Kiyev – Donbass cenki işğal etilgen Qırımnıñ problemlerini arqa tarafqa çekti. Rusiye ise yarımadada em qırımtatarlar, em de diger millet temsilcilerine qarşı repressiyalarğa başladı.
Ukraina akimiyeti işbu meseleni al etmege şimdi başlağan olsa, cemaat faalleri endi delillerni toplaylar. Em de – ileride Qırımnı nasıl etip qaytaracaqlarını tüşüneler.
Bunıñ kibi cemaat leyhalarından biri «Free Crimea» leyhası azırlağan «Qırım işğaliniñ qara kitabı» oldı. Kitapta yarımadada insan aqqlarınıñ bozulması aqqında farqlı qaynaqlarnıñ malümatı berilmekte.
«Bizim maqsadımız – ileride Avropa ve halqara mahkemelerge dava açtırmaq ve qırımtatarlarnı, ukrainlerni ve diger milletlerni taqip etüvden mesülietli olğan adamlarnı mesülietke çekmek içün uquqiy malümatlarnı toplamaqtır», – dep ayta leyha reberi Taras Berezovets.
O, OSCE malümatlarını taqdim ete: işğal devamında vatandaşlarnıñ aqqları 500 kere bozuldı. Bular mal-mülkni zapt etüv, ukrain tiline basqı, ATR ve Çernomorskaya TRK kibi mustaqil kütleviy haber vastalarına basqıdır. 4 biñ müessise ve teşkilât mal-mülksiz qaldı.
Ciddiy cinayetler aqqında da malümat bar. «Resmiy malümatlarğa köre, 21 qırımtatarı qaçırıldı, olardan bazıları ğayıp oldı, bazıları ise ölü tapıldı», – dep ayta Taras Berezovets. Kitap tertipçileriniñ malümatına köre, 150 qırımtatarı repressiyalarğa oğratıldı.
«İşğalci akimiyet oña qoltutacaq qırımtatar areketlerini qurmağa tırıştı, – dep tarif ete tarihçı Vladimir Vâtroviç, – maqsadıña irişmegen soñ ise repressiyalar usulını qullanmağa başladılar». Kitap tertipçileriniñ adamlarğa beden zarar ketirilmesi ve ukraince laf etken 18 yaşında oğlannı öldürüv malümatları mevcut.
Amerika kibi areket etmek
Ekspertlerniñ bildirgenine köre, bunıñ kibi cıyıntıqlardan ğayrı şimdi bile Qırım oğrunda küreşniñ bir sıra yolları bar.
Qırımtatar halqı işlerinden vekâletlisiniñ faaliyetini temin etüv bölüginiñ reberi Arsen Jumadilovnıñ aytqanına köre, al-azırda qırımlılarğa Ukrainanı ziyaret etmek fursatını saqlap qalmaq içün olarnen bağ tutmasını tüşünmeli. Bu sebepten o naqliyat sıñırlarını lâğu etmege çağıra. Siyasetşınas Oleg Saakânnıñ fikirince, yarımadanı ukrain matbuatına qaytarmalı. Bu meselede belli bir planlar bar.
«Bizler informatsiya nazirligine tevsiyeler azırladıq: Çonğarda küçlü retranslâtorlarnı qoymaq kerek. Bir vaqıtları Amerika Qoşma Ştatları Sovet Sotsialistik Cumhuriyetler Birliginde BBC ve diger stantsiyalarnı yayınlamaq içün aynısını yapqan edi, – dep ayttı Taras Berezovets, – olar metr aralığında yayınlanmalı. Uydu telekanal, mahsus internet vastaları kerek. Çünki GFK şirketiniñ malümatına köre, qırımlılarnıñ ekseriyeti ukrain kütleviy haber vastalarından haber almağa istey». Soñra Free Crimea Qırım mevzusına bağışlanğan internet resursını açmağa planlaştıra.
Arsen Jumadilovnıñ aytqanına köre, devlet eñ evelâ qırımlılarnıñ statusını belgilemeli. Çünki şimdiki qanunlarğa köre, olar rezident olaraq sayılmayıp, qıtaiy Ukrainada problemlerge rastkeleler. Ekinci mesele olarnıñ Rusiye uquq alanındaki yeri ola.
«Rusiye er kesni kendi vatandaşları olaraq ilân etti, bunı bilesiñiz. Demek ki, tezden adamlarnı askerlikke çağıracaqlar. Ve aksine vatandaşlığı olmağan bir insannıñ iç bir aqqı da yoq. Qırımlılar rezident statusını alıp, saylav aqqından ğayrı, bütün aq-uquqlarına saip olmaları içün, Rusiyege, bir vaqıtları onıñ Baltiya memleketlerine yapqanı kibi, basqı yapmaq kerek», – dep ayta o.
«Qırımda mahsus iqtisadiyat zonası aqqında qanunnı (vatandaşlarnı rezident statusından marum qaldırğan – muar.) Qırımdan çıqqan iş adamları tenqit eteler. Bu sebepten onı deñiştirmek kerek, ve bizler iş adamları ile çalışıp, olarnıñ şikâyetlerini ögrenecek ve Prezident memuriyeti yanında hızmetlerara komissiyanıñ yardımı ile bunıñ kibi deñişmelerni kirsetmege tırışacaqmız», – dep ayttı Taras Berezovets «Radio Svobodağa».
Şimdiden başlamaq
«Putin Ukraina şekillenemegen bir devlet olğanını aytıp, istilâ etmege başladı. Şunıñ içün bizler yapacaq areketlerimizni belgilemek kerekmiz: kimler olamız ve Ukraina qayda ketecek», – dep tüşüne Oleg Saakân. Bundan soñra kommunikatsion strategiyalarnı azırlamaq ve delillerni toplamaq kerek. Oña Taras Berezovets de qoltuta: şimdiki Ukraina diqqatnı celp etecek bir leyha degil. Qabarcılıq olmağan ve serbest memleketke ise adamlar qaytmağa isteycekler.
Bu sebepten regional lider olaraq meraqlı olmaq kerek.
Arsen Jumadilov bu ğayeniñ ilâvesi olaraq yarımadanıñ tamır halqları aqqında qanunnı qabul etmege teklif ete.
Ekspertlerniñ fikirince, bir çoq qırımlı işğal tarafdarı degil, Federal havfsızlıq hızmeti (FSB) tarafından qorqutıldı ya da total teşviqatqa oğratıldı.
Arsen Jumadilovnıñ zanınca, Qırımnı qaytarmaq içün halqara teşkilâtlarnıñ yardımı ile şimdiden areket etmek mümkün. Buña Vladimir Vâtroviç da qoltuta. «Bizler Qırımğa bağışlanğan ayrı halqara konferentsiyalarnı keçirmek kerekmiz, bu meselege diqqatlarını celp etmek kerekmiz. İnformatsion strategiya da ğayet müimdir. Qırım aqqında yalıñız ukraice degil, diger tillerde de aytmaq kerek – Qırım tarihqa köre Rusiyeniñ olğanını tüşüngen avropalılar içün».
23 yıl devamında Qırımda er kesni tatarlarnen qorquza ediler. Olarğa aq-uquq berseñ, er kesni çekiştirecekler dep. Tamır halqlarnıñ aqqlarını tasdıqlap ise, bizler şunı belgileycekmiz: idare içün yer, diger cemiyetler ile razılaşma ve il.Arsen Jumadilov
«23 yıl devamında Qırımda er kesni tatarlarnen qorquza ediler. Olarğa aq-uquq berseñ, er kesni çekiştirecekler dep. Tamır halqlarnıñ aqqlarını tasdıqlap ise, bizler şunı belgileycekmiz: idare içün yer, diger cemiyetler ile razılaşma ve il.», – dep tüşüne Jumadilov. Meclis reisi Refat Çubarovnıñ fikirince, akimiyet sisteması sovetlerden qalma olmaycağını, ilerileycegini kösterecek Qırım Anayasası kerek.
Mütehassıslarnıñ aytqanına köre, yaqın vaqıtta olar siyasetçi ve memurlar ile yañı tedbirler keçirilmesini planlaştıralar.
