ukrainanıñ iqtisadiy meselelerni çezmek imkânı olsa da, Qırım yarımadasınıñ böyle bir imkânı yoq, çünki anda mesele çezilir degen nazariy imkân bile yoq».