Kiyev – Cuma künü, mart 20-de, Türkiye prezidenti Recep Tayip Erdoğan Kiyevni ziyaret etmek kerek. O, Ukraina akimiyetiniñ vekilleri, em de qırımtatar halqınıñ liderlerinen körüşecek. Soñki bir qaç ay devamında Ukraina ekspertleri ve qırımtatar siyasetçileri Qırım işğali meselesinde ardı-sıra areket etmegen ve Rusiyege qarşı cezalarğa qoşulmağan Ankaranı tenqid eteler. Faqat, mütehassıslarnıñ fikirince, bu vaziyette Kiyev Türkiye yardımını körmek içün diplomatik ğayret köstermeli.
Kiyevde Erdoğan Ukraina prezidenti Petro Poroşenko ve Nazirler Şurasınıñ reisi Arseniy Yatsenük ile körüşecek. O, mart 20-de Ukraina-Türkiye yüksek dereceli İşbirlik şurasınıñ 4-ünci toplaşuvında iştirak etecek. Bundan ğayrı, Türkiye lideri qırımtatar halqınıñ liderleri ile ayrı körüşüvni keçirecek ola. Tedbirde Ukraina prezidentiniñ qırımtatarlarnıñ işlerinden vekâletlisi Mustafa Cemilev ve Meclis reisi Refat Çubarov iştirak etecekler.
«Körüşüvde Meclis azaları da iştirak etecekler, Qırımda artqan basqıdan sebep Kiyevde olarnıñ sayısı artmaqta. Bu körüşüvde iştirak eteceklerni – liderlerimiz tedbir arfesinde belgileycekler», – dep bildirdi Ukraina prezidentiniñ qırımtatar halqınıñ işlerinden vekâletlisiniñ faaliyetni temin etüv bölüginiñ müdiri Arsen Jumadilov Qırım.Aqiqatqa.
Onıñ malümatına köre, qırımtatar halqınıñ liderleri Erdoğan ile Qırımda insan aqları vaziyetini ve Türkiyeniñ Rusiyede yapqanlarına munasebetini muzakere etmege planlaştıralar.
Jumadilov: Türkiyeniñ Rusiye ile yaqın olmasında fayda bar
Qırımtatar halqınıñ vekilleri Türkiye prezidenti ile keçken sene noyabr 25-te Ankarada körüşken ediler. Erdoğan Rusiye akimiyeti tarafından Qırımdan aman-aman sürgün etilgen Mustafa Cemilevniñ ve Refat Çubarovnıñ yarımadağa kirişine izin berilmesi içün yardım etmege vade etken edi. Körüşüvde Qırımtatar Milliy Qurultayınıñ Türkiyede ötkerilmesi ve Ankaranıñ Qırımda insan aqlarınıñ bozulmasına cevabı muzakere etilgen edi.
Faqat dekabr 1-de Recep Tayip Erdoğan Vladimir Putin ile körüşip, Rusiyeniñ işğal etilgen yarımadada yapqan areketlerine sert şekilde qıymet kesmekten vazgeçti. Daa doğrusı, o, Rusiye akimiyetiniñ qırımtatarlarğa munasebetini müsbet dep adladı.
«Bizler (Rusiyeniñ – muar.) qırımtatarlarğa munasebetini müsbet olaraq kördik. Olar (Rusiye tarafınıñ vekilleri – muar.) deyler ki, olar qırımtatarlarğa bundan evel olmağan aqlarnı bermege azırlar», – dep tekrarladı Türkiye Cumhuriyeti prezidetiniñ aytqanlarını Anadolu agentligi.
Qırımtatar Milliy Meclisi reberliginiñ fikirince, Türkiye Rusiyege iqtisadiyat ve energetika ceetinden bağlı, bu sebepten Erdoğan Kremlge nisbeten sert şekilde areket etmey. Lâkin, Arsen Jumadilovnıñ aytqanına köre, Ankaranıñ Moskva ile sıq munasebetleri Qırım meselesinde fayda ketire bile.
«Türkiye – bu yönelişte ciddiy iş yapılsa, Ğarp ve Rusiye arasında köpür, Qırım mevzusında ise Ukraina ve Rusiye arasında köpür ola bile. Böylece Kreml diger noqtaiy nazarını eşitip, onı Ğarp tarafından şekillendirilgenini tüşünmeyip, kerçekten obyektiv fikir olaraq qabul ete bile», – dep qayd etti Jumadilov.
Maydan Erdoğan ve Putinni yaqınlaştırdı
Türkiye Birleşken Milletler Teşkilâtınıñ Qırım işğalini takbih etip, Ukraina topraq bütünligine qoltutqan rezolütsiyasına rey bergen memleketlerden biridir. Bundan ğayrı, Türkiye Tış işler nazirligi Rusiye tarafından qırımtatarlarnıñ aq-uquqları bozulmamaq kerek, dep toqtamayıp tekrarlay. Faqat, Kelecek tedqiqler halqara merkeziniñ eksperti Anton Krutniñ zanınca, Türkiye Qırım meselesinde Ukrainağa yalıñız vesiqalar esasında qoltuta, amelde ise Rusiye Federatsiyası ile ortaq munasebetlerni devam ettire.
«Ğarp dünyasındaki memleketlerniñ çoqusı cezalar kirsetse, Türkiye keçken seneniñ avgust ayında Rusiyege ayvanasravcılıq ve ösümlikler, süt sanayısını arttırmaq içün ayrı protokolnı imzalay», – dep qayd ete Krut.
Ekspertniñ qayd etkenine köre, al-azırda Türkiye BMT rezolütsiyasını bozıp, Qırım limanlarına kirgen gemilerniñ sayısına köre Avropa memleketleri arasında ekinci yerde buluna.
«Köremiz ki, Ukraina ve Rusiye arasında ticaret 34 milliard dollarnı teşkil etti, Türkiye-Ukraina ticareti ise 4,5 milliardnı teşkil ete. Tabiiy ki, Türkiye ticaret munasebetlerini tüşünse, onıñ içün Rusiye Ukrainadan daa da faydalı ortaq olacaq», – dedi Krut.
Kelecek tedqiqler halqara merkeziniñ yüksek mütehassıssı Anatoliy Oksitükniñ fikirince, bugünki Türkiye ve Rusiye yalıñız iqtisadiyatta degil, siyasette de bir-birine pek yaqınlar. Ekspertniñ qayd etkenine köre, Türkiye devletinde, Rusiyede olğanı kibi, avtoritarizm pekitile, Erdoğan ise avtoritar lider olğan Putinnen raat ve serbest iş tuta.
«Belli qaynaqlarda aytıla ki, Türkiye Ukraina devletine qorqa-qorqa baqa, çünki Türkiyede vaziyetni kerginleştirmek ıntıluvları bar edi, Erdoğan ise akimiyetni deñiştirüv ukrain vaqialarını kendi memleketi içün telükeli olğanını tüşüne», – dep ayttı Oksitük.
Bir şeyge baqmadan, qoltutuvnı qazanmaq
Ukraina diplomatlarınıñ zanınca, Türkiye Rusiye ile ticaret munasebetlerinde sıq bağlı, bu sebepten Kreml areketlerine sert qıymet kesip olamay. Lâkin Ukraina Tış işler nazirligi dey ki, Erdoğan Putin ile soñki körüşüvinde ğayet tınç olsa da, Ankara Qırımnı Ukraina akimiyetiniñ nezareti altına qaytarmaq içün Kiyevniñ ortağı olıp qada.
«Türkiyeniñ munasebeti deñişmey qala. Türkiye munasebetini deñiştirecegini tasavur etmeyim bile. Türkiye cemaatı qırımtatarlar em tarih, em din, em de er bir ceetten türk milletiniñ qanı ve bedeni olğanından emin. Şunıñ içün olarnıñ buña razı olacağını tüşünmek – imkânsız», – dep ayttı Ukrainanıñ Türkiye elçisi Sergey Korsunskiy Qırım.Aqiqatqa.
Ekspertlerniñ fikirince, Ankara Kremlge ne qadar yahşı yanaşsa da, Kiyev Qırım meselesinde Erdoğannıñ maksimal yardımını körmege tırışmalı.
Yaqın şarq tedqiqler merkeziniñ müdiri İgor Semivolosnıñ fikirince, Ukraina Türkiye prezidenti ögünde Qırım limanlarına Türkiye bayrağı altında gemilerniñ kirsetilmemesi aqqında meseleni qoymaq kerek.
Putinniñ Erdoğan ile muzakerelerinde seslendirilgen fikirler añlaşılmağan edi! Olar qırımtatarlarnı teslim ettilerİgor Semivolos
«Ekinciden, Ukraina ile şindirilgen gaz berilmesi aqqında muzakerelerge başlamaq kerek. Üçüncisi, qırımtatarlarğa nisbeten tam ve añlaşılğan bir yanaşma olmaq kerek. Qırımtatarlar Türkiyeden bu yardımnı beklediler. Lâkin Putinniñ Erdoğan ile muzakerelerinde seslendirilgen fikirler añlaşılmağan edi! Olar qırımtatarlarnı teslim ettiler», – dep tüşüne Semivolos.
Ukraina İnterpolınıñ Milliy merkeziy bürosınıñ sabıq yolbaşçısı Kirill Kulinovnıñ fikirince, Ukraina Türkiye reberligine Rusiye Federatsiyasınıñ Qara deñiz flotu gemileriniñ İstanbul boğazından keçmesini yasaq etmege teklif etmeli.
«Qara deñiz – iç deñizdir. Qara deñiz flotunıñ küçü aqqında ne qadar çoq aytsaq da, İstanbul boğazı olmasa, Qara deñiz flotu da yoq. Türkiye izni olmasa, iç bir gemi mında kiremez», – dep qayd etti Kulikov.
Ekspertlerniñ fikirince, Türkiye Ukrainağa qoltutmaq içün ata bilecek esas adımlardan biri – Qırım işğalinden sebep iqtisadiy cezalarnıñ kirsetilmesi. Mütehassıslar deyler, Türkiye tarafından böyle areketlerniñ yapılması sual altında olsa da, Kiyev Erdoğannıñ ziyareti vaqtında bu meseleni qayd etmek kerek.
